Skutki inflacji i jej przyczyny - poradnik

fot. Dreamstime

Inflacja to – mówiąc najprościej – podwyżka. Definiuje się ją jako długotrwały wzrost średniego poziomu cen w gospodarce lub jako proces obniżania się wartości pieniądza.

Zmiany poziomu cen mierzy się za pomocą indeksu cen: konsumpcyjnych, hurtowych lub fabrycznych. Najczęściej stosowany jest indeks cen konsumpcyjnych – rosną ceny, a maleje siła nabywcza pieniądza, co oznacza, że za tę samą ilość pieniędzy możemy kupić mniej dóbr.

Najważniejsze rodzaje inflacji

1. Według kryterium przyczyny:

• popytowa (zwana także pieniężną) – powstaje, gdy w obiegu znajduje się zbyt duża ilość pieniędzy. Może być to spowodowane np. nadmiernym wzrostem płac lub zbyt wielkimi wydatkami budżetowymi. Zjawisko inflacji popytowej jest widoczne w gospodarkach krajów, których rządy finansują wydatki budżetowe przez nadmierną emisję pieniądza – tzw. drukowanie;
• kosztowa – powstaje w wyniku wzrostu kosztów produkcji spowodowanych kurczeniem się zasobów naturalnych, dodatkowymi cłami;
• strukturalna – występuje, gdy producenci nie są w stanie dostosować struktury produkcji do zmieniającego się popytu – jako skutek inflacji pojawiają się niedobory najbardziej poszukiwanych produktów, a ich ceny rosną.

2. Według kryterium tempa:

• pełzająca – czyli stały niski poziom inflacji (do 5 proc. rocznie). Występuje w większość krajów wysoko rozwiniętych. Nie zakłóca procesów gospodarczych;
• krocząca (5–10 proc. rocznie) – jest pierwszym momentem wymykania się wzrostu ogólnego poziomu cen spod kontroli. Oczekiwania inflacyjne w gospodarce wzmagają się, co dodatkowo wspomaga omawiany proces. Inflacja zaczyna się systematycznie nasilać;
• galopująca – mówimy o niej, gdy jej stopa wynosi 10–150 proc. rocznie. W takich warunkach podejmowanie decyzji i planowanie przez przedsiębiorstwa staje się utrudnione, narastają zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, wzrost gospodarczy zaczyna wyhamowywać;
• hiperinflacja – wstępuje, gdy miesięczna stopa inflacji przekracza 50 proc. rocznie. Racjonalne gospodarowanie i planowanie staje się niemożliwe. Przedsiębiorstwa nie są w stanie prowadzić rachunku ekonomicznego. Skutkiem tej inflacji jest załamanie w gospodarce.

Historia wzrostu poziomu cen w Polsce

Pierwsza opisana inflacja pieniądza papierowego w Polsce wystąpiła w czasie powstania kościuszkowskiego w 1794 r. Pieniądze emitowane przez władze powstańcze szybko traciły na wartości.
Najsilniejsza inflacja wystąpiła w 1923 r. – deficyt budżetowy był finansowany przez emisję marki polskiej, a ponadto państwowy bank centralny udzielał kredytów na odbudowę kraju, uzyskiwanych z emisji marki.
W 1923 r. inflacja przekształciła się w hiperinflację – w 1918 r. za jednego dolara płacono 9 marek, sześć lat później w 1924 r. – 9 250 000. Kres hiperinflacji położyła reforma pieniądza prof. Władysława Grabskiego. Pełna stabilizacja złotego nastąpiła w 1926 r., a w październiku 1927 r. przeprowadzono ustawową stabilizację złotego.
Przyczyną inflacji po II wojnie światowej był deficyt budżetowy, a następnie forsowna industrializacja.
W 1950 r. dokonano wymiany pieniędzy, w wyniku której ludność straciła 66 proc. posiadanych zasobów gotówki. Zjawiska inflacyjne występowały w całym okresie PRL.
Trudno jednak ocenić ich rozmiary oraz skutki inflacji, bo dane były fałszowane. Występowała także inflacja ukryta przejawiająca się tym, że ludzie mieli coraz więcej pieniędzy, których nie mogli wydać z uwagi na braki towarów w sklepach.
Została ona wyeliminowana dopiero w 1990 r. wraz z wprowadzeniem reformy L. Balcerowicza, ministra finansów w pierwszym niekomunistycznym rządzie premiera T. Mazowieckiego. Szybkie jej obniżenie było spowodowane restrykcyjną polityką fiskalną i pieniężną.

Sprawdź inne artykuły o finansach:

Przyczyny wywołujące podwyżki?

Jest ich wiele. Najczęściej proces ten powoduje:

• nadmierna emisja pieniędzy, np. poprzez ich dodruk;
• wzrost cen podstawowych surowców energetycznych (powoduje to wzrost kosztów produkcji i wzrost cen);
• wzrost deficytu budżetowego państwa (wydatki przewyższają wpływy);
• ingerencja państwa w politykę emisyjną banku centralnego;
• import inflacji (wraz ze wzrostem artykułów importowanych następuje wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie – wzrost cen),
• nadwyżka eksportu nad importem;
• przeinwestowanie gospodarki (zbyt duże nakłady na inwestycje).

Jakie są najważniejsze skutki inflacji?

Niski poziom inflacji jest korzystny dla gospodarki. Wyższy jednak (ponad 5 proc. w skali roku) wywołuje szereg negatywnych skutków:

• zniechęca do oszczędzania. Wzrost inflacji oznacza spadek siły nabywczej pieniądza. Traci on na wartości i tym samym nie ma sensu oszczędzanie. Im dłużej pieniądze pozostają na koncie, tym mniej można za nie potem kupić;
• wpływa na spadek zainteresowania kredytami. Wraz ze wzrostem ogólnego poziomu cen rośnie stopa procentowa i raty kredytu. W efekcie maleje zainteresowanie wieloletnimi pożyczkami.  
• sprawia, że banki ograniczają ofertę kredytową. Lokowanie pieniędzy poza systemem bankowym powoduje spadek liczby depozytów. To oznacza mniejsze środki przeznaczane przez banki na kredyty i, co za tym idzie, zaostrzenie polityki kredytowej oraz ograniczenie dostępu do kredytów;
• determinuje wzrost kosztów produkcji. To przekłada się na mniejsze zyski przedsiębiorstwa, co w dalszej kolejności może oznaczać cięcia w zatrudnieniu, a nawet bankructwo producenta;
• oddziałuje na wynagrodzenia. Wzrost cen powoduje spadek siły nabywczej pieniędzy, a w konsekwencji spadek płac realnych. Choć otrzymujemy taką samą pensję, możemy za nią znacznie mniej kupić;
• powoduje spadek wartości (deprecjację) waluty krajowej;
• wywołuje zakłócenia w systemie finansowym na skutek dużych zmian cen papierów wartościowych i osłabienie wiarygodności państwa u wierzycieli.

Kto i jak może kontrolować inflację?

Za kontrolowanie inflacji w większości krajów odpowiedzialne są banki centralne. W Polsce jest to Narodowy Bank Polski (NBP). Prowadzona przez niego polityka ma na celu zapewnienie stabilności cen poprzez utrzymanie siły nabywczej pieniądza.
Chociaż NBP nie może bezpośrednio wpływać na inflację, robi to jednak pośrednio – m.in. ustalając poziom stopy procentowej, która jest traktowana jako podstawowa cena pieniądza w gospodarce. Decyzje w jej sprawie podejmuje Rada Polityki Pieniężnej (RPP), najważniejszy organ NBP. Ustalenie krótkoterminowej stopy procentowej ma na celu wywołanie oczekiwanej reakcji rynku, który określa własne stopy procentowe (w Polsce –WIBOR).
Głównym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie inflacji na założonym poziomie (tzw. cel inflacyjny) – 2,5 proc. z możliwością odchylenia do jednego punktu procentowego w górę lub w dół. RPP tak dostosowuje stopy procentowe, aby zwiększyć prawdopodobieństwo osiągnięcia celu inflacyjnego.

Alicja Hass / Przyjaciółka

Projekt dofinansowany ze środków NBP

Sprawdź inne porady finansowe: