Popularne zwyczaje wielkanocne w Polsce czyli śmigus dyngus, malowanie pisanek czy święcenie jaj znane są do dziś, jednak dawne zwyczaje wielkanocne takie jak pogrzeb żuru i śledzia odchodzą w zapomnienie. Skąd wzięły się polskie tradycje wielkanocne i czy na pewno znasz je wszystkie?
Spis treści:
Dawne zwyczaje wielkanocne w Polsce
Podobnie jak tradycyjne potrawy wielkanocne często typowe są dla niektórych regionów Polski (jak żurek i barszcz biały), tak samo zwyczaje wielkanocne popularne były w niektórych częściach kraju.
Pogrzeb żuru i śledzia
Dawniej 40-dniowy post polegał nie tylko na rezygnacji z mięsa, lecz także wielu innych produktów, takich jak nabiał czy cukier. Można powiedzieć, że dieta ograniczała się do postnego żuru i śledzia, którego po tygodniach postu wszyscy mieli dość.
Jednym ze zwyczajów związanych z przyjściem Wielkanocy był zatem symboliczny pogrzeb żuru i śledzia - postny żur wylewano na dwór lub zakopywano w ziemi, a śledzia wieszano na drzewie. Od tej chwili można było przystąpić do szykowania prawdziwych, tłustych i słodkich przysmaków.
Tradycja ta popularna była na Kujawach, podobnie jak inny dawny wielkanocny zwyczaj: przywołówki.
Przywołówki
Zwyczaj ten zapoczątkowany w pierwszej połowie XIX wieku polegał na tym, że chłopcy wspinali się na podwyższenie (np. na dach) i wygłaszali wiersze na temat miejscowych panien. Dziś o przywołówkach pamięta się już chyba tylko w Inowrocławiu.
Wieszanie Judasza
Ten dawny wielkanocny zwyczaj, w przeciwieństwie do topienia Marzanny, ma korzenie chrześcijańskie, choć wygląda podobnie jak wiosenne rozprawianie się z kukłą.
Kukłę Judasza wykonaną ze słomy i ubraną w łachmany wieszano na wieży kościelnej, a następnie na słupie lub na drzewie i wymierzano jej sprawiedliwość. Kukłę Judasza, który wydał Jezusa na śmierć wleczono po wsi, okładano kijami, a następnie palono.
Ten zwyczaj znany był głównie na Podkarpaciu.
fot. Adobe Stock
Walatka i turlanki
Te dawne zwyczaje wielkanocne dotyczą pisanek i w okrojonej formie praktykuje się je do dziś. Walatka polegała na stukaniu się pisankami - wygrywała ta osoba, której jajko pozostało nienaruszone.
Turlanki to toczenie pisanek po trawie (np. po łące o sporym nachyleniu). Zwyczaj ten miał przynieść urodzaj i popularny był głównie na wschodzie Polski.
Siuda Baba
Zwyczaj o tej osobliwie brzmiącej nazwie to nic innego jak chodzenie po wsi i zbieranie datków (popularne w podkrakowskich wsiach). Zazwyczaj to mężczyzna przebiera się za Siudą Babę (kapłankę ognia), smaruje sobie twarz węglem i wychodzi na spotkanie młodych panien.
Jej wizyta to dobra wróżba na cały przyszły rok, a usmolenie twarzy pannie zwiastuje jej szybkie zamążpójście.
Śmiergust
Jest to zwyczaj polewania wodą, jednak z odpowiednią oprawą. Kawalerowie specjalnie na tę okazję przygotowują sobie maski, a kapelusze stroją kolorową bibułą.
Ubrani w pstrokate stroje szukają panien i oblewają je wodą lub wręcz wrzucają do wanny. Ma to przynieść szczęście i powodzenie. Tradycja popularna była głównie na Śląsku, zresztą do dziś znana jest w Wilamowicach.
Emaus, czyli odpust
Dziś odbywa się coraz rzadziej, za to dawniej w Poniedziałek Wielkanocny kiermasze i odpusty odbywały się w wielu miastach. Emaus to nazwa biblijnego miasta, do którego podróżował Jezus, stąd też pochodzi nazwa odpustu.
Kurek dyngusowy
Ten dawny zwyczaj wielkanocny popularny był na wsiach. Polegał na objeżdżaniu domów z pięknie przystrojonym kogutem. Z czasem zamiast żywego ptaka na wózku wożono koguta wykonanego z gliny.
Kawalerowie śpiewali przy tym piosenki, zbierali datki, zalecali się do panien i oczywiście oblewali je wodą. Zabawa odbywała się w Poniedziałek Wielkanocny.
Śmigus i dyngus
Dziś połączony w jedno - kiedyś były to dwa odrębne zwyczaje wielkanocne. Śmigus polegał na smaganiu łydek panien gałązkami wierzbowymi i oblewaniu wodą. Miało to zapewnić szybkie zamążpójście. Dyngus był określeniem używanym na wykupienie się od tego zwyczaju. Panna, która nie chciała zostać oblana, wykupowała się drobnym podarkiem, np. pisanką.
fot. Adobe Stock
Pucheroki
Zwyczaj znany w Małopolsce, dziś zachowany jedynie w szczątkowej formie. Na czym polega? Otóż chłopcy w wieku szkolnym ubrani w kożuchy, wysokie czapki z bibuły, z osmolonymi twarzami wygłaszają rymowane wierszyki, wzorowane na dawnych ludowych pieśniach.
Dawniej żacy wygłaszali oracje w krakowskich kościołach, jednak stamtąd zostali przepędzeni z uwagi na niewybredne żarty. Za swoje wierszyki otrzymują drobne datki.
Rękawka
Ten dawny wielkanocny zwyczaj praktykowano na kopcu Kraka w Krakowie. Po zboczu toczono jajka, placki, owoce, które trafiały w ręce uboższej ludności.
Ten wielkanocny zwyczaj obchodzono tuż po świętach Wielkiejnocy, we wtorek.
Zwyczaje wielkanocne w Polsce znane do dziś
Współczesne zwyczaje wielkanocne to m.in. śmigus-dyngus, przygotowywanie palemek na Niedzielę Palmową czy święcenie pokarmów w Wielką Sobotę. Warto wiedzieć, że święcenie pokarmów jako zwyczaj narodziło się w VIII wieku, a w Polsce zaczęto praktykować je w wieku XIV. Co ważne, święcono dosłownie wszystko, co mogło znaleźć się na stole.
W Niedzielę Wielkanocną w całej Polsce przygotowuje się śniadanie wielkanocne. To właśnie czas, gdy w wielu domach dzieli się jajkiem lub dzieci zbijają wzajemnie swoje pisanki. Wygrywa ten, czyje jajko najdłużej zachowa całą skorupkę.
Coraz częściej rankiem dzieci znajdują w ogrodzie lub w domu ukryte drobne podarunki (najczęściej słodycze). Mówi się, że przynosi je zajączek wielkanocny.
Z pewnością nikomu nie trzeba przypominać też, czym jest zdobienie pisanek. Warto za to wspomnieć, czym różni się pisanka od kraszanki. Kraszanki popularne były zwłaszcza w północnej części Polski. Dawniej nazywane również byczkami lub malowankami. Są to jajka barwione na jeden kolor, bez wzorów i zdobień.
Tradycją wielkanocną w wielu domach nazwać można też generalne świąteczne porządki. Podobnie jak przed Bożym Narodzeniem, tak samo przed Wielkanocą sprzątamy domy, by święta miały uroczysty charakter.
Zobacz najlepsze przepisy wielkanocne:
Jajka na Wielkanoc - najlepsze pomysły
Babka wielkanocna - 20 sprawdzonych przepisów
Przepisy na mięsa wielkanocne
Idealny przepis na żurek wielkanocny
