fot. Fotolia
Rozwód rodziców – nowa rzeczywistość dziecka
Rozstanie rodziców dotyczy dziecka w sposób bezpośredni. Zmienia jego dotychczasową sytuację i stawia w obliczu nowej, często niechcianej rzeczywistości.
Każda rodzina to niepowtarzalna historia. Rozwód może być nagły lub ciągnąć się latami, oznaczać tragedię dla członków rodziny lub być uwolnieniem od długotrwałych cierpień i konfliktów. Dodatkowo każde dziecko ma swój specyficzny wewnętrzny świat oraz indywidualne sposoby reagowania na zmiany. Nawet rodzeństwo może reagować w różny sposób na tę samą sytuację.
Dlatego nie ma „złotych recept” ani rad, które w każdej sytuacji da się zastosować. Można jednak wyodrębnić metody pomocy dzieciom, które wspierają je w przepracowaniu tematu straty i adaptacji do nowej sytuacji oraz zachowania szkodliwe dla kształtującej się struktury psychicznej dziecka.
Warto przyjrzeć się, czym dla dziecka jest rozstanie rodziców i jakie problemy może wnosić w jego życie. Poznanie i nazwanie dziecięcych konfliktów, a także potencjalnych konsekwencji rozwodu rodziców, ma na celu lepsze zrozumienie jego świata oraz świadome, wspierające reakcje ze strony opiekunów.
Nie chodzi tu o obwinianie się za sytuację, w jakiej znalazło się dziecko w wyniku spraw świata dorosłych. Czasem rozwód wiążę się z ochroną dziecka przed jeszcze gorszą sytuacją, czyli np. życiem w nieustannym napięciu. Konsekwencje życia u boku nieszczęśliwych rodziców w jednym domu mogą być dużo bardziej dotkliwe niż w sytuacji posiadania dwóch domów, dających wartościowe wzorce. Dlatego nie warto rozwijać w sobie wyrzutów, tak samo jak zaprzeczać trudnej sytuacji dziecka po rozstaniu.
Żałoba po rodzinie
Choć czasem trudno to przyznać, to jednak dotychczasowy dom przestanie istnieć. Nawet jeśli dziecko zostaje w tym samym miejscu, to „my” rodzinne zmienia się bezpowrotnie. Naturalne jest więc, że mogą się pojawiać emocje, uczucia i reakcje podobne do tych, które towarzyszą trudnym życiowym stratom.
Może to być ból, smutek, złość, poczucie winy i bezradności, ale też chęć zaprzeczenia lub odwrócenia sytuacji. Nawet dorosłe dzieci rozwodników często mają nadzieję na powtórne połączenie rodziców.
Inaczej rozwód przeżywany jest w sytuacji wielu trudnych lub traumatycznych wspomnień z czasów przed rozstaniem. Wówczas może się pojawić poczucie ulgi, a strata będzie obejmować więcej obszarów i dotyczyć żałoby po całym szczęśliwym dzieciństwie, które w sytuacji zaniedbania czy przemocy nie mogło się zdarzyć.
Warto uznać żałobę po rodzinnym szczęściu, nawet jeśli było ono bardziej wizją niż rzeczywistością oraz pamiętać, że jeśli dziecko czuje więź z rodzicami, to po rozwodzie wciąż potrzebuje każdego z nich. Łatwiej jest przeżyć stratę, gdy następujące po niej wydarzenia nie stawiają dziecka w kolejnych konfliktach, np. w konflikcie lojalności.
Konflikt lojalności
Mamy z nim do czynienia, gdy rodzice walczą o względy dziecka i stawiają je w obliczu wyboru między nimi, stosują wzajemnie wykluczające się strategie wychowawcze czy krytykę. To nie rozwód jest najbardziej szkodliwy dla dziecka w sytuacji rozstania rodziców, a ich wzajemna nienawiść. Kiedy rodzice działają przeciwko sobie, odbija się to bezpośrednio na dziecku. Zarówno w sytuacji jawnego działania, jak i wszelkich insynuacji czy podtekstów. Pozory nigdy nie zmylą dziecka.
Dlatego ważne jest, aby wypracować taki sposób działania po rozstaniu, który nie wikła go w niezałatwione tematy dorosłych. Nie zawsze możliwe będzie znalezienie wspólnego zdania w temacie wychowania dziecka, a odmienność ta może być źródłem rozdwojenia i poczucia dezorientacji tak samo jak i zasobem ukazującym wiele możliwości. Kiedy rodzice współpracują ze sobą i darzą się szacunkiem, dziecko ma większą szansę nadal czerpać z matczynej i ojcowskiej relacji bez lęku i wewnętrznego konfliktu.
Poczucie winy
Dziecko jako owoc relacji, która się kończy, może czuć się nie w pełni wartościowe lub wręcz winne. Nawet jeśli logika faktów i dorosłej relacji w jasny sposób świadczy o tym, że odpowiedzialność leży po stronie rodziców, to jednak w wielu psychologicznych teoriach rozwoju człowieka znajdziemy wyjaśnienie dla możliwych źródeł poczucia winy.
Przejawiać może się ono w obwinianiu się za złe zachowanie i poczuciu bycia nie wystarczająco dobrym, by przekonać matkę lub ojca do pozostania przy nim.
Zachowania rodziców wpływają na wzmacnianie bądź redukowanie poczucia winy. Kiedy jedno z rodziców posługuje się dzieckiem do namówienia drugiej strony do powrotu lub mówi, że ojciec lub matka opuścili je bądź rodzinę bez rozróżniania między sobą a dzieckiem, wówczas dziecko może poczuć się winne i bezwartościowe. Zdjęcie poczucia winy dotyczy także dorosłych. Rodzice są odpowiedzialni za rozstanie, ale jeśli czują się nieustannie winni lub pokrzywdzeni, to ich dostępność emocjonalna będzie mało wspierająca dla dziecka.
Zobacz też: Jak dbać o dziecko w trakcie konfliktu i rozwodu?
Stresująca zmiana
Wszelkie nowe okoliczności zwykle łączą się z przeżywaniem napięcia i stresu nim zostaną poznane i oswojone. Rozstanie często oznacza dla dziecka przeprowadzkę, zmianę miejsca, przyjaciół, dotychczasowej rutyny dnia. Straty mogą obejmować szereg obszarów. Przystosowywanie się do nowej sytuacji oraz znalezienie optymalnych rozwiązań funkcjonowania w niej to proces, który wymaga czasu. Do tego mogą dojść okoliczności nowych związków rodziców, co wnosi kolejne zmiany. Jest to złożona sytuacja i może wnosić wiele ważnych i trudnych tematów w relacji z dzieckiem.
Pozostanie autentycznym przy jednoczesnej ochronie dziecka przed zalewaniem go lawiną własnych przeżyć możliwe jest tylko wtedy, kiedy dorośli sami przepracowali stratę i pogodzili się z rozstaniem. W obliczu zmian, z jakimi wiąże się rozwód, ważne jest zapewnienie dziecku możliwie jak największej stabilizacji. Dzieje się tak, kiedy rodzice działają na rzecz dobra dziecka i wokół tego budują przymierze. Jasność ustaleń, wzajemna współpraca i współodpowiedzialność rodzicielska sprzyja tworzeniu nowego bezpiecznego środowiska. Nie jest to łatwe, kiedy odzywają się silne emocje czy chęć zemsty na partnerze. Dlatego aby wypracować plan działania wspierający dziecko, warto skorzystać z pomocy terapeutycznej. Może ona obejmować pracę indywidualną dorosłego, wspólną pracę nad strategią rodzicielską ale też dziecka, które ma możliwość odreagowania stresu i przeżycie rozwodu rodziców w relacji terapeutycznej.
Poczucie porzucenia
Kiedy jedno z rodziców odchodzi nie tylko od partnera, ale i od dziecka, jest to istotny brak w jego życiu. Często dzieci doświadczają wtedy smutku, lęku, braku wiary w siebie, a nawet depresji. Całkowita utrata kontaktu z jednym z rodziców przyrównywana jest do stania cały czas na jednej nodze i może wywołać przykre konsekwencje w psychice młodego człowieka.
Rodzic może unikać kontaktu z dzieckiem z różnych powodów, np. poczucia winy i wstydu lub lęku przed ujrzeniem jego cierpienia albo odpowiedzią na niewygodne pytania. Pogodzenie się z przeszłością, uznanie jej taką, jaka była, pozwala świadomie budować teraźniejszość i kształtować więź z dzieckiem. Istnieje wiele sposobów na to, by wciąż karmić dziecko miłością. Ono często czeka na to, by zostać zauważone przez rodzica. Nieobecność potrafi spowodować ogromny żal, poczucie braku i pustkę. Dlatego warto pracować nad sobą i relacją z dzieckiem, nawet kiedy jest to trudne. A w sytuacji, kiedy jeden rodzic znika z życia dziecka, zapewnić mu wsparcie i możliwość budowania innych wartościowych relacji, np. w psychoterapii.
Konflikt mimo rozstania
Kiedy żale partnerów są żywe mimo rozstania, wzajemna nienawiść może w różny sposób negatywnie wpływać na dziecko. Energia jest wtedy pożytkowana na niszczenie siebie, a zatem dziecko dostaje mniej uwagi, stabilizacji, poczucia bezpieczeństwa i spójności.
Jeszcze gorzej jest, kiedy rodzice wyrażają się negatywnie o sobie przy dziecku, używając dosadnych określeń, etykietując np. „ta wariatka”, „ten nieodpowiedzialny człowiek” albo stosując uogólnienia i oceny wpływające na samopoczucie dziecka, np. „twój ojciec nigdy o ciebie nie dbał”, „twoja matka woli bawić się ze znajomymi niż spędzać czas z tobą”. Trudno oczekiwać aby takie komunikaty nie wpłynęły negatywnie na obraz siebie.
Kiedy dziecko słyszy wzajemne obelgi rodziców lub wyrażane do niego naruszające komentarze, cierpi na tym wizerunek obojga opiekunów. Zachowania te odbijają się na psychice dziecka i są naruszeniem jego delikatnej struktury.
Dlatego należy uważnie mówić i zastanawiać się nad intencją oraz chronić intymność dziecięcego świata. Ono nie potrzebuje wiedzieć o wszystkich szczegółach, jakie wiązały się z rozstaniem. Opowiadanie dziecku o bolesnych doświadczeniach zdrady, używanie określeń o konotacji seksualnej czy wyżalanie się mu nie służy nikomu i pcha dziecko w pułapkę wczesnej dorosłości. Podobnie się dzieje, kiedy przerzucamy na dziecko odpowiedzialność za ważne decyzje lub stawiamy je przed wyborem „mama lub tata”, co jest dla niego dużym obciążeniem.
Presja oraz uwikłanie w takich sytuacjach mogą doprowadzić do braku możliwości zrozumienia i przeżycia rozstania oraz związanych z tym emocji, a to z kolei do reakcji psychosomatycznych lub zaburzeń zachowania.
Kiedy zauważysz u dziecka niepokojące objawy jak zaburzenia snu, mowy, odżywiania, pojawienie się wysypki, moczenie, regres do wcześniejszych faz rozwoju lub długotrwałe nasilające się stany lęku, smutku czy agresji, zgłoś się po pomoc do specjalisty. Pamiętaj też, że zawsze kiedy nachodzą cię wątpliwości lub brakuje ci pomysłu jak możesz lepiej wesprzeć swoje dziecko, możesz skorzystać z konsultacji psychologicznej i poszukać wspólnie rozwiązań.
Zobacz też: Zdrowa bliskość czy próba usidlenia – jaki jest twój związek?
Autor: Kamila Sitkowska – psycholog, trener, terapeuta dziecięcy, Fundacja Pomocy Psychologicznej i Edukacji Społecznej RAZEM www.razem-fundacja.org
