Najważniejsze etapy rozwoju dziecka do 5. roku życia. Co i kiedy dziecko powinno opanować przy prawidłowym rozwoju psycho-fizycznym

fot. Adobe Stock, Vasilev Evgenii

Śledzenie etapów rozwoju dziecka to wielkie źródło radości dla rodziców, ale i ważna informacja o tym, czy maluch rozwija się prawidłowo. W chwili narodzin głowa noworodka stanowi ok. 25% długości całego ciała. Od tego momentu wartość ta już tylko zmniejsza się. W ciągu pierwszych 6 miesięcy życia podwaja się waga dziecka. Tym zmianom towarzyszy rozwój motoryczny oraz rozwój mowy i psychiki, które trwają jeszcze wiele lat. Jednak najszybszy rozwój odbywa się w pierwszym roku życia dziecka.

Spis treści:

1. Etapy rozwoju niemowlaka
2. Etapy rozwoju dziecka zwane kamieniami milowymi
3. Etapy rozwoju mowy dziecka
4. Etapy rozwoju dziecka – psychologia

Etapy rozwoju niemowlaka

John Watson powiedział kiedyś, że niemowlę jest tylko „wijącym się kawałkiem ciała, zdolnym do prostych reakcji.” Tymczasem, nie jest to do końca prawdą. Dziecko po narodzinach posiada szereg zdolności, które pozwalają mu przetrwać. Według badaczy (Spence i DeCasper) noworodki zdecydowanie wolą słuchać głosu własnych matek niż innych kobiet. Prawidłowości takich nie udowodniono w przypadku głosu ojców.

Zanim przejdziemy do etapów rozwoju niemowlaka, czyli dziecka w pierwszych 12 miesiącach od porodu, trzeba zaznaczyć, że dzieci rozwijają się w różnym tempie. Jedne szybciej, inne wolniej, a mimo to i tak mieszczą się w normie. Zawsze jednak warto skonsultować się z pediatrą, jeśli rodzice mają wątpliwości, czy ich niemowlę rozwija się prawidłowo. Niektóre nieprawidłowości mogą świadczyć np. o zaburzeniach integracji sensorycznej.

Przez pierwsze 6 miesięcy życia mięśnie zwane zginaczami mają przewagę nad prostownikami. Dlatego maluszek leżący na plecach dość długo ma zgięte nóżki i rączki. Z czasem przewaga zginaczy zmniejsza się i dziecko może z większą swobodą prostować kończyny.

Dzieci już po urodzeniu posługują się swoim układem wzrokowym. Podążają za źródłem dźwięku. Wzrok jest jednak gorzej rozwiniętym zmysłem niż pozostałe – zobacz: jak widzi dziecko. Ostrość wzroku osoby dorosłej jest 40 razy większa niż u noworodka. W momencie narodzin u noworodków nie ma jeszcze dostatecznie rozwiniętych połączeń między neuronami w korze wzrokowej, a optyka oka nie jest jeszcze rozwinięta dostatecznie. Stąd też nie postrzegają one głębi i nie potrafią łączyć informacji napływających z obu oczu. Mimo to noworodki mają swoje preferencje wzrokowe. Jeden z badaczy, Robert Franz, zaobserwował, że w chwili narodzin noworodki bardziej preferują przedmioty z konturami i złożone niż jednolite i proste. Poza tym wolą przyglądać się całym twarzom niż pozbawionym pewnych cech.

Oto tabela rozwoju ruchowego niemowlaka, która w bardzo przejrzysty sposób pozwala zorientować się, co dziecko powinno umieć:

Jak pokazują powyższe informacje dzieci rozwijają się w zawrotnym tempie. Co ciekawe, w kulturach, w których dzieciom dostarczana jest większa stymulacja fizyczna, zaczynają chodzić szybciej niż w kulturach, gdzie dzieci przez dłuższy okres nosi się np. w nosidełku na plecach.

fot. Etapy rozwoju niemowlaka/ Adobe Stock, Valerii Apetroaiei

Etapy rozwoju dziecka zwane kamieniami milowymi

Poniżej  najważniejsze osiągnięcia i zmiany w zachowaniu dziecka na przestrzeni od narodzin do ukończenia 5. roku życia. Podany wiek to najpóźniejszy moment, w którym dziecko powinno opanować poszczególne umiejętności:

Noworodek:

• duża motoryka – zgięciowa pozycja ciała,
• mała motoryka – odruch chwytny,
• funkcje poznawcze – odwraca głowę w kierunku bodźca wzrokowego, woli obserwować kontrastowe obiekty i ludzkie twarze od przedmiotów,
• funkcje emocjonalno-społeczne – płacze, gdy płacze inne niemowlę.

2. miesiąc życia:

• duża motoryka – unosi głowę w leżeniu na brzuchu,
• mała motoryka – trzyma w ręce grzechotkę,
• funkcje poznawcze – wodzi wzrokiem w poziomie,
• funkcje emocjonalno-społeczne – okresy czuwania wydłużają się.

4. miesiąc życia:

• duża motoryka – unosi klatkę piersiową w leżeniu na brzuchu,
• mała motoryka – leżąc na plecach łączy dłonie, wyciąga ręce po grzechotkę, łapie i trzyma ją,
• funkcje poznawcze – ogląda dłonie, rozgląda się, poszukuje wzrokiem opiekuna,
• funkcje emocjonalno-społeczne – wyraża radość, złość, smutek, uspokaja się wzięte na ręce.

6. miesiąc życia:

• duża motoryka – obraca się, siedzi stabilnie,
• mała motoryka – chwyta samymi palcami, zagarnia palcami przedmiot do dłoni,
• funkcje poznawcze – bada wzrokiem i rączkami twarz opiekuna, szuka ukrytej zabawki,
• funkcje emocjonalno-społeczne – wykazuje wyraźne przywiązanie do opiekuna.

9. miesiąc życia:

• duża motoryka – podciąga się do pozycji siedzącej,
• mała motoryka – potrząsa grzechotką, trzyma oburącz przedmioty, trzyma po jednym przedmiocie w każdej ręce,
• funkcje poznawcze – szuka upuszczonego przedmiotu, uczy się metodą prób i błędów, uśmiecha się aby zainicjować kontakt,
• funkcje emocjonalno-społeczne – woli znane sobie osoby, interesuje się innymi niemowlętami.

12. miesiąc życia:

• duża motoryka – siada, raczkuje, podciąga się do pozycji stojącej, chodzi trzymane za jedną rękę,
• mała motoryka – chwyta przedmioty między kciuk a palec wskazujący,
• funkcje poznawcze – szuka chowanego przedmiotu, bawi się zabawkami przyczynowo-skutkowymi,
• funkcje emocjonalno-społeczne –  bawi się w „a kuku”, naśladuje proste gesty, potrafi podać zabawkę innemu dziecku, pokazuje przedmioty.

18. miesiąc życia:

• duża motoryka – samodzielnie wstaje i chodzi, chodzi po schodach, trzymając się ściany lub barierki,
• mała motoryka –  bawi się sorterami, ustawia klocek na klocku, bazgrze,
• funkcje poznawcze – szuka przedmiotów tam, gdzie powinny być, używa zabawek imitujących prawdziwe przedmioty (miotła, młotek itp.), używa przedmiotów zgodnie z ich przeznaczeniem, np. czesze włosy szczotką,
• funkcje emocjonalno-społeczne – naśladuje rówieśników, przytula maskotkę, aby się uspokoić, złości się.

24. miesiąc życia:

• duża motoryka – biega, skacze, kopie piłkę, rzuca piłkę znad głowy, wchodzi po schodach krokiem dostawnym bez podpierania się,
• mała motoryka –  ustawia 6 klocków jeden na drugim, używa łyżki, pomaga się ubierać,
• funkcje poznawcze – planuje działanie, udaje zabawy np. poi i karmi lalki,
• funkcje emocjonalno-społeczne – reaguje na emocje wyrażane twarzą, pociesza innych.

36. miesiąc życia:

• duża motoryka – jeździ na trójkołowcu, wchodzi po schodach krokiem naprzemiennym bez podpierania się,
• mała motoryka –  kopiuje pionowe linie, stawia 10 klocków jeden na drugim, sprawnie używa łyżki i widelca, pije z otwartego kubeczka, umie się rozbierać,
• funkcje poznawcze – imituje zabawy udając, że np. kij to szczotka, segreguje kształty, liczy do 2, składa układanki z 2-3 elementów,
• funkcje emocjonalno-społeczne – bez problemu rozstaje się z opiekunami, inicjuje kontakty z rówieśnikami, odgrywa role w zabawie (np. bawi się w doktora).

48. miesiąc życia:

• duża motoryka – schodzi ze schodów krokiem dostawnym bez podpierania się, idzie tyłem po linii prostej,
• mała motoryka –  kopiuje krzyżyki, rysuje proste sylwetki, umie przeciąć papier, ubiera się, jeśli nie musi zapinać guzików,
• funkcje poznawcze – wykonuje 3-stopniowe polecenia, rozumie przeciwieństwa, rozumie pojęcie czasu, generalizuje zasady,
• funkcje emocjonalno-społeczne – ma ulubionych przyjaciół, wyraża współczucie, uczestniczy w skomplikowanych zabawach, zwykle jest uległe.

60. miesiąc życia:

• duża motoryka – chwyta piłkę, stoi dłużej na jednej nodze, przeskakuje niskie przeszkody,
• mała motoryka –  kopiuje kwadraty, rysuje bardziej skomplikowane sylwetki, koloruje kolorowanki, umie prawidłowo chwycić pisak, dokładnie myje ręce,
• funkcje poznawcze – rymuje, liczy do 10 przedmiotów, pisze swoje imię, wykazuje gotowość do nauki czytania i pisania,
• funkcje emocjonalno-społeczne – bawi się z dala od rodziców, przykłada wagę do zasad obowiązujących w grupie, umie rozmawiać o emocjach.

Etapy rozwoju mowy dziecka

Poniżej najważniejsze etapy rozwoju mowy dziecka na przestrzeni pierwszych 5 lat życia dziecka. Podany wiek to najpóźniejszy moment, w którym dziecko powinno opanować poszczególne umiejętności:

• noworodek – obecny jest odruch szukania i ssania, noworodek uśmiecha się w odpowiedzi na głos, wydaje okrzyki,
• 2. miesiąc – wydaje nieartykułowane gardłowe dźwięki,
• 4. miesiąc – niemowlę grucha,
• 6. miesiąc – patrzy na osobę mówiącą, wydaje dźwięki w odpowiedzi, śmieje się,
• 9. miesiąc – powstrzymuje się od działania, gdy słyszy „nie”, wydaje dźwięki, aby zwrócić na siebie uwagę, patrzy na znane przedmioty, gdy ktoś wypowie ich nazwę,
• 12. miesiąc – odwraca się zawołane po imieniu, rozumie proste polecenia, gestykuluje wyrażając prośbę, odmowę, naśladuje klaskanie, robi pa-pa,
• 18. miesiąc – pokazuje części ciała, zna ok. 15 słów, wykonuje proste polecenia, potrząsa głową na „nie”,
• 24. miesiąc – zna ok. 50 słów oraz dwuwyrazowe zwroty, jego mowa jest w połowie zrozumiała dla osób obcych,
• 36. miesiąc – wykonuje 2-stopniowe polecenia, buduje zdania z 3-4 wyrazów, jego mowa jest w 75% zrozumiała dla osób obcych,
• 48. miesiąc – wykonuje 3-stopniowe polecenia, buduje złożone zdania, relacjonuje zdarzenia  z przeszłości, żartuje, odgrywa wymyślone role,
• 60. miesiąc – przypomina sobie i opowiada historie, opowiadania są dość rozbudowane, używa czasu przyszłego, jego mowa jest 100% zrozumiała dla osób obcych.

fot. Psychologiczne etapy rozwoju dziecka/ Adobe Stock, very_ulissa

Etapy rozwoju dziecka – psychologia

Omawiamy rozwój psychologiczny dziecka do 5. roku życia. Jednak i po 5. urodzinach dziecko dojrzewa psychicznie. Niektórzy specjaliści twierdzą, że psychika rozwija się nawet do 25. roku życia, a więc trwa sporo dłużej niż rozwój ruchowy czy rozwój mowy.

Psychika noworodka, niemowlęcia i małego dziecka: Przez większość czasu noworodek śpi. Mimo to, jego psychika zaczyna się już rozwijać. Pierwszym, co dziecko poznaje jest uczucie frustracji i gratyfikacji. Rozpoznaje głód i sytość, zimno i ciepło, ból i jego brak i na nie reaguje. Aż do 6. miesiąca życia dziecko nie wie, że jest odrębnym od swojej mamy bytem.

Około 8. miesiąca życia niemowlę zaczyna odróżniać mamę od osób obcych. Odczuwa lęk, ciekawość, zdziwienie. Ok. 16 miesiąca życia dziecko uczy się mówić „nie” oraz „moje”. Zaczyna uświadamiać sobie swoje możliwości i ograniczenia. Okazuje złość, frustrację, zadowolenie, radość.

Psychika 2-3 latka i przedszkolaka: Małe dziecko sygnalizować zaczyna swoje potrzeby oraz chęci, z czasem zaczyna je jasno wyrażać. Początkowo jego emocje przejmują nad nim kontrolę. Z czasem zaczyna do pewnego stopnia kontrolować swoje zachowanie i dokonywać wyborów. Uczy się, które jego zachowania są pożądane, a które niewłaściwe. Zaczyna rozumieć, że jego działania mają konsekwencje.

Tempo rozwoju psychiki dziecka jest indywidualne. Jednak pewne jego aspekty powinny pojawiać się w określonym czasie. Wymieniliśmy je w części Etapy rozwoju dziecka zwane kamieniami milowymi. Podaliśmy je jako funkcje emocjonalno-społeczne. Jeśli dziecko w podanym tam czasie nie wykazuje wymienionych zachowań, należy skonsultować się z pediatrą.

Treść artykułu pierwotnie opublikowana została 25.11. 2011 r. przez Paulinę Pielach.

Czytaj także:
Czy z przeziębionym dzieckiem można wychodzić na dwór?
Jak przekonać dziecko do przedszkola?
Czy dziecku należy podawac witaminę C?