W Polsce każda osoba, niezależnie od stopnia upośledzenia umysłowo, ma zagwarantowane prawo do nauki, które realizowane jest na zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych. Prowadzane w ich ramach działania mają doprowadzić do sytuacji, w której każdy uczeń otrzyma możliwość indywidualnego i maksymalnego rozwoju swojego potencjału.
Gdzie mogą pobierać naukę osoby upośledzone?
Zgodnie z decyzją MEN dzieci i młodzież w wieku od 3 do 25 lat z głęboką niepełnosprawnością umysłową zostały objęte obowiązkiem szkolnym od 1997 roku realizowanym podczas zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, które mogą być organizowane w:
- publicznych przedszkolach, w tym specjalnych;
- publicznych szkołach, w tym specjalnych;
- publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych;
- zakładach opieki zdrowotnej;
- domach pomocy społecznej i środowiskowych domach samopomocy;
- ośrodkach rehabilitacyjno-wychowawczych;
- domach rodzinnych.
Kto sprawuje opiekę nad osobami upośledzonymi?
Wyżej wymienione instytucje mają za zadanie zapewnić odpowiednie warunki niezbędne do prowadzenia zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, w tym również dodatkowej opieki, sprawowanej przez osobę, która udziela pomocy nauczycielowi. Opiekę podczas zajęć odbywających się na terenie domu rodzinnego osoby głęboko upośledzonej zapewniają rodzice (opiekunowie prawni). Zgodnie z art. 71 b § 1 i 2 ustawy o systemie oświaty zakład opieki zdrowotnej, w tym zakład opiekuńczo-leczniczy i zakład lecznictwa uzdrowiskowego, a także jednostka pomocy społecznej, w których zorganizowana jest szkoła specjalna, zapewniają korzystanie z pomieszczeń dla prowadzenia zajęć edukacyjnych. Warunki korzystania z pomieszczeń oraz ponoszenia kosztów ich utrzymania powinna określać umowa zawarta między zakładem a organem prowadzącym szkołę.
Zobacz też: Diagnozowane osób z głębokim upośledzeniem
W jakiej formie odbywają się zajęcia rewalidacyjne?
Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze mogą przybrać formę zajęć grupowych lub indywidualnych dla osób przebywających w domu. Kwalifikacja odbywa się na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, które wydawane jest na wniosek rodziców, opiekuna prawnego lub instytucji pobytu stałego dziecka (domu pomocy społecznej, zakładu opieki zdrowotnej) przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną. Należy podkreślić, że decyzje dotyczące miejsca odbywania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych należą do rodziców lub opiekunów prawnych. To oni decydują o wyborze konkretnej szkoły lub placówki pozarządowej.
Jakie możliwości drogi edukacyjnej mają osoby upośledzone?
- Pierwsze lata nauczania indywidualnego (uważane przez przebadanych rodziców za najbardziej optymalne, przynajmniej na początku edukacji), następnie umieszczenie dziecka w placówkach rehabilitacyjno-edukacyjno-wychowawczych (głównym powodem takiego postępowania jest chęć przedłużenia edukacji do 25. roku życia wypływająca z obawy, że gmina, po skończeniu przez chorego 18. roku życia, odmówi dalszej edukacji).
- Grupowe zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze w ośrodku rehabilitacyjno-edukacyjno-wychowawczym do 25. roku życia.
Z przedstawionych informacji wynika, że rodzice chętniej korzystają z edukacji swoich głęboko upośledzonych dzieci na terenie placówek pozarządowych.
W jakim wymiarze czasowym powinno kształcić się takie dzieci?
Wymiar zajęć rewalidacyjno-wychowawczych to 4 godziny dziennie na zajęcia zespołowe, gdzie liczba uczestników wynosi od 2 do 4 osób, oraz 2 godziny dziennie na zajęcia indywidualne. Zależy również od możliwości psychofizycznych oraz specyficznych potrzeb uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych.
Zobacz także: Rozwój dziecka - vademecum
Jaki jest cel zajęć rewalidacyjnych?
Zgodnie z rozporządzeniem MEN z dnia 18 lutego 1997 r. zajęcia obejmują przede wszystkim:
- naukę nawiązywania kontaktów;
- kształtowanie sposobów komunikowania się z otoczeniem;
- usprawnianie ruchowe i psychoruchowe dużej i małej motoryki, wyrabianie orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji przestrzennej;
- wdrażanie do osiągania optymalnego poziomu samodzielności w podstawowych sferach życia;
- rozwijanie zainteresowań otoczeniem i jego wielozmysłowe poznanie, naukę rozumienia zachodzących w nim zjawisk oraz kształtowanie umiejętności funkcjonowania w otoczeniu;
- kształtowanie umiejętności współżycia w grupie;
- naukę celowego działania oraz udziału w ekspresyjnej działalności.
Wszystkie wyżej wymienione dziedziny oddziaływania pedagoga powinny być dostosowane do indywidualnych możliwości psychofizycznych oraz potrzeb osoby głęboko upośledzonej. Uwzględniając te informacje oraz wskazania zawarte w orzeczeniu kwalifikacyjnym, nauczyciel zobowiązany jest do stworzenia, wspólnie z psychologiem, indywidualnego programu zajęć dla każdego uczestnika.
Pozostała obowiązująca dokumentacja zajęć obejmuje orzeczenie kwalifikujące, dziennik zajęć rewalidacyjno-wychowawczych i zeszyt obserwacji.
Jak wygląda orzeczenie kwalifikujące?
Orzeczenie kwalifikujące daną osobę do uczestnictwa w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych powinno zawierać informację o formie omawianych zajęć: indywidualnej lub zespołowej, wydawane jest na okres pięciu lat. Powinno też zawierać opis możliwości rozwojowych ucznia oraz wskazania dotyczące tych elementów zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, na które należy położyć większy
nacisk w pracy z osobą upośledzoną w stopniu głębokim. Ważne są również informacje o zalecanych metodach i sposobach realizacji zajęć. Wszystkie warunki zawarte w orzeczeniu zapewnia jednostka samorządu terytorialnego właściwa ze względu na miejsce zamieszkania ucznia, do której zadań własnych należy prowadzenie określonej placówki.
Zobacz też: By dziecko zdrowo rosło - zasady dla rodziny
Co powinien zawierać zeszyt obserwacji?
Zgodnie z omawianym wyżej rozporządzeniem MEN do zeszytu obserwacji wpisuje się wiadomości dotyczące:
- zmian w zakresie dużej motoryki, a w szczególności postawy, lokomocji, koordynacji ruchów;
- zmian w zakresie małej motoryki z uwzględnieniem koordynacji ruchów rąk, koordynacji wzrokowo-ruchowej, manipulacji;
- aktywności własnej, niekierowanej;
- koncentracji uwagi i czasu jej trwania; ważne, by obserwować uczestnika zajęć podczas aktywności spontanicznej, w zabawie, w sytuacji zadaniowej;
- współdziałania w różnych sytuacjach z uwzględnieniem czasu wzajemnych interakcji;
- opanowywania nowych umiejętności z zaznaczeniem tempa, trwałości i stopnia trudności;
- dominującego nastroju i emocji;
- gotowości do kontaktów;
- umiejętności w zakresie samoobsługi;
- udziału w czynnościach porządkowych;
- zachowań trudnych; powinny zawierać dokładny opis tych zachowań oraz sytuacji, w których występują, reakcje nauczyciela i obserwowane zmiany w zachowaniu.
Za prawidłową realizację zajęć oraz ich dokumentację odpowiedzialny jest dyrektor szkoły, który organizuje zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze.
Zobacz też: Czym jest zdrowie?
Fragment pochodzi z książki "Osoba głęboko upośledzona umysłowo w systemie edukacji" Sylwii Wrony (wydawnictwo Impuls, Kraków 2012). Publikacja za zgodą wydawcy. Bibliografia dostępna u redakcji.
