Stare wróżby andrzejkowe były znane już w czasach starożytnych. Święty Andrzej był apostołem, uczniem Jana Chrzciciela, a później Chrystusa. Andrzeja z wróżbami skojarzyli natomiast Grecy (prawdopodobnie z podobieństwa słów "andrós" i "Andreas" - oznaczających odpowiednio mężczyznę i Andrzeja) i to właśnie im zawdzięczamy magiczny charakter tego święta. Jak wyglądały andrzejki kiedyś i jakie tradycje przetrwały?
Spis treści:
- Andrzejki dawniej
- Stare wróżby andrzejkowe
- Andrzejki w różnych regionach Polski
- Andrzejki dziś
- Przysłowia na andrzejki
Andrzejki dawniej
Według tradycji andrzejki są świętem obchodzonym tylko przez panny. Dla kawalerów przewidziane były Katarzynki, przypadające na 24 listopada. Stare polskie przysłowie mówi: “Na świętego Andrzeja błyska pannom nadzieja”. I to właśnie 29 listopada panny zbierały się, by wywróżyć sobie imię przyszłego małżonka oraz liczbę dzieci.
Andrzejki kojarzyły się kiedyś pannom przede wszystkim z okazją wyproszenia u świętego Andrzeja ukochanego. W ten dzień modlono się więc bardzo uroczyście o pomyślne poszukiwania męża.
Stare wróżby andrzejkowe
Jedną z najstarszych i najbardziej tradycyjnych wróżb andrzejkowych jest przelewanie wosku przez dziurkę od klucza i wróżenie z kształtu odlanego na tafli wody. Można było wróżyć bezpośrednio z woskowego płatu albo przyłożyć go do światła i czytać z cienia, który rzucił.
Panny chętnie bawiły się także w przekładanie butów. Każda z uczestniczek zdejmowała buty (lub tylko jednego), a następnie wszystkie układały je w rządku od pieca w kierunku drzwi do sieni. Zabawa polegała na przekładaniu ostatniego buta na początek łańcucha tak długo, aż któryś z butów wyszedł poza pomieszczenie. Jego właścicielka mogła jako pierwsza spodziewać się zamążpójścia.
Imię ukochanego można było zaś wyczytać ze skórki jabłka. Owoc obierało się tak, aby powstała jak najdłuższa skórka, a potem rzucało ją za siebie przez ramię. Jeśli skórka ułożyła się w kształt jakiejś litery, to od niej miało zaczynać się imię ukochanego. Stare wróżby andrzejkowe przewidywały też obecność mężatek. One, przy pomocy swojej obrączki, wróżyły sobie przyszłą ilość oraz płeć dzieci.
fot. Stare wróżby andrzejkowe/Adobe Stock, npls
Andrzejki w różnych regionach Polski
Wieczór andrzejkowy przybierał różne formy w zależności od regionu, w którym był obchodzony. Na Kielecczyźnie powszechnym zwyczajem było lanie roztopionego wosku na wodę i odczytywanie swojej przyszłości na podstawie uformowanych woskowych figur. Sporadycznie zamiast wosku używano roztopionej cyny. Popularne było też wspomniane wcześniej wróżenie za pomocą butów.
W Mąchocicach i w innych okolicznych wsiach wróżono sobie także z liczby przyniesionych drewien z szopy do izby. Drewna te należało nabierać na rękę z zamkniętymi oczami. Dziewczęta nie mogły ich liczyć w myślach i reszta uczestniczek często rozpraszała tę pannę, która akurat zbierała drewna. Gdy było ich do pary - dziewczynę czekało rychłe zamążpójście, gdy nie - nadal miała pozostać w panieństwie.
Andrzejki dziś
Obecnie tylko niektóre dziewczęta kontynuują dawne zwyczaje andrzejkowe, wróżąc sobie z wosku, ustawianych butów czy kartek z męskimi imionami. Inne sposoby wróżenia nie są już praktykowane. Andrzejki stały się po prostu jeszcze jedną okazją do powszechnej zabawy, bez względu na płeć czy stan cywilny uczestników. Zabawy szczególnie polubiły dzieci, dlatego andrzejki często organizowane są w szkołach.
Aby bawić się w andrzejkowy wieczór, nie trzeba już także mieć wśród znajomych Andrzeja, który zaprosiłby na imieninowe przyjęcie. Spotkanie nie wymaga dużego nakładu czasu ani pieniędzy. Można za to miło, zabawnie i z humorem spędzić wieczór w gronie przyjaciół. Wśród wróżb wciąż popularne jest przelewanie wosku oraz przekładanie butów. Dodatkowo coraz częściej przygotowuje się ciasteczka z wróżbą.
fot. Stare wróżby andrzejkowe/Adobe Stock, udra11
Stare wróżby andrzejkowe w przysłowiach
Stare wróżby andrzejkowe wyrażają się także w tradycyjnych przysłowiach i powiedzeniach. Przysłowia na andrzejki można wykorzystać na zaproszeniu na imprezę albo jako dodatek do dekoracji podczas zabawy andrzejkowej. Najpopularniejsze powiedzenia to:
- "Gdy święty Andrzej ze śniegiem przybieży, sto dni śnieg na polu leży"
- "Śnieg na Andrzeja dla zboża zła nadzieja"
- "Na świętego Andrzeja trza kożucha dobrodzieja"
- "Jeżeli na świętego Andrzeja wiatr i mgła, to od Bożego Narodzenia będzie sroga zima"
- "Gdy w Andrzeja deszcz lub słota, w grudniu drogi bez błota"
- "Święty Andrzej wróży szczęście i szybkie zamęście"
Treść artykułu została pierwotnie opublikowana 12.11.2019.
Czytaj także:
Przekąski na andrzejki
Jak się ubrać na andrzejki 2022
Życzenia na andrzejki
