Szczodraki, pieczone na święto Trzech Króli, to nieco zapomniany już smak i zwyczaj. Kolędnicy chodzący po wsi od domu do domu, śpiewali tzw. szczodrówkę, życzyli zdrowia i powodzenia w nowym roku, a częstowani byli właśnie szczodrakami. Zwyczaj kolędowania nazywany był często „chodzeniem po szczodrakach”.
Szczodraki mogły mieć postać bułeczek, rogalików czy pierożków z ciasta drożdżowego, często z razowej mąki. W zależności od regionu różniły się także nadzieniem - mogło być słodkie, lub wytrawne (np. z sera, kapusty czy mięsa).
Spis treści:
Skąd wzięły się szczodraki?
Znane już w średniowieczu drożdżowe bułeczki z nadzieniem były symbolem hojności i szczodrości, rozdawane w czasie świąt oraz podczas kolędowania. Dziś szczodraki przeżywają swój renesans.
Nazwa pochodzi od staropolskiego słowa "szczodrość", co idealnie oddaje charakter tych wypieków. Były one przygotowywane z okazji Szczodrych Godów - dawnego święta obchodzonego w czasie zimowego przesilenia, które dało początek współczesnemu Bożemu Narodzeniu. Wierzono, że hojność w tym czasie przyniesie pomyślność i dostatek w nadchodzącym roku.
Szczodraki pieczono w dużych ilościach i rozdawano rodzinie, sąsiadom, a także kolędnikom. Ich wnętrze wypełniano różnorodnymi składnikami - od słodkiego miodu po treściwe nadzienia mięsne. W zależności od regionu, szczodraki miały różne formy i smaki, ale zawsze były symbolem obfitości i serdeczności.
Wierzono, że dzielenie się nimi wzmacnia więzi międzyludzkie i przynosi szczęście. W niektórych regionach Polski wypiekano je w specjalnych kształtach - serc, gwiazd czy zwierząt - co dodatkowo podkreślało ich symboliczne znaczenie.
Ciekawostką jest fakt, że szczodraki były też "jedzeniem na wynos". Idealnie nadawały się na długie podróże czy polowania, a więc można powiedzieć, że są jednym z pierwszych staropolskich "fast foodów".
Przepis na szczodraki z kapustą
Współczesne szczodraki to prawdziwe pole do popisu dla kreatywnych kucharzy, jednak te tradycyjne podawano najczęściej z farszem kapuścianym, grzybowym lub mięsnym. Ponieważ przygotowywano spore ilości, składniki musiały być tanie, a najlepiej domowej roboty (jak swojska kapusta czy darmowe grzyby prosto z lasu).
Składniki na ciasto:
- 250 g masła,
- 1 kg mąki,
- 2 szklanki mleka,
- 2 łyżki cukru,
- 1 łyżeczka soli,
- 10 dag drożdży,
- 2 łyżki śmietany,
- kminek.
Składniki na farsz:
- pół główki średniej kapusty,
- 2 łyżeczki soli,
- 6-8 łyżek oleju,
- szklanka wody,
- 3-4 jabłka (najlepiej winne),
- majeranek.
Sposób przygotowania:
- Umyj kapustę oraz jabłka.
- Poszatkuj kapustę, obierz i pokrój jabłka (możesz obrać, ale nie musisz).
- Całość wrzuć do garnka, dodaj sól, olej, wodę i majeranek. Co jakiś czas zamieszaj.
- Farsz duś do momentu, aż zmiękną jabłka.
- W naczyniu rozpuść masło. Po ostygnięciu dodaj mleko i cukier, następnie drożdże i 2 łyżki mąki.
- Zaczyn odstaw na ok. 7-10 minut do wyrośnięcia.
- Wymieszaj pozostałą mąkę z solą. Dodaj do wyrośniętych drożdży i wyrób ciasto.
- Z ciasta uformuj wałek o średnicy ok. 2-3 cm. Pokrój na kawałki, do środka każdej części nałóż farsz i uformuj bułeczki.
- Na wierzch połóż śmietanę i posyp kminkiem. Tak uformowane bułki odstaw na ok. 20 minut by wyrosły.
- Szczodraki piecz przez ok. 20-25 minut w piekarniku nagrzanym do temp. 180 stopni.
fot. Szczodraki: przepis/Adobe Stock, Chaechaebyv
Przepis na szczodraki z miodem
Szczodraki świetnie smakują także z dodatkiem miodu. Przygotowane na słodko, puszyste, złociste bułeczki są doskonałym dodatkiem na świąteczny stół lub jako wyjątkowy deser przy kubku ciepłej herbaty lub czekolady.
Składniki na ciasto:
- 500 g mąki pszennej,
- 25 g świeżych drożdży (lub 7 g suchych),
- 250 ml ciepłego mleka + łyżka do posmarowania,
- 50 g cukru,
- 50 g rozpuszczonego i przestudzonego masła,
- jajko + jedno do posmarowania
- szczypta soli
Składniki na nadzienie:
- 100 g miodu,
- 50 g masła,
- 1 łyżeczka cynamonu (opcjonalnie).
Sposób przygotowania:
- W miseczce rozpuść drożdże w ciepłym mleku, dodaj łyżkę cukru i łyżkę mąki. Wymieszaj i odstaw na 10-15 minut, aż zaczyn zacznie się pienić.
- W dużej misce wymieszaj mąkę, cukier i sól. Dodaj zaczyn, jajko oraz rozpuszczone masło. Wyrabiaj ciasto, aż stanie się elastyczne i gładkie (około 8-10 minut). Odstaw w ciepłe miejsce pod przykryciem na godzinę, aby podwoiło objętość.
- W rondelku rozpuść masło, dodaj miód i, jeśli chcesz, cynamon. Dokładnie wymieszaj i odstaw do przestygnięcia.
- Wyrośnięte ciasto podziel na 12 równych części. Każdą część spłaszcz, nałóż łyżeczkę nadzienia miodowego i zlep brzegi, formując kulkę. Ułóż na blasze wyłożonej papierem do pieczenia, zlepieniem do dołu.
- Przykryj bułeczki ściereczką i odstaw na 20-30 minut do napuszenia.
- Posmaruj szczodraki rozmąconym jajkiem. Piecz w piekarniku nagrzanym do 180 stopni przez 20-25 minut, aż będą złociste.
- Po upieczeniu można je delikatnie posmarować dodatkową warstwą miodu dla pięknego połysku i intensywniejszego smaku.
Czytaj także:
Galette des rois - ciasto na Trzech Króli
Bułeczki drożdżowe z cynamonem
Ciasteczka świąteczne: kruche, maślane, korzenne
