fot. Fotolia
Jak pomóc dziecku, które jest agresywne?
Wielu badaczy uważa, że człowiek rodzi się z instynktem walki niezbędnym do życia. William McDougall sądzi, że właśnie ten instynkt jest jednym z najważniejszych. Uczucie gniewu stanowi impuls powodujący wystąpienie zachowań agresywnych. Szczególnie widoczne to jest u chłopców od 9. do 12. roku życia, dla których wszczynanie bójek jest wyraźną przyjemnością.
Barbara Krahé, powołując się na Roberta A. Barona i D.R. Richardsona, agresją nazywa „każdą formę zachowania, której celem jest wyrządzenie szkody lub spowodowanie obrażeń innej żywej istocie, motywowanej do uniknięcia takiego potraktowania”.
Z agresją młody człowiek spotyka się już od najmłodszych lat swojego życia. Ma ona miejsce w domu rodzinnym, w szkole, w grupie rówieśniczej, w środkach masowego przekazu. Zdaniem A. Brzezińskiej:
[…] do złych zachowań wiedzie wiele dróg, ale taka, którą kroczy większość „normalnych” dzieci w każdym okresie życia, jest jedna. Jej początek to brak skutecznej pomocy dorosłych w sytuacjach trudnych dla dziecka. Pozostawione samo sobie, skazane tylko na swoje, czasami nikłe zasoby – często po prostu sobie nie poradzi. Pomoc dorosłego polega na wsparciu emocjonalnym dziecka, dającym nadzieję i wiarę w siebie, budującym jego poczucie własnej wartości.
Rodzaje agresji
Istnieją różne rodzaje agresji. Oprócz łagodnej, aktywno-spontanicznej, wymienia się agresję reaktywno-defensywną, która charakteryzuje się wrogością i służy obronie przed strachem. Inną formą agresji jest postawa aktywno-destrukcyjna z wyraźną świadomą wrogością i tendencją do niszczenia. Ten rodzaj agresji nie jest wrodzony, lecz wyuczony i nie powstaje podczas procesu adaptacji do otoczenia.
Stanisław Włoch i Agnieszka Włoch, za A. Frączkiem, wyróżniają następujące rodzaje agresji:
- frustracyjna, która jest konsekwencją frustracji;
- patologiczna – uwarunkowana procesami chorobowymi zachodzącymi w układzie nerwowym;
- instrumentalna – jest sposobem umożliwiającym osiągnięcie celu;
- naśladowcza, jako wyraz mimowolnego naśladownictwa modeli, agresywnego zachowania się, z którymi dziecko styka się w otoczeniu.
Zobacz też: Nie okazuj dziecku uczuć, czyli tzw. zimny wychów
Dlaczego dziecko jest agresywne?
Dziecko funkcjonuje w różnych grupach społecznych, w których odgrywa wyznaczone role społeczne. Nieumiejętność współpracy z grupą może doprowadzić do frustracji, która powoduje występowanie niepożądanych reakcji ucznia.
Zachowania agresywne w szkole są uzależnione także od czynników pozaszkolnych, m.in. kłopotów w nauce, nieumiejętności przystosowania, zazdrości w odniesieniu do rówieśników z rodzin lepiej sytuowanych, rywalizacji w nauce, zazdrości o oceny, wadliwego nieprawidłowej egzystencji rodziny ucznia i jego środowiska pozaszkolnego, nieodpowiedniego wpływu rodziny, telewizji i wideo, niewłaściwego funkcjonowania szkolnego – dominacji starszych kolegów nad młodszymi, szpanerstwa czy konfliktów między rówieśnikami. Złe zachowanie ucznia może być spowodowane wadliwym funkcjonowaniem szkoły, w której na przykład jest zbyt dużo uczniów, dominuje anonimowość, doskwiera hałas i nie można liczyć na współpracę placówki z rodziną. Postawa nauczyciela także nie jest obojętna. Brak zajęć pozalekcyjnych i nuda w szkole mogą stanowić czynnik patogenny.
Agresja w szkole
Agresja między dziećmi w szkole ujawnia się systematycznie i trwa w czasie. Uczeń, który kilka razy padł ofiarą przemocy ze strony kolegi, staje się obiektem kolejnych agresywnych działań innych członków grupy, chociaż już w innych miejscach i okolicznościach. W ten sposób przez długi czas zjawisko to może być niezauważone przez nauczyciela czy opiekuna grupy.
E. Ogrodzka-Mazur przyznaje, że transmisja dziedzictwa kulturowego spełnia m.in. ważną funkcję budowania poczucia stabilizacji, wzmacniania roli kultury w rodzinie oraz kształtowania postaw. Rodzina stanowi źródło określonych norm i wartości, które mogą przydać się dziecku w jego interakcjach ze środowiskiem. Rodzice nie zdają sobie jednak sprawy, że sami mogą być przyczyną rozwoju zachowań agresywnych u swoich dzieci.
W rodzinie dziecko uczy się, w jaki sposób negocjować własny punkt widzenia, wyrażać swoje uczucia oraz radzić sobie z konfliktami interpersonalnymi.
Zobacz też: Rozwód rodziców – zmartwienie dzieci
Fragment pochodzi z książki "Edukacja małego dziecka. Tom 6" autorstwa A. Wąsińskiego, U. Szuścik i E. Ogrodzkiej-Mazur (Impuls 2013). Publikacja za zgodą wydawcy.
