Tradycje bożonarodzeniowe w Polsce to nie tylko 12 potraw wigilijnych, dzielenie się opłatkiem czy śpiewanie kolęd podczas Wigilii. Wiele różnych tradycji powstaje w różnych regionach, a część rodzin kultywuje własne. To, co łączy wszystkich Polaków i odróżnia ich od ludzi w innych krajach to wspólne zasiadanie do wigilijnej wieczerzy 24 grudnia.
Spis treści:
- Tradycje bożonarodzeniowe w Polsce
- Tradycje bożonarodzeniowe dla dzieci
- Tradycje bożonarodzeniowe na świecie
Tradycje bożonarodzeniowe w Polsce
Poniżej opisujemy najważniejsze polskie tradycje bożonarodzeniowe. Będą one punktem odniesienia dla tradycji bożonarodzeniowych w innych krajach – opisujemy je w dalszej części tekstu.
Biały obrus na Wigilię i najlepsza zastawa
Pięknie przystrojony stół na Wigilię obowiązkowo nakrywamy białym obrusem i wyciągamy najlepszą zastawę oraz sztućce. Należy je wcześniej oczyścić – porcelanę ręcznie umyć, a srebrne sztućce wyszorować np. pastą do zębów, aby jej nie zniszczyć, a pozbyć się patyny.
Sianko na Wigilię pod obrusem
Pod obrus wkładamy sianko na pamiątkę narodzin Jezusa w stajence. Sianko na Wigilię może też posłużyć do tego, by dowiedzieć się, co czeka cię w przyszłym roku – o tym mówią wróżby wigilijne.
W niektórych domach rozsypuje się na stole także ziarna zbóż, fasoli, maku, konopi jako ofiarę dla opiekuńczych bóstw.
Parzysta liczba gości przy stole wigilijnym
Do wigilijnych tradycji należy dopilnowanie, aby do wieczerzy zasiadła parzysta liczba gości. Dawniej nieparzysta liczba miała wróżyć rychłą śmierć jednego z uczestników świętowania.
Dziś coraz rzadziej pamięta się jednak o tym zwyczaju i można śmiało uznać, że jest to jeden z wigilijnych przesądów.
12 potraw wigilijnych
Najczęściej przygotowujemy ich 12, co symbolizuje liczbę apostołów oraz miesięcy. Na przestrzeni dziejów zdarzało się jednak różnie.
Zgodnie ze starym obyczajem, liczba obrzędowych dań wigilijnych powinna być nieparzysta (co zapewniało urodzaj w nadchodzącym roku), 5 lub 7 (w zależności od zamożności) podawano w domach chłopskich, 9 – w szlacheckich, natomiast u arystokracji 11, a nawet 13. Jak to tłumaczono? – 7 to liczba dni tygodnia, a 9 – pamiątka dziewięciu chórów anielskich.
W bogatych domach staropolskich przyrządzano (oprócz innych smakołyków) 12 dań rybnych (na pamiątkę 12 apostołów).
Tradycje świąt Bożego Narodzenia obejmują też bogaty zbiór potraw wigilijnych i świątecznych. Na stole nie może zabraknąć takich dań jak barszcz wigilijny z uszkami, ryba czy makowiec lub inne ciasta na święta.
Dawniej królowały karpie, liny, karasie, sandacze, szczupaki. Często ten sam gatunek podawany był w różnej formie, np. karp smażony i karp po polsku, lin z grzybami i lin w czerwonej kapuście. Wszystkie te potrawy miały magiczną moc.
Według obyczaju, dania przygotowywane na wigilijną wieczerzę powinny składać się z darów pola, sadu, ogrodu, lasu i wody. Dawniej wierzono, że gdyby czegoś zabrakło, nie obrodziłoby w nadchodzącym roku – bo wigilijne potrawy mają zapewnić nam obfite zbiory i zdrowie.
Zwyczaj niejedzenia mięsa w tym dniu, jest niemal wyłącznie polską tradycją i wywodzi się z wierzeń naszych pogańskich przodków, według których człowiek i zwierzę stanowią jedną rodzinę. Dziś post w Wigilię już nie obowiązuje, jednak w większości domów przestrzega się zwyczaju niejedzenia mięsa.
Dodatkowe nakrycie na Wigilię
Na stole ustawiamy dodatkowe nakrycie, przeznaczone dla zbłąkanego wędrowca. Pusty talerz to także wyraz pamięci o bliskich, którzy już odeszli i nie mogą usiąść z nami przy wigilijnym stole.
To sposób na uhonorowanie bliskich zmarłych oraz przypomnienie o tym, aby dzielić się jedzeniem z ubogimi i potrzebującymi.
fot. Tradycja bożonarodzeniowa: dodatkowe nakrycie/ Adobe Stock, Anjelika Gretskaia
Wspólne śpiewanie kolęd
Tradycja śpiewania kolęd w domach po Wigilii niestety stopniowo zanika, a teksty kolęd, kiedyś znane na pamięć, wymagają często posługiwania się śpiewnikiem.
Śpiewanie kolęd to typowo polska tradycja świąt Bożego Narodzenia – w innych krajach częściej usłyszeć można popularne świąteczne piosenki.
Całowanie pod jemiołą
Całowanie pod jemiołą to także tradycja świąt Bożego Narodzenia. Wróży miłość i szczęście na lata, a po świętach należy jemiołę zasuszyć i przechować przez kolejny rok.
Jemioła to symbol życia i płodności, dlatego dawniej jej gałązki noszono zawsze przy sobie.
Świece na bożonarodzeniowym stole
Troska o domowy ogień to bardzo stara tradycja. Dawniej palono światła i podtrzymywano płomienie w piecu przez całą wigilijną noc.
Postaw więc w ten wieczór na stole choćby nastrojowe świece. Jest to nie tylko wigilijna, lecz także bożonarodzeniowa tradycja. W pierwszy i w drugi dzień świąt też o tym pamiętaj.
Modlitwa przed Wigilią
Kolację powinna poprzedzić wspólna modlitwa przed Wigilią i odczytanie fragmentu Ewangelii o narodzinach Jezusa (Łk 2,1–14). Zwykle modlitwę prowadzi nestor rodu, czyli najstarszy jej członek obecny przy stole. Obecnie luźniej podchodzi się do tego zwyczaju i modlitwę może poprowadzić gospodarz lub gospodyni, a Ewangelię może czytać dziecko.
Dzielenie się opłatkiem
Po modlitwie, na znak pojednania, miłości, przyjaźni i pokoju następuje dzielenie się opłatkiem – świętym chlebem (skłóceni nie zasiadają razem do stołu). Towarzyszy temu wzajemne składanie życzeń. Zwyczaj łamania się nim, jest powtórzeniem dzielenia się chlebem podczas ostatniej wieczerzy.
Na wsiach do dziś obowiązuje także zwyczaj dawania opłatka zwierzętom. Opłatek dla zwierząt ma kolor żółty lub różowy. Ludzie wierzą, że opłatek ochroni je przed zarazą, pomorem, wilkami i urokiem.
fot. Tradycje bożonarodzeniowe: dzielenie się opłatkiem /Adobe Stock, Kalim
Opłatkiem dzielimy się nie tylko w Wigilię. Z niewidzianymi w Wigilię członkami rodziny, można podzielić się także w Boże Narodzenie czy święto Trzech Króli, albo, jak to dawniej bywało, wysłać bliskim, którzy nie dotrą na Wigilię, opłatek tradycyjnym listem wraz z okolicznościową kartką z życzeniami świątecznymi.
fot. Tradycje bożonarodzeniowe: prezenty pod choinką/ Adobe Stock, luckybusiness
Choinka na Boże Narodzenie
Kiedy ubrać choinkę na święta Bożego Narodzenia? Jeśli zdecydujesz się na żywe drzewko, nie spiesz się z zakupem – dłużej postoi. Jeśli będzie to sztuczna choinka, to kiedy ją przystroisz, nie ma większego znaczenia.
Tradycje bożonarodzeniowe dla dzieci
Do uroczystej wieczerzy zasiadamy wraz z pojawieniem się na niebie pierwszej gwiazdki. Wypatrywanie jej to zwykle obowiązek najmłodszych członków rodziny.
Do tradycji świąt Bożego Narodzenia należy oczywiście również wręczanie sobie prezentów. Prezenty na święta lądują pod choinką w Wigilię, po wieczerzy, lub w pierwszy dzień świąt Bożego Narodzenia. Kto je wręcza? Kiedy przychodzi Mikołaj: 6 grudnia czy w Wigilię? Odpowiedź nie jest taka oczywista...
W wielu domach do bożonarodzeniową tradycją, w którą włącza się dzieci, jest przekonanie, że jaka Wigilia, taki cały kolejny rok. Z tego względu rodzice często mówią dzieciom, aby tego dnia były szczególnie grzeczne i miłe dla wszystkich domowników. Z pewnością tradycja ta, to pobożne życzenie rodziców, aby ich pociechy w kolejnym roku nie sprawiały problemów.
W wielu domach do tradycji należy także wspólne z dziećmi pieczenie pierniczków i ich dekorowanie. To naprawdę może być okazja do stworzenia niezapomnianych wspomnień z dzieciństwa – korzennego aromatu, wylizywania misek i mieszadeł, wycinania z ciasta gwiazdek i serduszek i ich pokrywania barwnym lukrem.
Ostatnią bożonarodzeniową tradycją praktykowaną w wielu domach jest pisanie listu do św. Mikołaja. Młodsi dyktują rodzicom listę marzeń, starsze dzieciaki piszą je samodzielnie.
Tradycje bożonarodzeniowe na świecie
Poniżej tradycje bożonarodzeniowe w innych krajach, w krajach, w których jest szczególnie dużo naszych rodaków lub w krajach, które Polaków interesują. Wymieniamy najbardziej charakterystyczne różnice między tradycjami bożonarodzeniowymi w Polsce.
Tradycje bożonarodzeniowe w Niemczech
Oto, co różni Boże Narodzenie w Niemczech od świąt w Polsce:
- umieszczanie prezentów na stole, nie pod choinką,
- umieszczanie pod talerzem na wigilijnym stole monety na szczęście (należy ją zachować),
- skromniejsza wieczerza niż w Polsce,
- bardziej uroczysty jest obiad w 2. dzień świąt, na który serwuje się często pieczona kaczkę lub indyka,
- uczestnictwo w Pasterce jest powszechne,
- wypiekanie piernikowych Leibkuchen i strucli z bakaliami.
Tradycje bożonarodzeniowe w Wielkiej Brytanii
Święta w Anglii różnią się od polskich tradycji bożonarodzeniowych następującymi zwyczajami:
- święta zaczynają się 25. a nie 24 grudnia, Wigilia to dla Brytyjczyków dzień jak co dzień,
- wieszanie na kominku lub ścianie skarpet na prezenty,
- świąteczny obiad 25. grudnia wielu Brytyjczyków zjada w restauracji,
- choinkę dekoruje się wcześnie, bo już w listopadzie lub 1 grudnia, a rozbiera do końca grudnia,
- Christmas crackers – drobne upominki pakowane na kształt słodyczy,
- 26 grudnia to początek poświątecznych wyprzedaży, więc wielu Anglików idzie tego dnia na zakupy,
- Christmas cake i Christmas pudding – mocno nasączone i nafaszerowane bakaliami słodkości.
Tradycje bożonarodzeniowe we Francji
Oto, co odróżnia tradycje bożonarodzeniowe we Francji od tradycji polskich:
- 26 grudnia nie jest dniem świątecznym,
- nie ma łamania się opłatkiem,
- zamiast choinki w niektórych domach jest szopka bożonarodzeniowa,
- rodziny spotykają się 25. grudnia, a nie w Wigilię,
- prezenty umieszcza się pod choinka lub w butach,
- prezenty odpakowuje się 25. grudnia,
- na świątecznym stole często ląduje kawior, ślimaki, ale i gryczane naleśniki,
- w Prowansji po obiedzie podaje się 13 deserów, głównie owocowych.
Tradycje bożonarodzeniowe w Ukrainie
Do różnic, które widać między polską a ukraińską tradycją bożonarodzeniową należą:
- święta w Ukrainie w obrządku prawosławnym wypadają zwykle 13 dni po świętach obchodzonych w Kościele rzymskokatolickim, co oznacza, że Boże Narodzenie wypada 7 stycznia, a cały okres świąteczny do 6-19 stycznia,
- dzielenie się prosforą (chlebek pszenny na zakwasie), a nie opłatkiem,
- zamiast szopek wystawia się ikony,
- w Boże narodzenie nie ma prezentów, rodziny obdarowują się 31 grudnia,
- kolędy śpiewają dzieci, często chodząc od domu do domu i kolędując.
Artykuł powstał na podstawie tekstu Renaty Materlińskiej. Pierwotnie został opublikowany 15.12.2011.
Czytaj także:
Boże Narodzenie we Włoszech
Boże Narodzenie w Hiszpanii
Boże Narodzenie w Rosji
