Testament – jaki wybrać
Spadkodawca ma prawo rozporządzać swoim majątkiem, jak chce. Może przekazać go jednej osobie lub podzielić między kilku spadkobierców. Temu służy testament. Musi on zawierać wolę tylko jednej osoby.
Odróżniamy testamenty:
- Notarialny. Spisuje się go przed notariuszem w formie aktu notarialnego. Oryginał zostaje w kancelarii. Opłata za taki testament wynosi 50 zł, a jeżeli zawiera jakiś dodatkowy zapis lub polecenie – 150 zł.
- Pisemny, tzw. holograficzny. Spadkobierca musi napisać go własnoręcznie, podpisać i opatrzyć datą. Z treści testamentu powinno jasno wynikać, komu i jaka część majątku przypada.
- Ustny (allograficzny), tzw. urzędowy. Spadkodawca wyraża swoją wolę w obecności dwóch świadków i przedstawiciela administracji państwowej (wójta, burmistrza) albo kierownika stanu cywilnego. Oświadczenie zostaje spisane w protokole, odczytane w obecności świadków, którzy wraz ze spadkodawcą muszą je podpisać.
Gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy, można sporządzić testament ustny o charakterze szczególnym. W takiej sytuacji spadkodawca oświadcza swoją wolę przy trzech świadkach. Taki testament traci ważność po pół roku.
Uwaga!
Testament można w każdej chwili zmienić lub odwołać. Wystarczy spisać nowy dokument lub zniszczyć wcześniej sporządzony bądź usunąć z niego istotny dla ważności element, np. podpis lub datę.
Kolejność dziedziczenia
Gdy spadkodawca nie zostawił testamentu, o tym, kto i w jakiej kolejności dziedziczy, decyduje ustawa. Zgodnie z nią prawo do spadku mają:
- Dzieci i współmałżonek. Zasadniczo dziedziczą w częściach równych, ale przepisy zastrzegają, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, jego część przypada jego dzieciom, czyli wnukom spadkodawcy.
- Małżonek i rodzice. Taka sytuacja ma miejsce, gdy spadkodawca nie miał dzieci ani wnuków. Udział małżonka wynosi 1/2, a każdego z rodziców – 1/4. Gdy małżonek nie żyje – majątek dziedziczą rodzice.
- Rodzice – gdy zmarły nie zostawił małżonka ani zstępnych (dzieci, wnuków).
- Rodzeństwo. Siostra lub brat spadkodawcy dziedziczą tylko wtedy, gdy jedno z rodziców nie żyje. Tak więc mogą dzielić się spadkiem z małżonkiem i pozostałym rodzicem albo – gdy oboje rodzice nie żyją – tylko ze współmałżonkiem lub dziedziczyć samodzielnie. Gdy brat lub siostra nie żyją – ich miejsce zajmują ich dzieci.
- Dziadkowie – gdy nikt z wyżej wymienionych spadkobierców nie żyje. A gdy i oni nie żyją – ich dzieci lub wnuki, czyli wujostwo lub kuzyni spadkodawcy.
- Pasierbowie.
- Gmina – gdy spadkodawca nie ma żadnych bliższych lub dalszych krewnych.
Jak załatwić urzędowe formalności? - forum >>
Uwaga!
Małżonek pozostający ze zmarłym w separacji (orzeczonej przez sąd) lub osoba żyjąca z nim bez ślubu nie są uprawnieni do dziedziczenia (chyba że zostali umieszczeni w testamencie).
Komu przysługuje zachowek
Gdy spadkodawca spisał testament, a ciebie, choć należysz do jego najbliższej rodziny, pominął, masz prawo do zachowku. Ten należy się członkom najbliższej rodziny (czyli zstępnym, tj. dzieciom i wnukom, małżonkowi i rodzicom), którzy dziedziczyliby, gdyby nie było tego dokumentu. Jeżeli zatem np. twoi rodzice przekazali cały majątek twojemu bratu, a ty nic nie dostałaś, masz prawo domagać się od niego zachowku. Możesz zażądać części należnego ci spadku, a konkretnie połowy tego, co otrzymałabyś, dziedzicząc z ustawy. Gdy uprawnioną do zachowku jest osoba małoletnia lub trwale niezdolna do pracy – ma prawo do 2/3 wartości swojego udziału spadkowego.
Nie dostaniesz zachowku, jeśli spadkodawca wydziedziczył cię w testamencie. Ale jeżeli masz dzieci, to należy im się zachowek.
Uwaga!
O zachowek trzeba wystąpić w ciągu 3 lat od ogłoszenia testamentu. Po tym czasie roszczenie się przedawnia.
W jaki sposób załatwić formalności
Aby móc rozporządzać spadkiem, musisz potwierdzić fakt jego posiadania. Nie ma znaczenia, czy majątek został zapisany testamentem, czy dziedziczysz go na podstawie przepisów ustawy. Prawo do spadku się nie przedawnia, co oznacza, że nawet wiele lat po śmierci spadkodawcy możesz wystąpić o nabycie spadku po nim. Do wyboru masz jedną z dwóch dróg:
- Sądową. Musisz napisać wniosek o stwierdzenie nabycia praw do spadku. Zaadresuj go do sądu rejonowego (do wydziału cywilnego), w którego okręgu ostatnio mieszkał spadkodawca.
Do wniosku trzeba dołączyć:
* skrócony odpis aktu zgonu spadkodawcy,
* skrócone odpisy aktów urodzenia spadkobierców,
* skrócony odpis aktu małżeństwa (gdy prawo do dziedziczenia ma żona lub córka, która wyszła za mąż).
Jeżeli zmarły zostawił testament, trzeba o tym napisać we wniosku. Pismo możesz zanieść do sądu osobiście (zrób kopię i poproś o pokwitowanie złożenia dokumentu) lub wysłać pocztą. W takim wypadku oprócz oryginału wniosku z załącznikami (dla sądu) dołącz po jednym egzemplarzu odpisu wniosku i załączników dla każdego z uczestników postępowania. Składając wniosek, musisz uiścić opłatę w wysokości 50 zł (tzw. wpis stały).
- Notarialną. Spadek możesz potwierdzić w kancelarii notarialnej. Jeśli oprócz ciebie są jeszcze inni spadkobiercy, wszyscy musicie być obecni i zgodnie podpisać się pod aktem notarialnym. Gdy między wami istnieje spór w kwestii spadku, notariusz nie sporządzi aktu i sprawę będzie musiał rozstrzygnąć sąd. Notariuszowi trzeba złożyć taki sam komplet dokumentów jak w sądzie oraz testament, jeśli on istnieje. Za sporządzenie aktu płaci się 150 zł.
Uwaga!
Po otrzymaniu aktu poświadczenia dziedziczenia lub wyroku sądu o nabyciu spadku należy zgłosić ten fakt w urzędzie skarbowym. Masz na to 6 miesięcy.
Brać czy nie brać? – oto jest pytanie
Pewne zobowiązania „nie umierają” wraz z odejściem osoby, na której ciążyły. Pożyczki, kredyty i inne długi wchodzą w skład spadku. Od ciebie zależy, czy będziesz je spłacać, czy nie. Możesz:
- Przyjąć spadek z długami (tzw. przyjęcie proste). Wówczas będziesz musiała spłacić wszystkie zobowiązania spadkodawcy, nawet gdy przekraczają wartość posiadanego majątku, a więc także tego, który jest twoją własnością.
- Przyjąć go bez odpowiedzialności za długi (tzw. przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza). W tej sytuacji pozostawione przez spadkodawcę należności do spłaty będą pokryte tylko z majątku, który pozostawił.
- Odrzucić spadek w całości. Zostaniesz wówczas wyłączona z dziedziczenia, jakbyś nie dożyła otwarcia spadku, a prawo do niego przejdzie na twoje dzieci czy wnuki.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (nie można tego później odwołać!) powinnaś złożyć w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedziałaś się o jego istnieniu. Możesz to zrobić w sądzie podczas rozprawy lub u notariusza (koszt – 50 zł). Brak takiego oświadczenia oznacza, że przyjmujesz spadek wprost, czyli ze wszystkimi długami, które na nim ciążą.
Kogo można wydziedziczyć?
Wydziedziczenie jest możliwe, gdy spadkobierca:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje stale w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, np. kradnie,
- dopuścił się względem spadkodawcy lub bliskiej mu osoby przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu albo rażącej obrazy czci,
- nie spełnia wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Alicja Hass / Przyjaciółka