Grzyb kołpak to potoczna nazwa dwóch gatunków grzybów: płachetki zwyczajnej oraz czernidlaka kołpakowatego. Częściej używa się jej do tej pierwszej odmiany. Jeden z nich jest bardziej pospolity, ale oba należą do grzybów jadalnych, a przy tym bardzo smacznych. Obydwa też należą do jadalnych grzybów blaszkowych i są dopuszczone do obrotu handlowego i przetwórstwa. Jak je zbierać i co z nich zrobić?
Spis treści:
- Grzyb kołpak: czernidlak kołpakowaty
- Z czym można pomylić czernidłaka?
- Grzyb kołpak: płachetka zwyczajna
- Z czym można pomylić płachetkę zwyczajną?
- Grzyb kołpak: przepisy
Grzyb kołpak: czernidłak kołpakowaty
Grzybem kołpakiem określany jest czernidłak kołpakowaty (coprinus comatus). Nazywa się go także sową lub psią betką. Należy do rodziny pieczarkowatych, choć jego wygląd raczej nie jest podobny. Co ciekawe, ma także 2 kuzynów - czernidłaka pospolitego i błyszczącego - ale należą one do różnych rodzin.
Z popularną pieczarką polną łączy go tylko białawy odcień. Kapelusz czernidłaka ma jajowaty, cylindryczny kształt, kiedy grzyb jest młody, a z czasem rozwija się na kształt dzwonka. Posiada odstające łuski, a od spodu blaszki, które z początku są białe, a potem różowieją, aż w końcu ciemnieją i pokrywają się gęstą mazią.
Wysoki, długi trzon posiada ruchomy pierścień. Miąższ kołpaka jest jasny, miękki, ale także lekko kruchy.
Niedoświadczony grzybiarz prawdopodobnie go ominie, ale zapaleni hobbyści z pewnością nie przejdą obok niego obojętnie. Można znaleźć go na polanach, obszarach trawiastych oraz w parkach i sadach. Zazwyczaj rośnie w większych grupach.
fot. Grzyb kołpak: czernidłak kołpakowaty/Adobe Stock, qrrr
Czy czernidłak kołpakowaty jest jadalny?
Tak, czernidłak kołpakowaty jest jadalny, ale nie zawsze. Musisz zebrać go wtedy, kiedy owocnik jest jeszcze młody, a zatem biały i ze zwiniętym kapeluszem. Kiedy blaszki zaczynają ciemnieć i pokrywają się czarną mazią, nie należy spożywać grzyba. Ta maź to nowe zarodniki.
Co więcej, czernidłak zalicza się do grzybów leczniczych. Wspiera walkę z cukrzycą i nadciśnieniem. Reguluje poziom cukru we krwi, dzięki czemu poprawia funkcjonowanie na co dzień. Dodatkowo może być pomocny w leczeniu np. hemoroidów.
Warto jednak wiedzieć, że kołpak to grzyb wyjątkowo nietrwały. Po zerwaniu trzeba go zjeść ekstremalnie szybko - nawet w ciągu jednego dnia. Potrafi rozłożyć się już w kilka godzin po zebraniu. Nawet przechowywany w lodówce może w całości zmienić się w czarną maź. Jest to bardzo smaczny grzyb, ale należy szybko oczyścić go i poddać obróbce cieplnej.
Z czym można pomylić czernidłaka?
Ten gatunek grzyba kołpaka można pomylić z jego kuzynem, czernidłakiem pospolitym. Oba te grzyby są w pełni jadalne, ale ten drugi ma osobliwą właściwość. Po jego spożyciu przynajmniej przez 48 godzin nie powinno się spożywać alkoholu. Najlepiej ten czas wydłużyć do 72 godzin.
Kiedy połączy się go z alkoholem, staje się trujący i może doprowadzić do poważnych dolegliwości, a nawet przewlekłych schorzeń. Jak je odróżnić? Kapelusz czernidłaka pospolitego jest gładki (nie ma charakterystycznych dla kołpaka łusek), a sam owocnik jest nieco bardziej szary, niż biały.
Jeśli chcesz mieć pewność, co masz w swoim koszyku, skorzystaj z aplikacji do rozpoznawania grzybów albo zanieś swoje zbiory do sanepidu, gdzie doświadczony pracownik sprawdzi, co to za grzyby.
Grzyb kołpak: płachetka kołpakowata
Inny grzyb kołpak to tzw. płachetka zwyczajna, niemka, bydlarka albo grzyb turek (cortinarius caperatus). Jej kapelusz jest z początku obły i jajowaty, a z czasem staje się płaski i ma lekki garbek. Pod spodem posiada gęste, lekko faliste blaszki w kremowym lub gliniastożółtym kolorze. Kapelusz jest gładki lub delikatnie pomarszczony, ale w okresach suszy może być popękany. Młode owocniki mogą mieć lekko sine lub fioletowe zabarwienie, a starsze ciemnieją.
Trzon płachetki jest dość wysoki, może mieć do 15 cm. Posiada mocno przytwierdzony, lekko falowany pierścień. Jej miąższ jest miękki i lekko wodnisty. W wielu częściach Polski występuje pospolicie, rośnie w lasach iglastych i mieszanych, a także na kwaśnych glebach piaszczystych. Lubią towarzystwo wrzosów. Podobnie jak w przypadku czernidłaka, rosną najczęściej w grupach. Można je spotkać od lipca do października.
Czy grzyb kołpak jest jadalny?
Płachetka zwyczajna, czyli grzyb kołpak, to grzyb jadalny i bardzo smaczny. Ze względu na wilgotny miąższ nie nadaje się do suszenia, ale można z niej przygotować pyszne potrawy, taki jak sosy czy zupy. Ma łagodny smak, typowy dla grzybów, bez orzechowego posmaku. Jej zapach jest łagodny i słabo wyczuwalny w daniach. Niestety ma tendencję do tego, aby szybko robaczywieć.
fot. Grzyb kołpak: płachetka zwyczajna/Adobe Stock, Janusz Lipiński
Z czym można pomylić płachetkę zwyczajną?
Płachetkę można pomylić z niektórymi trującymi odmianami zasłonakowatych, w szczególności płachetką szarą, a także ze strzępiakami ceglastymi. Dość trudno je odróżnić, dlatego najczęściej tylko bardzo doświadczeni grzybiarze zabierają je do swoich koszyków. Szczególną ostrożność zachowaj w przypadku starszych grzybów o ciemniejszym kapeluszu.
Niedoświadczone osoby mogą pomylić płachetkę nawet z muchomorem sromotnikowym, dlatego podczas grzybobrania należy szczególnie uważać.
Grzyb kołpak: przepisy
Grzyby kołpaki nadają się zarówno do ciepłych dań, jak i przetworów. Można je np. marynować w occie, wykorzystać do sosów albo gęstych, treściwych zup.
Jajecznica z grzybami leśnymi
Zarówno płachetki, jak i czernidłaki, świetnie sprawdzają się do przygotowania jajecznicy. Wystarczy, że pokroisz grzyby drobno, a następnie połączysz je z zeszkloną cebulą oraz jajkami. Dodaj także sól, pieprz oraz ulubione przyprawy. Jajecznica uwielbia towarzystwo ziół prowansalskich i majeranku.
Kołpak jak schabowy
Czernidłak jest za mały, ale jeśli zebrane przez ciebie grzyby turki mają kapelusz o średnicy powyżej 12 cm, możesz śmiało opanierować je w jajku i bułce tartej, a następnie usmażyć jak klasycznego schabowego. Tak przygotowane niemki idealnie smakują z pieczonymi lub tłuczonymi ziemniakami, a także świeżą mizerią lub ćwikłą.
fot. Grzyby kołpaki: przepisy/Adobe Stock, vaivirga
Sos śmietanowy z kołpakami
Kołpaki doskonale smakują także w śmietanowych sosach grzybowych, które możesz połączyć z makaronem lub ryżem czy kaszą. Świetnie sprawdzą się także w towarzystwie kurczaka. Jak zrobić taki sos? Przygotuj śmietanę w temperaturze pokojowej, pokrojoną w kostkę cebulę, suszony majeranek, sól, pieprz i oczywiście grzyby.
Cebulę podsmaż na odrobinie oleju, a kiedy się zeszkli, dodaj grzyby i przeciśnięty przez praskę czosnek. Całość podsmaż, a następnie dodaj śmietanę. Jeśli chcesz, aby sos był jeszcze bardziej gęsty i treściwy, możesz dodać ok. 50 g tartego sera żółtego lub serka topionego. Połącz wszystko i dodaj przyprawy.
Czytaj także:
Siedzuń sosnowy: grzyb o ciekawym wyglądzie
Jak suszyć grzyby i jak je do tego przygotować?
Czy grzybek reishi jest cudownym lekiem?
