Zanim narodziła się tradycja choinki, a w wielu domach w Wigilię powszechne było ubieranie choinki, chaty i mieszkania zdobił diduch lub podłaźniczka. Te ludowe ozdoby świąteczne wieszało się u sufitu.
Podłaźniczka, która zdobiła dom w okresie świątecznym, miała także inne nazwy: wiecha (powiat jarosławski), jutka, podłaźnik, boże drzewko, sad rajski (okolice Krakowa).
Podłaźniczka - babcia choinki
Podłaźniczka nazywana jest czasem babcią choinki, jej poprzedniczką. Dziś podłaźniczka rzadko pojawia się w domach na Boże Narodzenie, tradycja podłaźniczki najdłużej zachowała się na Śląsku, Podhalu, ziemi krakowskiej i sądeckiej.
Do lat 20. XX wieku obyczaj przetrwał na południu Polski, zanim upowszechniły się choinki. Podłaźnikiem w gwarze podhalańskiej nazywano osobę, która przychodzi do domu w noc wigilijną, by złożyć życzenia.
Podłaźniczka miała być symbolem życia i lasu, który przenikał się ze światem ludzi i umarłych. Wierzono, że chroni ona domowników przed nieszczęściami, a młodym pannom zapewnia rychłe zamążpójście. Wydaje się, że dziś to drugie znaczenie przejęła jemioła i zwyczaj całowania się pod jemiołą.
fot. Adobe Stock
Ścięta gałąź nieprzerwanie zielonego drzewa, miała przynosić szczęście także temu, który udał się po nią do lasu. Wierzono, że igły drzewa iglastego chronią przed piorunami, chorobami i złymi duchami.
Jak wyglądała podłaźniczka?
Podłaźniczka była czubkiem ściętym z drzewa iglastego - najczęściej jodły, świerku lub sosny. Wierzchołek ten wieszano u sufitu zdobiąc go orzechami, ciasteczkami, jabłkami, kolorową bibułą, krążkami opłatków, wstążkami i słomianymi gwiazdkami. Każda z tych ozdób miała swoje znaczenie, podobnie jak dziś symbolika ozdób choinkowych. Łańcuchy symbolizowały rodzinne więzi, orzechy - dobrobyt.
Ludową ozdobę można jeszcze czasem zobaczyć w skansenach, choć w nowej wersji często pojawia się także jako dekoracja witryn sklepowych.
Podłaźniczkę ścinał gospodarz domu (w Wigilię) i przynosił do domu, by przystroiły ją mieszkające w nim kobiety. Następnie właśnie gospodarz domu zawieszał ozdobę pod stropem. Podłaźniczka wyglądem przypominała nieco małą choinkę zawieszoną czubkiem w dół - pień miał wskazywać niebo.
Podłaźniczkę można było zawiesić nad stołem lub nad drzwiami. Zawieszano ją zwykle na sznurze, dzięki czemu można było ją opuszczać niżej po to, by zdjąć z niej smakołyki.
fot. Adobe Stock
Zgodnie z podhalańską tradycją, podłaźniczki nie wyrzucano po świętach, ale zakopywano w polu lub jej pokruszone części, dodawano do karmy dla zwierząt.
Zobacz przepisy na Wigilię i Boże Narodzenie:
Ryba po japońsku na Boże Narodzenie
Pierogi z kapustą i grzybami
Śledzie na Wigilię - 17 przepisów
Wykwintne ciasta na święta
