Symbole świąt Bożego Narodzenia to m.in. żywa choinka ozdobiona bombkami i lampkami, jemioła, pod którą można się całować i gwiazda betlejemska, czyli popularna poinsecja. Co oznaczają te i inne symbole Bożego Narodzenia i dlaczego na stałe wpisały się w tradycje bożonarodzeniowe? Czy wiesz, że popularne ozdoby choinkowe i potrawy wigilijne także mają swoją symbolikę?
Spis treści:
- Choinka
- Gwiazda betlejemska
- Jemioła
- Siano pod obrusem i puste miejsce przy stole
- 12 potraw wigilijnych
- Świąteczna szopka
Choinka jako symbol Bożego Narodzenia
Choinka czyli drzewko iglaste (jodła, sosna czy świerk), ustawiane w okresie gwiazdkowym w domach, w miejscu pracy, na placach, ma stosunkowo krótką tradycję. Pierwotnie była jednak pogańskim zwyczajem, a do Polski przybyła od zachodnich sąsiadów - z Niemiec.
Dlaczego więc ubieranie choinki na stałe wpisało się w klimat świąt Bożego Narodzenia? Źródeł należy szukać w księdze Izajasza 60,13:
Chwała Libanu do ciebie przyjdzie, jodła i bukszpan, i sosna społem, aby przyozdobić miejsce świętości mojej.
Sosna jest symbolem rajskiego drzewa poznania dobra i zła, oznacza życie, trwanie, płodność, zaś ozdoby oznaczają bogactwo darów ofiarowywanych Jezusowi w Betlejem.
Symbolika ozdób choinkowych dziś nieco zapomniana, wymaga przypomnienia. Kiedyś wieszano jabłka (życie), oraz świece (boskie światło), dziś mamy kolorowe zamienniki - bombki i elektryczne światełka. Jeszcze pozostały łańcuchy, czyli wspomnienie węża - kusiciela.
Na czubku choinki koniecznie trzeba zawiesić gwiazdkę betlejemską. W czasach komunizmu, kiedy usiłowano zabrać świętom ich religijny wymiar, próbowano zastąpić je kolorowymi czubami i iglicami jak z Pałacu Kultury i Nauki.
Symbole Bożego Narodzenia: gwiazda betlejemska
Sygnałem do rozpoczęcia wieczerzy jest pojawienie się pierwszej gwiazdki. W domu przypominać o niej ma gwiazda betlejemska czyli poinsecja.
Jej obecność na wigilijnym stole przypomina o boskim znaku, który pojawił się na niebie, prowadząc trzech mędrców ze Wschodu do żłóbka w Betlejem, gdzie złożyli hołd nowo narodzonemu Zbawicielowi.
Poinsecja, dzięki swojej intensywnej czerwieni, ma także głęboki symboliczny sens. Jej kolor jest przypomnieniem o krwi Chrystusa, która została przelana za zbawienie ludzkości. Roślina ta, choć początkowo uznawana za egzotyczną, na stałe wpisała się w polską tradycję bożonarodzeniową, będąc nie tylko piękną ozdobą, ale także niosąc ze sobą duchowe przesłanie.
Jemioła jako symbol świąt
Jemioła wieszana nad stołem wigilijnym jest symbolem życia i płodności, a całowanie się pod jemiołą wróży miłość i szczęście. Tradycja ta ma swoje korzenie w starożytnych wierzeniach - według nich każda para, która pocałuje się pod tą rośliną, zyska szczęście, które będą ich towarzyszyć przez długie lata. Wierzono, że jemioła przynosi powodzenie i błogosławieństwo w relacjach międzyludzkich, wzmacniając więzi miłości i przyjaźni.
W tradycji ludowej przypisuje się jej właściwości ochronne i lecznicze, a jej obecność w domach w okresie świątecznym ma na celu zapewnienie dobrobytu i szczęścia na nadchodzący rok.
Jej zielone liście, które zachowują świeżość nawet w zimie, stały się symbolem trwałości i siły życia, która nigdy nie gaśnie, nawet w najchłodniejsze dni.
Nad wigilijnym stołem należy zawiesić ją przed kolacją, można też ozdobić nią wejście do domu.
fot. Symbole Bożego Narodzenia: jemioła/Adobe Stock, New Africa
Symbole świąt Bożego Narodzenia: siano pod obrusem
Siano na Wigilię umieszczone pod białym obrusem symbolizuje stajenkę, w której urodził się Jezus. Choć to pamiątka narodzin Chrystusa, zwyczaj ten ma pogańskie korzenie.
W dawnych czasach sianem i zbożem dekorowano zarówno stoły, jak i podłogę, wierząc, że te rośliny mają magiczną moc przyciągania dobrobytu, urodzaju i pomyślności na nadchodzący rok.
Zwyczaj ten symbolizował również powiązanie człowieka z ziemią i naturą, stanowiąc wyraz szacunku do darów, które ziemia ofiarowuje. Wierzono, że rozłożone siano na stole będzie zapewniało domowi dostatek i obfite plony w nadchodzącym sezonie.
Było to także wyrazem wdzięczności za zbory, które umożliwiały przetrwanie zimy i zapewniały pożywienie. Z tego powodu sianem dekorowano nie tylko stoły, ale także podłogę, tworząc wrażenie łączności z naturą oraz zmysłowe przypomnienie o ciepłych, plennych dniach.
Dziś siano pod obrusem ma już głównie wymiar symboliczny, stanowiąc część bożonarodzeniowej tradycji, która oddaje cześć narodzinom Jezusa i łączy wiernych z wielowiekową historią chrześcijaństwa.
Dlaczego zostawiamy miejsca dla wędrowca?
Zwyczaj zostawiania pustego miejsca przy wigilijnym stole dla wędrowca to również tradycja, która ma głęboki, symboliczny wymiar. W wielu polskich domach, jeszcze przed rozpoczęciem wieczerzy wigilijnej, zostawiano jedno wolne krzesło, które miało symbolizować otwartość, gościnność oraz gotowość do przyjęcia kogoś, kto w tym szczególnym dniu nie miałby gdzie się udać. To miejsce pozostawało puste przez całą kolację, dając wyraz rodzinnej solidarności i empatii.
Zwyczaj ten ma swoje korzenie w chrześcijańskiej tradycji, w której wędrowiec symbolizuje nie tylko potrzebującego, ale także samego Jezusa, który narodził się w skromnych warunkach, w stajence, nie mając miejsca w gospodach.
Zostawiając wolne miejsce przy stole, wierni wyrażają gotowość przyjęcia Jezusa do swojego domu, przypominając o ewangelicznej gościnności, która powinna cechować każdego człowieka. Był to także gest życzliwości i chęci pomocy tym, którzy z powodu samotności lub braku bliskich musieli spędzać święta poza domem.
Choć zwyczaj ten ma silne korzenie religijne, to ma także wymiar praktyczny i ludzki. Zostawienie pustego miejsca to wyraz troski o drugiego człowieka, przypomnienie, że w tym wyjątkowym dniu nie powinniśmy zapominać o osobach samotnych, ubogich lub bezdomnych, którzy w Wigilię mogą potrzebować schronienia czy życzliwości.
To także symbol wspólnoty, która w okresie Świąt Bożego Narodzenia staje się bardziej widoczna - otwartość na drugiego człowieka, bez względu na jego pochodzenie czy status społeczny, to esencja ducha tych świąt. W niektórych domach wolne krzesło zostawia się dla członków rodziny, których nie ma z nami przy wigilijnym stole (bo mieszkają daleko albo już odeszli).
fot. Symbole bożonarodzeniowe: siano pod obrusem i puste miejsce przy stole/Adobe Stock, saquizeta
12 potraw wigilijnych jako symbol świąt
Czy zastanawiałaś się kiedyś nad tym, dlaczego na wigilijnym stole musi znaleźć się właśnie 12 dań? Ich liczba ma odpowiadać liczbie apostołów (wg tradycji chrześcijańskiej), lub - miesięcy (wg wierzeń ludowych).
Liczba 12 była także symbolem luksusu, oznaczała bogactwo i dostatek. Swoje znaczenie mają także poszczególne wigilijne dania:
- Owoce: jabłka to symbol miłości, zdrowia i pokoju. Suszone śliwki odpędzają złe moce, zapewniają długowieczność. Gruszki przedłużają życie, sprawiają, że pieniądze będą do nas napływać.
- Mak jest symbolem płodności, jednocześnie nadzieją na spokojny sen, łączność z innym światem. Miał zapewnić ciszę, spokój, czystość, zmartwychwstanie, pociechę i zapomnienie.
- Orzechy jedzone w trakcie wieczerzy wigilijnej, chronią przed bólem zębów. Natomiast potrawy z dodatkiem miodu, zapewniają przychylność sił nadprzyrodzonych.
- Ziarna zbóż i wypieki mają zapewniać pomyślność w nadchodzącym roku. Samo zaś zboże uznawane jest za źródło życiodajnej mocy i plenności. Chleb to dobrobyt.
- Kapusta - w wierzeniach ludowych przypisuje się temu warzywu wręcz życiodajną siłę, która sprawi, że po długiej zimie cała przyroda ponownie obudzi się do życia.
- Ryby. Przypisuje się im przede wszystkim znaczenie religijne: w Wigilię przypominają o chrzcie, zmartwychwstaniu i nieśmiertelności oraz odradzaniu się życia.
- Grzyby obowiązkowo musiały pojawić się na wigilijnym stole, np. smażone, panierowane w bułce tartej kapelusze. Zapewniały w nadchodzącym roku dostatek i zdrowie.
Symbolika szopki bożonarodzeniowej
Do symboli świąt Bożego Narodzenia należy także szopka bożonarodzeniowa. Tradycyjnie buduje się je w kościołach oraz na rynkach miast, często spotkać w nich można także żywe zwierzęta.
Pierwsze szopki były bardzo skromne, przedstawiały sam żłóbek wraz z wołkiem i osiołkiem. Taki obraz zaczerpnięto bezpośrednio od proroka Izajasza (Iz 1,3):
Wół rozpozna swego pana i osioł żłób swego właściciela. Izrael na niczym się nie zna, lud mój niczego nie rozumie.
We współczesnych stajenkach oprócz wiernych zwierząt są także Maryja i Święty Józef, pasterze, Trzej Królowie.
Artykuł powstał na podstawie tekstu Moniki Poniatowskiej i Renaty Materlińskiej. Pierwotnie został opublikowany 14.01.2010.
Czytaj także:
Regionalne potrawy wigilijne
Modlitwa przed Wigilią - gotowy spis
Ubieranie choinki krok po kroku
Czym ozdobić pierniki na święta?
Śledzie na Wigilię: 17 przepisów
