Jadłospis przy przewlekłej niewydolności nerek jest planowany przez specjalistę indywidualnie dla każdego chorego. Ilość składników odżywczych, które trzeba dostarczyć organizmowi, zależy od różnych aspektów, m.in. stadium choroby i wyników badań. Poniżej znajdują się poglądowe przykładowe jadłospisy, które uwzględniają najważniejsze zasady diety polecanej osobom z ostrą lub przewlekłą niewydolnością nerek. Podstawą jest jednak konsultacja ze specjalistą, ponieważ sposób odżywiania ma kluczowym wpływ na pracę nerek i postęp choroby.
Spis treści:
- Główne zasady diety przy przewlekłej niewydolności nerek
- Przykładowy jadłospis przy przewlekłej niewydolności nerek - dieta łatwostrawna niskobiałkowa
- Co jeść przy przewlekłej niewydolności nerek w okresie dializacyjnym?
- Jadłospis diety ziemniaczanej przy przewlekłej niewydolności nerek
- Główne zasady diety przy ostrej niewydolności nerek
- Przykładowy jadłospis przy ostrej niewydolności nerek
Główne zasady diety przy przewlekłej niewydolności nerek
Przewlekła niewydolność nerek (PNN) to upośledzenie pracy nerek trwające dłużej niż 3 miesiące. Postęp niewydolności jest określany poprzez współczynnik przesączania kłębuszkowego (eGFR) i poziom kreatyniny. Choroba charakteryzuje się postępującą utratą czynności nerek, a w konsekwencji prowadzi do konieczności leczenia nerkozastępczego (dializoterapii lub przeszczepienia nerki). Leczenie może zahamować postęp choroby i pozwala zachować funkcję nerek jak najdłużej.
Dieta jest elementem leczenia przewlekłej niewydolności nerek. Jej podstawowe zasady to:
- ograniczenie ilości białka (ale nie w każdym stadium) – zalecana ilość białka w przewlekłej chorobie nerek zależy od stopnia zaawansowania choroby; nadmiar białka może uszkadzać nerki, a jego niedobór w diecie może przyczynić się do niedożywienia,
- białko w diecie przy niewydolności nerek powinno być pełnowartościowe, najlepszym źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego (jaja, twaróg, mleko, ryby i mięso),
- ograniczenie sodu – zmniejsza uczucie pragnienia, zapobiega obrzękom, dlatego zalecane są takie działania jak: niedosalanie potraw, gotowanie na parze i unikanie produktów z dużą zawartością soli (wędliny, sos sojowy, kiszonki, ser żółty, wędzone ryby),
- należy ograniczyć produkty bogate w fosfor – z powodu nieprawidłowej pracy nerek usuwanie nadmiaru tego składnika z organizmu jest zaburzone, dlatego z diety powinny być wykluczone produkty bogate w fosfor: sery żółte, sery topione, podroby, wędliny, groch, orzechy, cola, kakao i czekolada, konserwy rybne, pełnoziarniste produkty zbożowe, pieczarki, skorupiaki i mięczaki,
- należy ograniczyć ilość potasu w diecie – przewlekła niewydolność nerek powoduje retencję potasu i jego podwyższone stężenie w organizmie, co stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia (sprawdź: źródła potasu w diecie); jednym ze sposobów zmniejszenia ilości tego składnika w potrawach jest moczenie i tzw. podwójne gotowanie bez dodatku soli.
- ilość płynów jest indywidualnie planowana m.in. na podstawie objętości wydalanego moczu i wyników badań; zalecane napoje to: niskozmineralizowana woda mineralna, słaba herbata, herbaty owocowe, rozcieńczone soki owocowe i warzywne.
Uwaga: O ilości poszczególnych składników w diecie przy niewydolności nerek, w zależności od stadium choroby i indywidualnych wyników badań, decyduje lekarz. Dieta powinna być zawsze skonsultowana ze specjalistą.
Przykładowy jadłospis przy przewlekłej niewydolności nerek - dieta łatwostrawna niskobiałkowa
Przy przewlekłej niewydolności nerek na ogół zastosowanie ma lekkostrawna dieta z ograniczoną ilością białka.
Przykładowy jadłospis przy niewydolności nerek w ramach diety łatwostrawnej niskobiałkowej:
- Śniadanie: Chleb pszenny z masłem i miodem, mleko.
- II śniadanie: Bułka z gotowaną rybą i ogórkiem.
- Obiad: Krupnik, pulpety cielęce w sosie pomidorowym, ziemniaki purée, sałatka z warzyw, kompot z jabłek.
- Podwieczorek: Pieczone jabłko.
- Kolacja: Pieczeń rzymska z selera w sosie koperkowym, sok pomidorowy.
Powyższy jadłospis można też stosować w diecie u osoby z ostrą niewydolnością nerek podczas okresu wielomoczu wczesnego.
Inny przykładowy jadłospis dla osoby z przewlekłą niewydolnością nerek w ramach diety niskobiałkowej (2400 kcal):
- Śniadanie: Kawa z mlekiem (mleko 100 g, cukier 10 g), pieczywo niskobiałkowe (90 g), kajzerka (30 g), margaryna słoneczna (12 g), szynka (30 g), dżem wiśniowy (25 g), sałatka z papryki, ogórka i pomidora (100 g) z olejem (5 g).
- II śniadanie: Kanapka z pieczywa niskobiałkowego (45 g pieczywa) z masłem (6 g), herbata z mlekiem (mleko 100 ml, cukier 10 g), pomarańcza (200 g).
- Obiad: Barszcz czerwony czysty 1/2 porcji (włoszczyzna 50 g, buraki 50 g), pierś z kurczaka (pierś 45 g, olej 5 g) w sosie koperkowym (warzywa 50 g, skrobia pszenna 5 g), ryż (60 g), surówka z marchewki (150 g), olej (10 g), wafelki skrobiowe (35 g), margaryna (12 g).
- Podwieczorek: Surówka owocowa (200 g) z jogurtem (75 g), cukier (10 g), pieczywo niskobiałkowe (45 g) z margaryną roślinną (6 g),
- Kolacja: Pieczywo niskobiałkowe (60 g), bułka wrocławska (30 g) z masłem śmietankowym (12 g), sałata zielona z rzodkiewką (100 g), białkiem jaja (30 g - 1 szt.) z olejem (5 g), sok jabłkowy (200 g).
Co jeść przy przewlekłej niewydolności nerek w okresie dializacyjnym?
Dokładne zalecenia żywieniowe w przypadku pacjentów dializowanych z niewydolnością nerek są tworzone indywidualnie. Poniżej przedstawiamy ogólne założenia.
Zasady diety przy przewlekłej niewydolności nerek w okresie dializacyjnym
Podczas dializ przy przewlekłej niewydolności nerek konieczne jest przestrzeganie kilku zasad dotyczących jadłospisu:
- jadłospis powinien być urozmaicony i składać się z 5 posiłków,
- dostarczenie odpowiedniej ilości białka indywidualnie obliczonej przez specjalistę – białko powinno pochodzić z produktów zwierzęcych: twarogu, jaj, mięsa, drobiu, ryb; dokładną ilość ustala specjalista,
- w diecie powinny znaleźć się źródła wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, np. oliwa, olej słonecznikowy, rzepakowy, ryby morskie,
- dostarczenie zalecanej ilości błonnika pokarmowego,
- jadłospis powinien dostarczać odpowiedniej ilości wapnia, magnezu, cynku, żelaza i selenu, czyli składników mineralnych, których może brakować w trakcie dializowania; często konieczna jest suplementacja, o czym decyduje lekarz,
- podobnie jak w przypadku zaleceń przy PNN należy ograniczyć w diecie źródła fosforu, potasu oraz sodu,
- ilość płynów w diecie ustala lekarz m.in. na podstawie objętości wydalanego moczu (często zaleca się ograniczenie); zalecane napoje to: niskozmineralizowana woda mineralna, słaba herbata, herbaty owocowe, rozcieńczone soki owocowe i warzywne.
Przykładowy jadłospis dla chorego na przewlekłą niewydolność nerek w okresie dializacyjnym:
- Śniadanie: Kawa zbożowa z mlekiem (200 ml: 150 mleko, cukier 15 g), pieczywo niskosodowe (120 g) z masłem (10 g) i białkiem jaj, miód (30 g).
- II śniadanie: Bułka niskosodowa z margaryną miękką i gotowaną cielęciną (bułka 100 g, margaryna 10 g, cielęcina 100 g), jabłko pieczone (100 g).
- Obiad: Zupa ziemniaczana (250 ml), makaron z serem twarogowym (makaron 80 g, masło 5 g, ser twarogowy 50 g), kompot z owoców jagodowych (150 ml - owoce 50 g, cukier 15 g).
- Podwieczorek: Jogurt (200 ml), herbatniki (50 g).
- Kolacja: Ryba gotowana (filet ryby 100 g, włoszczyzna 50 g, olej 10 g), pieczywo niskosodowe (pieczywo 120 g, margaryna miękka 10 g), herbata z medycznym wysokobiałkowym dodatkiem do pokarmów w postaci proszku.
Jadłospis diety ziemniaczanej przy przewlekłej niewydolności nerek
Dieta ziemniaczana jest zalecana osobom w zaawansowanym stadium niewydolności nerek. Podstawę posiłków stanowią ziemniaki, masło, cukier oraz niektóre warzywa i owoce. Dzięki takiej diecie udaje się w dużej mierze ograniczyć ilość białka. Należy pamiętać o metodzie podwójnego gotowania, aby obniżyć ilość potasu w ziemniakach. Ten jadłospis jest dość mocno ograniczony, dlatego pacjenci zwykle muszą przyjmować preparaty uzupełniające brakujące witaminy i składniki mineralne.
Przykładowy jadłospis przy przewlekłej niewydolności nerek w ramach diety ziemniaczanej:
- Śniadanie: Gotowane ziemniaki (200 g) z masłem (10 g), surówka z pomidorów (100 g) ze szczypiorkiem.
- II śniadanie: Sałatka z ziemniaków (100 g) z olejem słonecznikowym (10 g), sokiem z cytryny i zieloną pietruszką.
- Obiad: Placki ziemniaczane (300 g) smażone na oliwie (10 g), sałata zielona z olejem słonecznikowym (10 g) i czosnkiem; pieczone jabłko (100 g).
- Podwieczorek: Ziemniaki pieczone (100 g) z masłem (10 g) i warzywami (100 g).
- Kolacja: Kluski śląskie (200 g) z masłem (10 g), surówka z kapusty pekińskiej (100 g) z olejem słonecznikowym (10 g) i sokiem z cytryny.
Inny jadłospis przy niewydolności nerek w ramach diety ziemniaczanej:
- Śniadanie: Sałatka z ziemniaków (200 g) z cebulką (50 g) oliwą (5 g) i sokiem z cytryny, herbata z cukrem (herbata 200 ml, cukier 10 g).
- II śniadanie: Ziemniaki purée (150 g) z selerem (100 g) i masłem (20 g).
- Obiad: Kotlety ziemniaczane (ziemniaki 300 g, cebula 30 g, mąka ziemniaczana 20 g, masło 10 g, mleko 15 g, żółtko 10 g, bułka skrobiowa 20 g, olej 20 g, przyprawy), surówka z marchwi (marchew 80 g, cukier 5 g, sok z cytryny), zielona herbata (250 ml).
- Podwieczorek: Ziemniaki pieczone w folii (100 g) z masłem (10 g) i przyprawami ziołowymi.
- Kolacja: Kopytka (ziemniaki 250 g, mąka ziemniaczana 10 g, masło 10 g), herbata z cukrem (herbata 200 ml, cukier 10 g).
Główne zasady diety przy ostrej niewydolności nerek
Ostra niewydolność nerek, inaczej ostre uszkodzenie nerek, jest to nagłe pogorszenie czynności nerek (w ciągu 7 dni), któremu towarzyszy podwyższone stężenie kreatyniny we krwi. Wskutek tego może dojść zarówno „tylko” do czasowego zaburzenia parametrów, jak i ciężkiego uszkodzenia wymagającego leczenia nerkozastępczego. Jest wiele możliwych przyczyn choroby, np. zatrucie toksynami, infekcja, nowotwór.
Żywienie jest też elementem leczenia ostrej niewydolności nerek, a zalecenia różnią się w zależności od okresu choroby. Wyróżnia się 4 okresy ostrej niewydolności nerek:
- okres początkowy,
- okres skąpomoczu lub bezmoczu,
- okres wielomoczu,
- okres ustępowania azotemii (powrót do zdrowia).
Dieta jest ustalana indywidualnie, chociaż jest kilka wspólnych mianowników. Główne zalecenia żywieniowe przy ostrej niewydolności nerek to:
- dieta powinna być niskobiałkowa, aby nie nasilać mocznicy,
- należy ograniczać płyny w okresie skąpomoczu i bezmoczu, aby nie doszło do przewodnienia organizmu,
- w diecie ogranicza się sód, potas i fosfor,
- w okresie wczesnego wielomoczu zaleca się przyjmowanie dużej ilości płynów, w tym czasie wraz z dietą podawane są elektrolity,
- w okresie powrotu do zdrowia dieta powinna dostarczać witamin i składników mineralnych.
Przykładowy jadłospis przy ostrej niewydolności nerek
Oto przykładowy jadłospis w ramach diety kleikowo-owocowo-mlecznej, przeznaczony dla osób w okresie początkowym ostrej niewydolności nerek:
- Śniadanie: Kleik z płatków owsianych na mleku, pieczywo pszenne czerstwe z masłem, herbata ziołowa.
- II śniadanie: Kasza manna z przecierem z jabłek.
- Obiad: Ryż z cukrem i śmietanką, kompot z jabłek.
- Podwieczorek: Kisiel z jabłek.
- Kolacja: Kleik z kaszy jęczmiennej na mleku, pieczywo pszenne czerstwe z masłem, herbata ziołowa.
Przykładowy jadłospis w okresie skąpomoczu i bezmoczu u chorych niedializowanych (1800 kcal):
- Śniadanie: Kleik z kaszy jęczmiennej (200 ml kleiku - 50 g kaszy) z masłem (10 g) i cukrem (15 g), pieczywo niskobiałkowe niskosodowe (100 g) z miękką margaryną (15 g), ser twarogowy chudy (25 g).
- II śniadanie: Kasza jęczmienna (50 g kaszy) z masłem (10 g) , herbata słodzona (150 ml, 15 g cukru).
- Obiad: Ryż (80 g) ze śmietaną (40 g) i cukrem (20 g), herbata ziołowa słodzona (150 ml, 15 g cukru).
- Kolacja: Kleik z płatków owsianych (200 ml - 50 g płatków) z masłem (10 g), słodzony (15 g cukru), pieczywo niskobiałkowe, niskosodowe (100 g) z margaryną miękką (15 g), ser twarogowy chudy (25 g).
Źródła:
H. Ciborowska, A. Ciborowski, Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021,
Przykładowe jadłospisy. Żywienie w chorobach nerek, Centrum Medyczne Urovita,
Marian Grzymisławski, Dietetyka kliniczna, PZWL Wydawnictwo Lekarskie
Czytaj także:
Co pić na chore nerki, a czego unikać? Czasami nawet woda może zaszkodzić
Życie z jedną nerką – jak wygląda i jak długo trwa?
Czego nie lubią nerki? 11 produktów i praktyk, które najbardziej szkodzą twoim nerkom
Co jest dobre dla nerek? 10 sposobów na zachowanie nerek w dobrej formie
Ten zdrowy owoc jest składnikiem niemal każdego smoothie. Niestety przy poważnych kłopotach z nerkami trzeba go unikać
