Na zburzenia odżywiania cierpi 5% dorosłych i 7% nastolatków. 90% z nich wcale nie ma anoreksji czy bulimii. Część tych osób z powodu choroby trafia do szpitala. Nie zawsze zaburzenia odżywiania widać gołym okiem. Dlatego tak ważne jest, aby zwracać uwagę na objawy. Choć niektóre z tych chorób mogą zagrażać zyciu, wszystkie mogą zostać wyleczone. Niestety nie zawsze się to udaje.
Spis treści:
- Co to są zaburzenia odżywiania?
- Zaburzenia odżywiania – rodzaje
- Zaburzenia odżywiania – objawy
- Przyczyny zaburzeń odżywiania
- Test na zaburzenia odżywiania
- Jak wyjść z zaburzeń odżywiania?
Co to są zaburzenia odżywiania?
Zaburzenia odżywiania to jednostki chorobowe, które wywołane są zaburzeniami łaknienia i nieprawidłowymi zachowaniami żywieniowymi na tle psychicznym. Prowadzą do pogorszenia zdrowia fizycznego i psychicznego.
W klasyfikacji ICD-10 zaburzenia odżywiania znajdują się pod symbolem F50. Doprecyzowanie rodzaju zaburzenia odbywa się poprzez dodanie cyfry po liczbie 50:
- F50.0 – jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa),
- F50.1 – jadłowstręt psychiczny atypowy,
- F50.2 – żarłoczność psychiczna (bulimia nervosa),
- F50.3 – atypowa żarłoczność psychiczna,
- F50.4 – przejadanie się związane z innymi czynnikami psychologicznymi,
- F50.5 – wymioty związane z innymi czynnikami psychicznymi,
- F50.8 – inne zaburzenia odżywiania się, np.psychogenna utrata łaknienia,
- F50.9 – zaburzenia odżywiania się, niekreślone.
Zaburzenia odżywiania – rodzaje
Do pierwotnych zaburzeń odżywiania zalicza się anoreksję (jadłowstręt psychiczny) i bulimię (żarłoczność psychiczną). Pozostałe schorzenia to tzw. zaburzenia wtórne. W tej grupie wciąż przybywa nowych chorób, które często wynikają między innymi z sytuacji życiowej.
Anoreksja
Osoba chora na anoreksję dąży do maksymalnego obniżenia masy ciała przez zmniejszenie ilości przyjmowanego pokarmu. Konsekwencjami anoreksji są:
- zaburzenia hormonalne,
- niska masa mięśniowa,
- tzw. syndrom małego serca.
Śmiertelność anoreksji wynosi nawet 18-20%. Z tego powodu leczenie anoreksji często połączone jest z pobytem w szpitalu.
Bulimia
Najczęstszym objawem bulimii jest kompulsywne objadanie się i prowokowanie wymiotów, by zapobiegać tyciu. Wymioty są „środkiem zaradczym” na nadmiar kalorii. Takim „środkiem” nie muszą być wyłącznie wymioty. Osoba chora może stosować także bardzo intensywną, wielogodzinną aktywność fizyczną (tzw. bulimia sportowa).
Bulimoreksja
Zaburzenie, które łączy objawy anoreksji i bulimii. Okresy głodzenia się przeplatają ataki wilczego głodu, kompulsywnego objadania i wymiotowania.
Ortoreksja
Zaburzenie odżywiania, które wynika z obsesji na punkcie „zdrowej żywności”. Osoba chora coraz mocniej ogranicza jadane produkty, bo żaden z nich nie jest wystarczająco „zdrowy”. W efekcie dochodzi do głodzenia się.
Bigoreksja
Osoba chora na bigoreksję dąży do posiadania coraz większej masy mięśniowej. To zaburzenie odżywiania częściej dotyczy mężczyzn, którzy całe życie podporządkowują kształtowaniu sylwetki. W konsekwencji często dochodzi do nadmiernego spożycia białka, odwodnienia i przyjmowania nielegalnych środków dopingowych.
Pregoreksja
Pregoreksja zwana jest także anoreksją ciążową. Kobieta, która choruje na pregoreksję głodzi się będąc w ciąży, próbując w ten sposób do minimum ograniczyć tycie. To także „sposób” na szybki powrót do „formy” po porodzie. Konsekwencją odchudzania się w ciąży często jest przedwczesny poród i problemy z karmieniem piersią.
Drunkoreksja
Drunkoreksja to zaburzenie odżywiania, które łączy się z alkoholizmem. Osoba chora ogranicza ilość przyjmowanego pokarmu, tak, by móc wypić więcej alkoholu bez przybierania na wadze.
Selektywne zaburzenie odżywiania
Selektywne zaburzenie odżywiania (SED) to zaburzenie polegające na tym, że pacjent może jeść tylko 1-3 rodzaje pokarmu czy potraw, gdyż na widok pozostałych dostaje ataku paniki. Chorobie towarzyszy głęboka niechęć, lęk lub wstręt do większości pokarmów.
Choroba najczęściej powstaje między drugim półroczem życia dziecka a 6. urodzinami. Może być spowodowana traumatycznym przeżyciem związanym z jedzeniem – np. incydentem niepohamowanych wymiotów, zadławieniem, intubacją, śmiercią bliskiej osoby itp. Pacjent może nie pamiętać takiego zdarzenia, a mimo to borykać się z selektywnym zaburzeniem odżywiania.
Najbardziej skrajnym znanym przypadkiem była Brytyjka – Hanna Little, która od 5. roku życia żywiła się wyłącznie frytkami. Niektórzy naukowcy podejrzewają, że zaburzenie może mieć związek z zaburzeniami sensorycznymi – percepcji węchowej, smakowej czy dotykowej.
fot. Zaburzenia odżywiania – rodzaje/ Adobe Stock, Farknot Architect
Zaburzenia odżywiania: objawy
Zaburzenia odżywienia to grupa chorób psychicznych o odmiennym przebiegu i objawach. Łączy je jednak kilka cech wspólnych:
- zaburzony obraz własnego ciała,
- brak akceptacji samego siebie,
- zaburzone łaknienie niezwiązane z chorobą organiczną (ciała), o podłożu psychicznym,
- trudność w rozumieniu i rozładowywaniu emocji.
U osób chorych rozwija się także nadmierna potrzeba kontroli świata. Często przejawia się ona w bardzo precyzyjnym planowaniu diety, dokładnym śledzeniu każdej zjedzonej i spalonej kalorii.
Wbrew pozorom zaburzenia odżywiania nie dotyczą tylko kobiet. U mężczyzn zaburzenia odżywiania są po prostu rzadziej diagnozowane ze względu na stereotypowe postrzeganie płci męskiej.
Przyczyny zaburzeń odżywiania
Przyczyny zaburzeń odżywiania należy w każdym przypadku rozpatrywać indywidualnie. Coraz częściej mówi się, że na występowanie tych chorób ma wpływ współczesny, szybki styl życia. Nie bez znaczenia są także nierealistyczne obrazy ciał promowane w mediach i portalach społecznościowych.
Podstawowe przyczyny zaburzeń odżywiania najczęściej mają związek z zaburzoną sytuacją rodzinną. Z tego powodu psychoterapią zawsze powinny być objęte nie tylko osoby chore, ale także całe rodziny.
Bywa, że ciężkie przeżycie, duży stres jest czynnikiem wyzwalającym zaburzenie odżywiania, uruchamia skłonność. Jeśli na to nałoży się nieprawidłowe funkcjonowanie w rodzinie, może dojść do pełnego rozwoju zaburzenia odżywiania
Test na zaburzenia odżywiania
Przesiewowym testem na zaburzenia odżywiania jest tzw. test EAT-26 (Eating Attitudes Test). Nie służy on do stawiania diagnozy lecz pozwala zorientować się, czy ktoś ma zdrowe czy zaburzone podejście do żywienia. W przypadku, gdy test pozwoli stwierdzić problem, należy zgłosić się do specjalisty, który wykluczy lub potwierdzi zaburzenie i postawi diagnozę. Specjalistą od diagnozowania zaburzeń odżywiania jest psychiatra. Twórcą testu jest David Garner.
Test EAT-26 bazuje na 6-stopniowej skali, którą osoba testowana określa częstość, z jaką występują zachowania, o jakie padają pytania w teście. Pytań jest 31. Mają postać stwierdzeń, którym przypisuje się częstość, z jaką myśli się o danym problemie: nigdy, rzadko, czasami, często, zwykle, zawsze.
Wynik określa się na podstawie sumy punktów z 26 konkretnych pytań – można ich zdobyć 0-78. Interpretuje się je w odniesieniu do centyli – wynik ponad 86 centyl sugeruje zaburzenia odżywiania. Często w interpretacji wyniku bierze się też pod uwagę BMI pacjenta.
Dodatkowe 5 pytań, których nie wlicza się do obliczania wyniku, służą do oceny głównych czynników ryzyka istotnych w przypadku zdrowia osób z zaburzeniami odżywiania.
Przykładowe stwierdzenia z testu na zaburzenia odżywiania EAT-26:
- Jestem przerażony na myśl o byciu otyłym
- Unikam jedzenia, kiedy jestem głodny
- Zdarzają się chwile, podczas których zaczynam się objadać i nie mogę przestać
- Kroję jedzenie na małe kawałki
- Jestem świadomy wartości kalorycznej produktów, które jem
- Czuję się ogromnie winny po jedzeniu
- Myślę o spalaniu kalorii podczas ćwiczeń
- Mam poczucie, że inni przymuszają mnie do jedzenia.
- Próbowanie nowych potraw sprawia mi przyjemność
- Po jedzeniu odczuwam odruch wymiotny
Inne testy na zaburzenia odżywiania
Test EAT-26 nie jest jedynym testem przesiewowym, z jakiego można korzystać do wstępnej diagnozy zaburzeń odżywiania. Innymi narzędziami do tego celu są:
- EDE – Eating Disorder Examination ma postać wywiadu z lekarzem, który posługuje się określonymi pytaniami,
- EDE-Q – Eating Disorders Examination-Questionnaire, kwestionariusz, który wypełnia pacjent,
- kwestionariusz SCOFF – bardzo pomocny w diagnozowaniu anoreksji i bulimii.
Specjalista zwykle najpierw zadaje pytania brzmiące:
- Czy masa twojego ciała wpływa na to, jak o sobie myślisz?
- Ile diet stosowałaś w ostatnich 12 miesiącach?
- Czy jesteś zadowolona z rozmiarów swojego ciała?
- Czy uważasz, że powinnaś przejść na dietę?
- Na ilu dietach byłaś w zeszłym roku?
Jeśli pacjent przy prawidłowej masie ciała lub niskim BMI odpowie na którekolwiek z nich „tak”, może to być wskazanie do przeprowadzenia testów w kierunku zaburzeń odżywiania.
Jak wyjść z zaburzeń odżywiania?
Pierwszy krok to diagnoza, którą musi postawić lekarz. Dalsze postępowanie zależy od stanu pacjenta. Gdy choroba doprowadziła do wyniszczenia organizmu i psychiki, może być potrzebna hospitalizacja w celu ratowania życia i zdrowia. Obejmuje ona nawadnianie, odbudowywanie równowagi elektrolitowej, leczenie powikłań, odbudowę masy ciała.
Poza aspektem zdrowia fizycznego, najważniejsza w leczeniu zaburzeń odżywiania jest psychoterapia, której zadaniem jest zlikwidowanie psychicznych przyczyn choroby. Psychoterapia może być indywidualna, grupowa, rodzinna. Prowadzi się ją w wybranym nurcie, który najlepiej dobrać indywidualnie do pacjenta.
W leczeniu zaburzeń odżywiania można zastosować terapię:
- poznawczo-behawioralną,
- psychodynamiczną,
- systemową,
- grupową,
- Gestalt.
Ich działanie można wspierać muzykoterapią, arteterapią, terapia tańcem, kynoterapią i innymi rodzajami terapii.
Kolejnym ważnym elementem terapii są dodatkowe formy wsparcia, np. grupy wsparcia czy samopomocy. Najczęściej odgrywają bardzo ważną rolę na etapie utrzymywania poprawy zdrowia, gdyż mogą pomóc w nawrocie choroby.
Artykuł pierwotnie opublikowano 26. 07.2018 r.
Źródła:
1. Garner, D. M., Olmsted, M. P., Bohr, Y., & Garfinkel, P. E. (1982). The eating attitudes test: Psychometric features and clinical correlates. Psychological Medicine, 12(4), 871-878. doi:10.1017/S0033291700049163.
2. Włodawiec B., Psychoterapia zaburzeń odżywiania się. Problemy emocjonalne, czynniki leczące, relacje z przebiegu terapii; Instytut Psychospołeczny, Warszawa 2001
Czytaj także:
3 zachowania, które świadczą o tym, że odchudzanie zamienia się w obsesję
Sylwetka skinny fat to częsty skutek nieprawołdowego odżywiania
Na czym polega zdrowe odżywianie?
