Co jeść przy wysokim potasie? Najważniejsze zasady i jadłospis diety ubogopotasowej

fot. Adobe Stock, StockPhotoPro

Co jeść przy wysokim potasie? Przede wszystkim trzeba znaleźć przyczynę tej sytuacji i zaopiekować się występującymi problemami zdrowotnymi (też od strony dietetycznej). Jeśli wysoki potas wynika z problemów z nerkami, konieczne będzie stosowanie diety ubogopotasowej, czyli ograniczającej potas w jadłospisie. Należy jeść wtedy maksymalnie 3000 mg potasu dziennie, a jednocześnie stosować techniki eliminujące potas z potraw: długie gotowanie, moczenie i płukanie warzyw będzie przydatne.

Spis treści:

1. Wysoki potas - możliwe przyczyny i pomoc dietetyczna
2. Czego nie jeść przy wysokim potasie?
3. Co jeść przy wysokim potasie?
4. Sposób na pozbycie się potasu z jedzenia
5. Zasady diety przy wysokim potasie
6. Wysoki potas - jadłospis na obniżenie potasu

Wysoki potas - możliwe przyczyny i pomoc dietetyczna

Wysoki potas w wynikach badań krwi (hiperkaliemia) nie powinien być bagatelizowany. Problem podwyższonego potasu z pozoru może wydawać się błahy, w końcu potas to pierwiastek kojarzony ze zdrowiem, a zazwyczaj jego wysoka zawartość w jedzeniu jest zaletą. Wysoki potas we krwi to jednak zazwyczaj objaw poważnej choroby lub komplikacji zdrowotnej. Ciężka hiperkaliemia możne prowadzić nawet do zatrzymania akcji serca. Zanim zaczniesz zastanawiać się nad odpowiednią dietą, dowiedz się, jaka jest przyczyna hiperkaliemii.

Podwyższony poziom potasu we krwi może oznaczać lub być spowodowany przez:

• problemy z nerkami: przewlekłą niewydolność nerek lub ostrą niewydolność nerek;
• niedoczynność nadnerczy (choroba Addisona);
• chorobę nowotworową i powikłania chemioterapii: przy rozpadzie guza nowotworowego;
• powikłanie cukrzycy - niedobór insuliny;
• stosowanie leków przeciwdrobnoustrojowych, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, immunosupresyjnych i niektórych leków na nadciśnienie;
• rozpad mięśni;
• anemia hemolityczna (z rozpadem czerwonych krwinek);
• stosowanie niektórych suplementów diety.

Najczęstszym powodem wysokiego potasu we krwi są właśnie różne niewydolności nerek. W tych chorobach dieta odgrywa wręcz kluczową rolę przy wspomaganiu leczenia. Makro- i mikroskładniki muszą być dokładnie wyważone i zbilansowane, by nie uszkadzać dodatkowo nerek. Jest to stosunkowo trudne, a dieta w niewydolności nerek powinna być opracowana przez doświadczonego dietetyka. Jednym z zagadnień, które trzeba wprowadzić w takim jadłospisie, jest właśnie stosowanie diety ubogiej w potas.

Wysoki potas (hiperkaliemia) występuje, kiedy stężenie potasu w osoczu krwi przekracza normę 5,5 mmol/L. Hiperkaliemię dzieli się na:

• łagodną,
• umiarkowaną,
• ciężką.

Pamiętaj, że za wysoki potas to dosłownie zagrożenie życia - w pierwszej kolejności po otrzymaniu takiego wyniku udaj się do lekarza. Dopiero gdy otrzymasz diagnozę i dalsze wskazówki, zajmij się odpowiednią dietą.

Czego nie jeść przy wysokim potasie?

Dieta na wysoki potas wymaga przede wszystkim ograniczenia pokarmów będących źródłem potasu. Musisz więc przede wszystkim unikać jedzenia zawierającego znacznie ilości potasu lub je ograniczać. Niestety, często to zdrowe owoce i warzywa są najbardziej znaczącym źródłem tego pierwiastka w diecie.

Owoce szczególnie bogate w potas:

• morele - 259 mg potasu na 100 g,
• banany - 358 mg potasu na 100 g,
• suszone morele - 1162 mg potasu na 100 g,
• kiwi - 312 mg potasu na 100 g,
• mango - 168 mg potasu na 100 g,
• nektarynki - 201 mg potasu na 100 g,
• winogrona - 207 mg potasu na 100 g,
• papaja - 182 mg potasu na 100 g,
• awokado - 485 mg potasu na 100 g,
• granat - 236 mg potasu na 100 g,
• rodzynki - 749 mg potasu na 100 g.

Warzywa bogate w potas:

• dynia 340 mg potasu na 100 g,
• pomidory (i wszystkie ich przetwory: sok pomidorowy, przecier, suszone pomidory) 237 mg/ 100 g (przetwory znacznie więcej, suszone pomidory mają aż 1565 mg potasu w 100 g);
• karczochy 370 mg potasu na 100 g,
• buraki 325 mg potasu na 100 g,
• fasola 800-1400 mg potasu na 100 g,
• brukselka 389 mg potasu na 100 g,
• papryka 322 mg potasu na 100 g,
• brokuły 316 mg potasu na 100 g,
• soczewica 369 mg potasu na 100 g,
• bataty 337 mg potasu na 100 g,
• pieczarki 318 mg potasu na 100 g.
• ziemniaki 421 mg potasu na 100 g,
• szpinak 558 mg potasu na 100 g,
• soki warzywne (np. pomidorowy 229 mg potasu na 100 g).

Inne produkty o wysokiej zawartości potasu:

• kakao 1524 mg potasu na 100 g,
• czekolada 559 potasu na 100 g,
• kokosy 356 mg potasu na 100 g,
• mleko kokosowe 263 mg potasu na 100 g,
• mleko 150 mg potasu na 100 g,
• mięso ok. 400-500 mg potasu na 100 g,
• masło orzechowe 649 mg potasu na 100 g,
• większość orzechów ok. 600 mg potasu na 100 g,
• pestki i nasiona ok. 800 mg potasu na 100 g,
• tofu 121 mg potasu na 100 g,
• melasa 1464 mg potasu na 100 g,
• przetwory sojowe 620 mg potasu na 100 g,
• napoje roślinne ze strączków np. napój sojowy ma 118 mg potasu na 100 g, napój owsiany ma 389 mg potasu na 100 g,
• płatki owsiane 429 mg potasu na 100 g,
• jogurt 141 mg potasu na 100 g.

fot. Produkty bogate w potas/ Adobe Stock, airborne77

Pamiętaj, że produkty o wysokiej zawartości potasu mogą znaleźć się w twojej diecie, ale tylko w umiarkowanych ilościach. Nie możesz pozwolić sobie na smoothie bananowe lub szklankę soku pomidorowego, ale szczypta sezamu do sałatki nie podbije znacząco poziomów potasu. Trzymaj się limitu 3000 mg potasu dziennie.

Nadmiar potasu a kawa to oddzielne zagadnienie, które warto przeanalizować. Kawa nie jest zakazana, ale szkoda przeznaczać na nią dzienną dozwoloną pulę potasu do zjedzenia.

UWAGA! Zaostrzenia hiperkaliemii zdarzają się najczęściej w lecie, gdy sezon na owoce jest w pełni. Wiele osób trafia do szpitala z powodu wysokiego potasu, bo nie mogło oprzeć się np. zjedzeniu świeżych truskawek w znacznych ilościach. Niestety od diety ubogopotasowej nie można robić odstępstw.

Co jeść przy wysokim potasie?

Dieta ubogopotasowa powinna dostarczać zazwyczaj od 2000 do 3000 mg potasu dziennie (zapotrzebowanie zdrowego dorosłego to 4700 mg). Dokładne wartości warto ustalić ze swoim lekarzem lub dietetykiem po kontroli wyników badań.

Są też oczywiście produkty niskopotasowe. Pamiętaj jednak, by po prostu kontrolować stale ilość potasu w diecie. Za duża porcja produktu, który jest teoretycznie niskopotasowy, też może stanowić (zbyt) potężną dawkę tego minerału.

Owoce o niskiej zawartości potasu:

• jabłka 107 mg potasu na 100 g,
• borówki 77 mg potasu na 100 g,
• grejpfruty 135 mg potasu na 100 g,
• mandarynki 166 mg potasu na 100 g,
• brzoskwinie 190 mg potasu na 100 g,
• gruszki 116 mg potasu na 100 g,
• ananas 109 mg potasu na 100 g,
• śliwki 157 mg potasu na 100 g,
• truskawki 153 mg potasu na 100 g,
• maliny 151 mg potasu na 100 g,
• arbuz 112 mg potasu na 100 g.

Jeszcze raz podkreślmy: to, że dany produkt jest niskopotasowy, nie oznacza, że możesz jeść go bez umiaru. Arbuz teoretycznie należy do owoców o niskiej zawartości potasu, ale zazwyczaj je się go w porcji większej niż 100 g. 1 plaster arbuza (porcja arbuza waży 350 g)  to już więc bomba potasowa! 

Warzywa ubogie w potas:

• kiełki 26-60 mg potasu na 100 g,
• szparagi 202 mg potasu na 100 g,
• kapusta 170 mg potasu na 100 g,
• marchewka 320  mg potasu na 100 g, - (marchewkę trzeba gotować, by wypłukać potas).
• kalafior 142 mg potasu na 100 g,
• seler naciowy 263 mg potasu na 100 g,
• kukurydza 270 mg potasu na 100 g,
• ogórek 147 mg potasu na 100 g,
• bakłażan 229 mg potasu na 100 g,
• zielony groszek 244 mg potasu na 100 g,
• sałata 194 mg potasu na 100 g,
• jarmuż 348 mg potasu na 100 g,
• por 87 mg potasu na 100 g,
• cebula 133 mg potasu na 100 g,
• cukinia 261 mg potasu na 100 g,
• rzodkiewka 233 mg potasu na 100 g.

Wiele owoców i warzyw ma zbyt dużo potasu, by mogły być spokojnie umieszczone w diecie ubogopotasowej. Korzystaj tu z technik wypłukiwania potasu z jedzenia: gotuj warzywa i owoce w dużej ilości wody i dobrze je odcedź.

Inne produkty o niskiej zawartości potasu:

• chleb pszenny 115 mg potasu na 100 g,
• kawa 49 mg potasu na 100 g,
• makaron pszenny 24 mg potasu na 100 g,
• ryż 35 mg potasu na 100 g,
• herbata 18 mg potasu na 100 g,
• napój ryżowy 27 mg potasu na 100 g.

Produkty zbożowe przy wysokim potasie

Wybieraj produkty oczyszczone, z białej mąki. Unikaj raczej wszystkich przetworów razowych, makaronów ze strączków i grubych kasz. Mają zbyt dużo potasu. W diecie ubogopotasowej często pojawiać się mogą:

• ryż,
• makaron,
• biały chleb.

Źródła białka przy wysokim potasie

Mięso i rośliny strączkowe, czyli najlepsze źródła białka, są jednocześnie bogate w potas. Jeśli powodem konieczności stosowania diety ograniczającej potas jest choroba nerek - nie ma problemu. Dieta w niewydolności nerek i tak zakłada ograniczenie białka.

Jeśli powód jest inny, będziesz musiała iść na kompromis, by uwzględnić odpowiednio dużo białka, a jednocześnie nie przekroczyć dozwolonej bezpiecznej dawki potasu. To naprawdę zadanie dla doświadczonego dietetyka. Rozważ skorzystanie z pomocy.

W twojej diecie będzie pewnie ok. 0,8-1,1 g białka na kg masy ciała. Dobrym wyborem są stosunkowo niskopotasowe białka jaj i gotowane, opłukane z soków mięso (według sposobu opisanego w kolejnym akapicie). Białko zapewniasz sobie też jedząc dozwolone produkty zbożowe z dodatkiem niewielkich ilości orzechów.

Sposób na pozbycie się potasu z jedzenia - moczenie, gotowanie i płukanie

Dieta na wysoki potas nie jest łatwa do przestrzegania. Są jednak pewne techniki, które pozwalają pozbyć się potasu z pożywienia:

• moczenie,
• płukanie,
• gotowanie.

Potas to pierwiastek rozpuszczalny w wodzie. Jeśli pokroisz dany produkt w drobne kawałki, następnie zamoczysz go w wodzie, odlejesz wodę, wymienisz ją kilka razy, a potem ugotujesz, pozbędziesz się większości potasu. Po prostu musisz wypłukać potas z pożywienia.

Taką technikę stosuje się np. u osób z niewydolnością nerek, których narządy nie filtrują odpowiednio krwi i nie radzą sobie z wydalaniem soli mineralnych. W przeszłości stosowało się tzw. dietę ziemniaczaną, która polegała właśnie na jedzeniu gotowanych i płukanych ziemniaków przy niewydolności nerek. Obecnie poleca się stosowanie tej techniki przy przyrządzaniu warzyw, owoców, mięsa i zbóż.

To dobra wiadomość dla wszystkich wielbicieli ziemniaków i niektórych „zakazanych” warzyw. Wystarczy obrać je, pokroić w drobne kawałki, a potem ugotować i kilkukrotnie wypłukać.

Jak wypłukać potas z warzyw, owoców i mięsa? Instrukcja krok po kroku

1. Obierz pokarm ze skórki.
2. Pokrój wybrany pokarm w kostkę lub na drobne kawałki.
3. Włóż go do garnka z dużą ilością zimnej wody. 
4. Dokładnie namocz wszystkie kawałki jedzenia, pomieszaj.
5. Zostaw na chwilę do dokładnego namocznia.
6. Odlej wodę i zalej jedzenie ponownie dużą ilością zimnej wody. 
7. Powtórnie wypłucz kawałki jedzenia w ziemnej wodzie, a nastepnie ją odlej.
8. Zalej świeżą, zimną wodą. Ugotuj jedzenie zgodnie z przeznaczeniem.
9. Odlej wodę z gotowania pokarmu. Jeśli to możliwe, powtórnie wypłucz pokarm w zimnej lub ciepłej wodzie.

Ten sposób możesz stosować w diecie ubogopotasowej np. do przygotowania:

• ziemniaków,
• marchewki,
• brukselki,
• kalafiora,
• buraków,
• papryki,
• wszystkich mięs,
• brokułów.

fot. Wypłukiwanie potasu z ziemniaków/ Adobe Stock, kungverylucky

Polecane techniki gotowania przy wysokim potasie

Techniki gotowania i przyrządzania pokarmów są bardzo istotne przy wysokim stężeniu potasu w osoczu. Najbardziej poleca się właśnie gotowanie w dużej ilości wody.

Nie zaleca się za to:

• przyrządzania potraw w mikrofalówce (większość witamin i soli mineralnych zostaje w potrawie),
• gotowania na parze,
• pieczenia w rękawie,
• duszenia w sosie własnym,
• smażenia,
• gotowania i jedzenia produktów wraz z wywarem,
• szybkiego podgotowywania potraw.

Zasady diety przy wysokim potasie

• Trzymaj się dziennego limitu 3000 mg potasu (lub innej wartości ustalonej dla ciebie przez specjalistę).
• Rozłóż możliwy do spożycia potas równomiernie w ciągu dnia. Jeśli jesz 5 posiłków, w jednym posiłku może być max. 600 mg potasu.
• Korzystaj z tabeli zawartości potasu w produktach spożywczych. Sprawdzaj zawartość potasu w swoim jedzeniu.
• Nie jedz zup sporządzonych na wywarach (większości). Do wywarów warzywnych i mięsnych przenikają znaczne ilości potasu. Możesz jeść zupy krem, ale na wodzie ze zmiksowanymi warzywami: po uprzednim wylaniu bulionu.
• Korzystaj na co dzień z napojów roślinnych o niskiej zawartości potasu np. napoju ryżowego, ale czytaj ich etykiety. Niektóre mają dodatek potasu.
• Sprawdź skład suplementów diety i leków, które stosujesz. Wiele z nich zawiera sole potasu, które nie są ci potrzebne. Farmaceuci mogą zaproponować substytut.
• Pamiętaj, że wysoki potas to prawdopodobnie tylko objaw choroby, a nie przyczyna sama w sobie. Przede wszystkim postaw na leczenie swojej głównej przypadłości. Także pod kątem dietetycznym.
• Unikaj przypraw o wysokiej zawartości potasu: kurkumy, bazylii i innych w znacznych ilościach.
• Wiele produktów bogatych w białko ma dużo potasu. By nie doprowadzić do niedoborów białkowych, korzystaj z białek jaja i gotowanych i płukanych mięs.
• Pamiętaj, że wysoki potas często wymaga też innych zmian w diecie, np. ograniczenia sodu, wapnia i fosforu.
• Unikaj substytutów klasycznej soli (np. soli potasowej polecanej w diecie na nadciśnienie) i ogólnie soli w diecie.
• Przyjrzyj się spożywanym ziołom i mieszankom ziołowym. Najlepiej wszystkie wykluczyć, jeśli nie masz potwierdzenia, że możesz je stosować.
• Korzystaj z farmakologicznych sposobów pozbywania się potasu z krwioobiegu, które zaproponuje lekarz (np. stosowanie diuretyków).

fot. Dieta na niewydolność nerek - dieta ubogopotasowa/ Adobe Stock, rh2010

Wysoki potas - jadłospis na obniżenie potasu

Poznaj przykładowy jadłospis na obniżenie potasu, a lepiej zrozumiesz ograniczenia diety ubogopotasowej.

Śniadanie na wysoki potas - kanapki z domową pastą z kurczaka

Składniki:

• 3 kromki chleba pszennego (lub specjalnego chleba PKU polecanego dla osób z niewydolnością nerek),
• 2 łyżeczki masła,
• 70 g piersi z kurczaka,
• 3 listki sałaty,
• marchewka,
• łyżeczka musztardy.

Sposób przygotowania:

1. Pokrój kurczaka i marchewkę w kawałki. Opłucz.
2. Ugotuj je w wodzie i dokładnie opłucz. Zmiksuj z dodatkiem musztardy na pastę.
3. Posmaruj chleb masłem i pastą z kurczaka.
4. Podawaj kanapki z sałatą.

Drugie śniadanie na wysoki potas - serek wiejski

Składniki:

• serek wiejski,
• kromka chleba pszennego,
• 2 rzodkiewki,
• łyżeczka oleju lnianego.

Sposób przygotowania:

1. Zetrzyj rzodkiewkę na tarce. Opłucz ją wodą.
2. Wymieszaj rzodkiewkę z serkiem i olejem.
3. Podawaj z chlebem

fot. Kanapki z serkiem wiejskim na wysoki potas/ Adobe Stock, ricka_kinamoto

Obiad na wysoki potas - ryż z warzywami

Składniki:

• 100 g pora,
• 2 łyżki oliwy z oliwek,
• pół cebuli,
• 10 g parmezanu,
• 100 g cukinii,
• 100 g kalafiora,
• 20 g świeżego zielonego groszku,
• 100 g białego ryżu.

Sposób przygotowania:

1. Pokrój pora, cebulę, cukinię i kalafiora w drobne kawałki.
2. Cebulę podsmaż na oliwie z oliwek. Dodaj pora. 
3. Cukinię i kalafiora ugotuj i opłucz w dużej ilości wody.
4. Ugotuj ryż.
5. Wymieszaj na patelni ryż z cebulą, porem i warzywami. Posyp groszkiem i serem.

fot. Ryż z groszkiem, cukinią i warzywami na wysoki potas/ Adobe Stock, timolina

Kolacja na wysoki potas - sałatka ziemniaczana

Składniki:

• 200 g ziemniaków,
• jabłko,
• pół pora,
• kawałek selera naciowego,
• świeży ogórek,
• 50 g śmietany 18%,
• szczypta curry,
• 2 białka jaja.

Sposób przygotowania:

1. Ugotuj ziemniaki zgodnie z opisaną techniką płukania w dużej ilości wody.
2. Pokrój jabłko, pora, seler naciowy i ogórka w kawałki.
3. Ugotuj na twardo białka jaja. Pokrój je na kawałki.
4. Wymieszaj śmietanę z curry.
5. Wymieszaj składniki sałatki. Możesz podać ją z białym chlebem.

Źródła: