Protokół autoimmunologiczny (AIP) wyklucza wiele produktów spożywczych, w tym nabiał i gluten, a także niektóre warzywa i owoce. Protokół ten stosuje się najczęściej w chorobach autoimmunologiczych: w chorobie Hahimoto, RZS i chorobach zapalnych jelit. Wielu ekspertów uważa jednak, że jest zbyt mało dowodów na skuteczność tej metody, a protokół autoimmunologiczny niepotrzebnie naraża na niedobory.
Spis treści:
- Co to jest protokół autoimmunologiczny?
- Zasady i fazy protokołu autoimmunologicznego
- Protokół autoimmunologiczny krok po kroku
- Tabela produktów zakazanych w protokole autoimmunologicznym
- Tabela produktów dozwolonych w protokole autoimmunologicznym
- Protokół autoimmunologiczny - jadłospis i przepisy
- Protokół autoimmunologiczny - czy faktycznie działa?
Co to jest protokół autoimmunologiczny?
Protokół autoimmunologiczny to system odżywiania stosowany w chorobach z autoagresją (chorobach autoimmunologicznych), takich jak:
- choroba Hashimoto,
- celiakia,
- choroby zapalne jelit (WZJG, choroba Crohna),
- Reumatoidalne Zapalenie Stawów,
- toczeń rumieniowaty.
Zdrowy organizm wytwarza przeciwciała, by odpierać atak czynników zewnętrznych, zwalczać infekcje i szkodliwe komórki. U osoby z chorobą autoimmunologiczną, organizm obiera za cel własne komórki ciała, atakując np. stawy, tarczycę, powierzchnię jelit.
Powody chorób autoimmunologicznych nie są dokładnie znane. Najprawdopodobniej jest to miks czynników takich jak: wiek, płeć, podatność genetyczna, styl życia, poziom zanieczyszczenia środowiska i podatność na stres.
Protokół autoimmunologiczny to dieta, która ma na celu minimalizować atak komórek odpornościowych na własne ciało i ograniczać jego skutki. Dzięki eliminacji wielu produktów spożywczych dieta AIP ma zwalczać nieprawidłową reakcję komórek odpornościowych i działać przeciwzapalnie.
Celem zastosowania protokołu autoimmunologicznego jest przede wszystkim:
- „uszczelnienie” jelit i zapobieganie tak zwanemu Zespołowi Cieknącego Jelita (choć nie jest to oficjalny termin medyczny i nie ma poważnych dowodów naukowych na istnienie tego zaburzenia);
- wyeliminowanie produktów, które pobudzają układ odpornościowy do nieprawidłowej reakcji;
- pozbycie się uciążliwych symptomów choroby;
- wprowadzenie choroby autoimmunologicznej w stan remisji;
- działanie przeciwzapalne.
Zasady i fazy protokołu autoimmunologicznego
Protokół autoimmunologiczny to dieta blisko spokrewniona z dietą paleo, jednak znacznie bardziej restrykcyjna. Protokół immunologiczny dzieli się na 2. główne fazy, w których obowiązuje inna lista produktów zakazanych i polecanych.
Faza eliminacji protokołu autoimmunologicznego
W pierwszej fazie protokołu autoimmunologicznego wyklucza się wszelkie produkty potencjalnie wzmacniające zapalenie. Nie można jeść na przykład glutenu (który nie ma udowodnionych właściwości prozapalnych, choć jest w tym kierunku badany).
Faza eliminacyjna ma także na celu przywrócenie naturalnego balansu mikroflorze jelitowej.
W pierwszej fazie nie można jeść na przykład: zbóż, nasion, orzechów, roślin strączkowych, warzyw psiankowatych, nabiału i jaj.
Trzeba całkowicie wykluczyć alkohol, tytoń, wszystkie produkty spożywcze ze sztucznymi dodatkami i barwnikami, cukier, kawę i przetworzone oleje.
W fazie 1. protokołu autoimmunologicznego zaleca się też rezygnację z leków przeciwbólowych: niesteroidowych leków przeciwzapalnych.
Podczas fazy 1. diety AIP zaleca się:
- jedzenie świeżego, niskoprzetworzonego jedzenia;
- jedzenie kiszonek, picie zakwasu;
- spożywanie mięsa z dobrego źródła;
- wysypianie się;
- ograniczenie stresu;
- uprawianie umiarkowanej aktywności fizycznej;
Faza eliminacji w protokole autoimmunologicznym trwa od ok. 30 do 90 dni: do momentu odczucia wyraźnej poprawy stanu zdrowia.
Faza wychodzenia z protokołu autoimmunologicznego
Protokół autoimmunologiczny nie jest dietą polecaną do stosowania przez całe życie. Gdy nastąpi poprawa kliniczna, powoli wprowadza się kolejne produkty i obserwuje zmiany w samopoczuciu. Dzięki temu można zawęzić listę produktów zakazanych do stosowania. Celem tej fazy jest zidentyfikowanie produktów spożywczych, które powodują nieprzyjemne objawy i zaostrzają chorobę.
Przebieg wychodzenia z protokołu autoimmunologicznego polega na włączaniu wybranego (zakazanego w fazie eliminacji) produktu spożywczego i obserwowaniu reakcji przez najbliższe 5-7 dni. Jeśli okaże się, że produkt jest dobrze tolerowany, można na stałe umieścić go w diecie i przejść do sprawdzania kolejnego elementu jadłospisu. Jeśli pojawi się zaostrzenie choroby, trzeba wyeliminować dany pokarm.
Pamiętaj, że tolerancja może ulec zmianie. Co jakiś czas możesz przeprowadzać ponowne próby.
Protokół autoimmunologiczny krok po kroku
Faza eliminacji jest stosunkowo łatwa do przeprowadzenia, choć może być ci ciężko na niej wytrwać. Wiele osób ma jednak problem z wychodzeniem z protokołu autoimmunologicznego. Nie powinno się go jednak przedłużać, bo długotrwała dieta eliminacyjna grozi niedoborami.
Poniżej znajdziesz plan wychodzenia z diety AIP. Rozpocznij go po skończeniu fazy eliminacyjnej, kiedy poczujesz wyraźną poprawę symptomów.
Krok 1: Wybierz jeden pokarm z listy zakazanych w protokole autoimmunologicznym. Może być to nabiał/jajo/wybrane zakazane warzywo. Jedz pokarm testowy (lub włączaj do posiłków) kilka razy dziennie w dniu testowym. Następnie unikaj tego pokarmu przez kolejne 5 dni.
Krok 2: Zjedz bardzo małą porcję testowanego produktu (np. ćwierć jajka/łyżkę jogurtu/pół pomidora) i odczekaj 15 minut. Obserwuj, czy wystąpi u ciebie jakakolwiek reakcja.
Krok 3: Jeśli pojawią się u ciebie jakiekolwiek objawy, zakończ test i wpisz dany pokarm na listę zakazanych na stałe. Jeśli nie odczujesz niebezpiecznych objawów, zjedz dwa razy większą porcję (np. pół jajka, 2 łyżki jogurtu, całego pomidora). Obserwuj reakcję organizmu na ten pokarm przez kolejne 2-3 h.
Krok 4: Jeśli odczujesz nieprzyjemne objawy, zakończ test i unikaj danego pokarmu. Jeśli nie zauważysz objawów, możesz zjeść dużą porcję danego produktu. Unikaj go później przez kolejne 5 dni.
Krok 5: Jeśli przez 5 kolejnych dni nie pojawiły się żadne przykre objawy, włącz na stałe produkt do diety i wpisz go na indywidualną listę bezpiecznych pokarmów.
Powtórz cały proces przy testowaniu kolejnego pokarmu.
Tabela produktów zakazanych w protokole autoimmunologicznym
Poniższa tabela zbiera pokarmy, które są zakazane w pierwszej fazie protokołu autoimmunologicznego. Możesz za to wprowadzać je do diety w 5. krokach opisanych w powyższym schemacie, gdy przejdziesz do 2. fazy protokołu.
Kategoria produktu |
Konkretne pokarmy |
| Produkty zbożowe | Ryż, owies, gryka, pszenica, żyto, chleb, makaron, płatki śniadaniowe. |
| Strączki | Soczewica, fasola, groszek, orzechy ziemne, soja, tofu, masło orzechowe. |
| Warzywa psiankowate | Bakłażan, papryka, ziemniaki, pomidory i wszystkie potrawy z ich wykorzystaniem. |
| Jajka | Wszystkie produkty zawierające jaja w jakiejkolwiek postaci. |
| Nabiał | Mleko krowie, kozie, owcze i wszystkie jego przetwory. Jogurty, kefiry, maślanka, ser, masło i odżywki białkowe. |
| Orzechy i ziarna | Wszystkie orzechy, ziarna i ich przetwory. |
| Przyprawy | Kakao, kolendra w ziarnach, kumin, anyż, fenkuł, gorczyca, gałka muszkatołowa. |
| Tłuszcze | Przetworzone oleje roślinne. |
| Napoje | Kawa i alkohol, napoje ze sztucznymi dodatkami. |
| Cukry i słodycze | Wszystkie słodycze zawierające cukier. |
| Dodatki do żywności | Emulgatory, barwniki, sztuczne słodziki (nawet te naturalne). |
Bardziej restrykcyjne wersje protokołu autoimmunologicznego zabraniają także jedzenia wszelkich owoców. Te mniej restrykcyjne pozwalają na 1-2 porcje owoców dziennie.
Tabela produktów dozwolonych w protokole autoimmunologicznym
Poniżej znajdziesz produkty polecane, z których musisz komponować jadłospis diety AIP.
Kategoria produktu |
Konkretne pokarmy |
| Warzywa | Wszystkie warzywa oprócz warzyw psiankowatych i alg. |
| Owoce | Świeże owoce, z zachowaniem umiaru. |
| Bulwy | Bataty, maniok. |
| Mięso | Niskoprzetworzone: dziczyzna, ryby, owoce morza, podroby. Jak najlepszej jakości. |
| Kiszonki i żywność fermentowana | Kombucha, kimchi, kapusta kiszona, ogórki kiszone, kefir kokosowy, probiotyki. |
| Naturalne oleje roślinne | Oliwa z oliwek extra virgin, niefiltrowany olej awokado, olej kokosowy extra virgin. |
| Przyprawy i zioła | Wszystkie bezpestkowe. |
| Ocet | Ocet balsamiczny, ocet jabłkowy, ocet winny. |
| Słodziki | Miód i syrop klonowy jedzone z umiarem. |
| Płyny, napoje i inne | Bulion, zielona i czarna herbata, woda. |
Protokół autoimmunologiczny jadłospis i przepisy
Protokół autoimmunologiczny jest bardzo restrykcyjny, a patrząc na listę produktów zakazanych, można uznać, że nic nie można na nim jeść. Faktycznie to trudna do skomponowania dieta, ale możliwe jest przygotowanie smacznych posiłków zgodnych z protokołem autoimmunologicznym. Wypróbuj poniższy jadłospis z przepisami.
Śniadanie w protokole autoimmunologicznym - łosoś ze szpinakiem
Składniki:
- 150 g łososia,
- rozmaryn,
- cytryna,
- łyżeczka oliwy z oliwek,
- 100 g szpinaku.
Sposób przygotowania:
- Na patelni rozgrzej oliwę. Dodaj szpinak i podsmażaj lekko do momentu, aż się zblanszuje.
- Łososia pokrój w kostkę. Obtocz go w rozmarynie i skrop cytryną.
- Dodaj łososia do szpinaku i przykryj patelnię. Odczekaj do ścięcia się łososia.
Drugie śniadanie w protokole autoimmunologicznym - lunch box z dynią, indykiem i kalafiorem
Składniki
- 150 g pieczonej dyni,
- 150 g piersi z indyka,
- łyżeczka przyprawy curry,
- łyżeczka oleju kokosowego,
- kilka różyczek kalafiora.
Sposób przygotowania:
- Kurczaka i dynię upiecz w piekarniku z dodatkiem curry.
- Indyka ugrilluj na grillu elektrycznym.
- Pokrój warzywa w kostki o podobnych wielkościach. Serwuj lunch box z grillowanym indykiem.
Obiad w protokole autoimmunologicznym - krewetki w sosie kokosowo-pomarańczowym
Składniki:
- 150 g krewetek,
- 100 ml mleczka kokosowego,
- 100 ml świeżego soku z pomarańczy,
- sól,
- świeża kolendra,
- ząbek czosnku,
- pół upieczonego batata.
Sposób przygotowania:
- Na patelni rozgrzej oliwę z oliwek. Dodaj czosnek i krewetki.
- Podsmażaj do czasu zaróżowienia krewetek.
- Dodaj sok pomarańczowy, mleczko kokosowe i wymieszaj.
- Dopraw sos do smaku solą.
- Podawaj z upieczonym batatem, posypane świeżą kolendrą.
Deser w protokole autoimmunologicznym - koktajl malinowy
Składniki:
- szklanka malin,
- łyżeczka syropu klonowego,
- garść natki pietruszki,
- 100 ml chudego mleczka kokosowego.
Sposób przygotowania:
- Zblenduj wszystkie składniki na gładki koktajl.
Kolacja na protokole autoimmunologicznym - wrapy warzywne
Składniki:
- marchewka pokrojona w słupki,
- kiszona kapusta,
- sałata o dużych liściach,
- jogurt kokosowy,
- ząbek czosnku,
- koperek,
- kiszone ogórki,
- pierś z kurczaka.
Sposób przygotowania:
- Zrób domowy sos czosnkowy mieszając jogurt kokosowy z rozgniecionym czosnkiem, koperkiem i solą.
- Kurczaka ugrilluj i pokrój w paski.
- W liść sałaty włóż warzywa, kurczaka i polej sosem czosnkowym. Zawiń.
fot. Wrapy z sałaty/ Adobe Stock, senteliaolga
Protokół autoimmunologiczny - czy faktycznie działa?
Ten skomplikowany i wymagający wielu wyrzeczeń protokół ma wielu zwolenników i przeciwników. Znaczna większość lekarzy i wyedukowanych dietetyków nie poleca przeprowadzania protokołu na własną rękę. Ewentualne decyzje powinny być poprzedzone pakietem dokładnych badań, konsultacją i ustaleniem szczegółów w porozumieniu ze specjalistą.
Musisz wiedzieć, że protokół autoimmunologiczny nie jest żadną oficjalną metodą zwalczania objawów chorób autoimmunologicznych.
Największą wątpliwość w przypadku protokołu autoimmunologicznego stanowi rzekome cieknące jelito. Choć to termin, który przejawia się od niedawna nawet w literaturze naukowej, nie wiadomo o nim za dużo.
Wszystkie jelita są przepuszczalne, gdyż taka jest ich rola: to organ do wchłaniania substancji odżywczych. Być może w niedalekiej przyszłości faktycznie okaże się, że niektóre osoby mają jelita przepuszczające zbyt dużą ilość cząsteczek niewłaściwego rodzaju i przyczynia się to w jakiś sposób do powstawania chorób autoimmunologicznych. Na ten moment są to jednak jedynie spekulacje.
Protokół autoimmunologiczny faktycznie przynosi ulgę wielu osobom cierpiącym na choroby z autoagresją. Najprawdopodobniej chodzi tu jednak nie o wykluczenie produktów powodujących cieknięcie jelita, a zastosowanie diety przeciwzapalnej. Dieta AIP jest oparta o naturalne produkty, wyklucza żywność przetworzoną i wiele źródeł węglowodanów. To naturalnie powoduje, że dieta będzie przynosić ulgę w problemach zdrowotnych przebiegających z zapaleniem.
Protokół autoimmunologiczny może okazać się pomocny w zidentyfikowaniu indywidualnych czynników, które nie są zdrowym elementem twojej diety. Zanim przejdziesz na protokół autoimmunologiczny, koniecznie przetestuj jednak dedykowana twojej chorobie dietę.
Jeśli masz Hashimoto, zastosuj dietę w Hashimoto ze specjalnie opracowanym jadłospisem na niedoczynność tarczycy. Przy problemach ze stawami zastosuj dietę przeciwzapalną, a jeśli masz chorobę zapalną jelit, wybierz się do dietetyka.
Czytaj także:
Jak przestać jeść słodycze? Sprawdzone porady i jadłospis na cukrowy odwyk
Fleksitarianizm, czyli elastyczna dieta wegetariańska. Zasady, zalety i wpływ na zdrowie
Dietetyczne śniadania - proste przepisy i pomysły na szybkie fit śniadanie
