Co to są godziny nadliczbowe?
Godziny nadliczbowe to według przepisów prawa praca wykonywana ponad normy czasu pracy – zarówno normę dobową nieprzekraczającą 8 godzin pracy jak i normę średniotygodniową, wynoszącą nie więcej niż 40 godzin pracy. Pracą w godzinach nadliczbowych jest także praca ponad dobowy wymiar czasu pracy, gdy jest on wyższy niż 8-godzinna norma.Nie jest jednak pracą w godzinach nadliczbowych praca świadczona przez pracownika dobrowolnie w czasie wolnym od pracy. Aby pracownik mógł domagać się dodatkowego wynagrodzenia lub czasu wolnego, pracodawca mus zlecić mu pracę ponad obowiązujący wymiar czasu pracy.
Kiedy możliwa jest praca w godzinach nadliczbowych?
Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna tyko w określonych w kodeksie pracy przypadkach:
- w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
- w razie zaistnienia szczególnych potrzeb pracodawcy.
Zobacz także: Czy matka może pracować w godzinach nadliczbowych?
Limity pracy w godzinach nadliczbowych
Roczny limit pracy w godzinach nadliczbowych wynosi 150 godzin i obowiązuje w przypadku polecania pracy nadliczbowej ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy. Może być on wyższy lub niższy w zależności od postanowień określonych w regulaminie pracy lub indywidualnej umowie o pracę. Limit godzin nadliczbowych w ciągu tygodnia wynosić średnio 8 godzin pracy, zaś w ciągu doby – 5 godzin.
Komu nie wolno pracować ponad normę?
Pracodawcom nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych kobiet w ciąży i pracowników młodocianych (którzy ukończyli 16 lat, lecz nie ukończyli 18). Jest to zakaz bezwzględny i nie uchyla go nawet zgoda pracownicy.
Względny zakaz pracy w godzinach nadliczbowych dotyczy"
- pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia;
- pracownika, który przedstawi zaświadczenie lekarskie o niemożności wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych;
- pracownika, u którego stwierdzono objawy powstawania choroby zawodowej;
- pracownika niepełnosprawnego, z wyjątkiem osoby zatrudnionej przy pilnowaniu mienia oraz pracownika, który przedstawi zaświadczenie lekarskie, wystawione przez lekarza przeprowadzającego badania profilaktyczne.
Względny zakaz oznacza, że pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych jedynie za zgodą pracownika.
Zobacz także: Praca w godzinach nadliczbowych kobiet opiekujących się dziećmi
Ile wynosi dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych?
Za pracę w godzinach nadliczbowych przysługuje pracownikowi dodatek w wysokości 100 proc. lub 50 proc. wynagrodzenia za każdą godzinę pracy nadliczbowej. Wysokość dodatku do wynagrodzenia jest uzależniona od tego, czy praca w nadgodzinach wykonywana jest za dnia czy w porze nocnej oraz tego, czy jest to dzień wolny czy roboczy dla pracownika.
Dodatek w wysokości 100 proc. wynagrodzenia przysługuje pracownikowi, którego praca w nadgodzinach przypada w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto lub gdy praca nadliczbowa przekroczy normę średniotygodniową.
Zobacz także: Minimalne wynagrodzenie w 2012 r.
Dodatek w wysokości 50 proc. wynagrodzenia przysługuje w przypadku pracy nadliczbowej na dobę w dni robocze pracownika (także w niedziele i święta), pracy nadliczbowej na dobę w dni wolne dla pracownika równoważące czas pracy i pracy nadliczbowej na dobę w dni, które miały być dla pracownika wolne.
Wynagrodzenie za nadgodziny poza zakładem pracy
Jeżeli pracownik stale pracuje ponad ustaloną normę poza miejscem pracy (np. w domu), wynagrodzenie wraz z dodatkiem za pracę w godzinach nadliczbowych może zostać zastąpione ryczałtem. Wysokość ryczałtu powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych.
Inną opcją wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych jest udzieleni pracownikowi (na jego wniosek) czasu wolnego od pracy w takim samym wymiarze, w jakim pracował w nadgodzinach. Wolne zastępuje dodatek otrzymywany za pracę w nadgodzinach - wynagrodzenie za normalną pracę pracownik otrzymuje bez zmian.Wniosek o udzielenie czasu wolnego musi być zgłoszony nie wcześniej jednak niż po wydaniu konkretnego polecenia pracy ponad ustaloną normę czasu. Pracodawca nie musi się do niego przychylić – sam decyduje, czy wypłaci pracownikowi dodatek czy też udzieli czasu wolnego i w jakim terminie, chyba, że przepisy stanowią inaczej.
Zobacz także: Dni wolne od pracy w 2012 r.
Pracodawca udziela czasu wolnego od pracy, najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego, w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych. Co oznacza, że za jedną godzinę pracy w godzinach nadliczbowych przysługuje półtorej godziny czasu wolnego. Jednakże w tym przypadku rekompensata nie może spowodować obniżenia wynagrodzenia należnego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy.
Pracodawca może sam wydać polecenie pracy w nadgodzinach, lecz musi przestrzegać określonych wyżej limitów i zakazów.
Czy można odmówić pracy w godzinach nadliczbowych?
Pracownik nie jest zobowiązany przez prawo do wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych, lecz musi wykonywać polecenia pracodawcy, który z kolei ma prawo zlecić pracę w godzinach nadliczbowych. Zgodnie z przepisami kodeksu pracy pracownik nie może odmówić pracy w godzinach nadliczbowych w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii oraz w razie zaistnienia szczególnych potrzeb pracodawcy.
Zobacz także: Jaki jest czas pracy kobiety karmiącej piersią?
Co należy rozumieć przez szczególne potrzeby pracodawcy? Kodeks nie podaje definicji szczególnych potrzeb pracodawcy, lecz według wykładni Sądu Najwyższego są to potrzeby specjalne, niecodzienne, odróżniające się od zwykłych potrzeb związanych z prowadzoną przez pracodawcę działalnością. Żeby jednak pracodawca nie nadużywał tego prawa, pracownik chroniony jest wymienionymi wcześniej limitami godzin nadliczbowych i zakazami.
W przypadku ich naruszenia pracodawca naraża się na karę grzywny. Z kolei odmówienie przez pracownika wykonania polecenia pracy w godzinach nadliczbowych w przypadku innym niż wymienione wyżej (patrz: Komu nie wolno pracować ponad normę?) będzie traktowane jako naruszeniem obowiązków pracowniczych. Pracodawca może ukarać takiego pracownika karą porządkową, a w skrajnym przypadku rozwiązać stosunek pracy.
