Czym jest żywność funkcjonalna?
Za żywność funkcjonalną uważa się żywność, której udowodniono pozytywny wpływ na zdrowie. Musi mieć formę żywności tradycyjnej, a pożądany efekt zdrowotny musi wywoływać w ilościach takich, jakie są zazwyczaj spożywane. Nie możemy mówić o żywności funkcjonalnej, gdy coś występuje w postaci tabletek lub kapsułek. Żywność funkcjonalna zawiera w swoim składzie substancje bioaktywne, ich odpowiednia kompozycja umożliwia zaspokojenie potrzeb specyficznych grup konsumentów.
Błonnik pokarmowy
Błonnik pokarmowy jest wielocukrem opornym na enzymy trawienne człowieka. Błonnik m.in. wiąże wodę, przez co zwiększa objętość treści pokarmowej w jelicie cienkim, a także chroni przed zaparciami, nowotworami, powoduje uczucie sytości, wychwytuje toksyczne związki, powoduje zwolnienie wchłaniania glukozy i wpływa na gospodarkę lipidową.
Znajduje się w pełnoziarnistych produktach zbożowych, suchych nasionach roślin strączkowych, warzywach i owocach.
Aminokwasy, peptydy, białka
Aminokwasy stanowią materiał budulcowy, jako źródło energii wykorzystywane są tylko w przypadku niewystarczającej ilości spożytej energii. W postaci odżywek i w odpowiednio dobranym składzie są przeznaczone dla osób o zwiększonym zapotrzebowaniu na białko, czyli np. sportowców.
Związki bioaktywne tej grupy odpowiedzialne są za prawidłową budowę tkanek, ułatwienie przyswajalności niektórych składników, biorą one również udział w regulacji procesów metabolicznych.
Najczęściej wykorzystuje się kreatynę, karnitynę, taurynę, tyrozynę, glutation, kwas glutaminowy, hydrolizaty białkowe, koncentraty i izobaty białkowe.
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe
Kwasy tłuszczowe wykorzystywane w żywności funkcjonalnej należą do niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Wyróżnia się dwie grupy – z rodziny n-3 i z rodziny n-6.
Do rodziny kwasów n-3 należą kwasy: α – linolenowy, eikozapentaenowy, dokozaheksaenowy.
Z kolei do rodziny kwasów n-6 należą kwasy: linolowy i arachidonowy.
Nienasycone kwasy tłuszczowe wykorzystywane są do budowy błon komórkowych, zapewniają właściwy transport i dystrybucję lipidów, a także są prekursorami eikozanoidów – hormonów tkankowych odpowiedzialnych za funkcjonowanie wielu tkanek i narządów oraz układu nerwowego.
Preparaty te otrzymywane są z olejów rybich, hodowli specyficznych szczepów mikroalg i grzybów morskich. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe stosowane są do wzbogacania m.in. mleka i jego przetworów, tłuszczów do smarowania pieczywa, płatków śniadaniowych oraz napojów owocowych.
Zobacz także: Czym jest żywność funkcjonalna?
Witaminy
W celu wzbogacenia żywności stosuje się pojedyncze witaminy lub ich mieszanki w odpowiednich proporcjach. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach w celu zwiększenia przyswajalności w organizmie i przedłużenia trwałości otrzymuje się w postaci emulsji olejowej. Natomiast witaminy rozpuszczalne w wodzie w postaci krystalicznej lub proszku.
Bardzo ważną grupę stanowią witaminy o działaniu przeciwutleniającym (A, E, C). Chronią one organizm przed szkodliwym działaniem na DNA i białka rodników tlenowych, przez co przyczyniają się do zmniejszenia ryzyka takich chorób jak miażdżyca, cukrzyca, nowotwory.
Składniki mineralne
Składniki mineralne pełnią różne funkcje w organizmie – budulcową, krwiotwórczą, utrzymują prawidłowe ciśnienie krwi, odpowiadają za regulację gospodarki wapniowo – fosforanową, a także biorą udział w reakcjach odpornościowych organizmu. Najczęściej występują niedobory wapnia, żelaza i jodu, a także chromu, cynku, selenu i magnezu.
Nie tylko niedobór, ale i nadmiar niektórych składników może być szkodliwy dla organizmu, np. wysokie spożycie sodu przyczynia się do rozwoju nadciśnienia tętniczego.
Ze względu na przyswajalność żywność może być wzbogacana tylko niektórymi składnikami mineralnymi, aby nie doszło do zatrucia. Najczęściej produkty spożywcze wzbogaca się w wapń, jod, żelazo, magnez, cynk, chrom, selen i mangan. Natomiast nie dodaje się do nich sodu, chloru, potasu, fosforu i miedzi, ponieważ występują one często w tradycyjnej diecie w nadmiernych ilościach.
Substancje fotochemiczne
Związki te należą do nieodżywczych składników, ale wiele z nich ma istotny wpływ na prawidłowy rozwój organizmu. Związki te są metabolitami roślinnymi, biorą udział w reakcjach odpornościowych, hamują rozwój nowotworów, cukrzycy typu II, a także chorób układu sercowo – naczyniowego, przyczyniają się do poprawy nastroju.
Do substancji fitochemicznych zaliczane są związki z grupy izoprenoidów, glikozydów, flawonoidów i indoli. Do tej grupy zaliczana jest także kofeina.
Zobacz także: Czy prawidłowo się odżywiasz. Test
Cholina i lecytyna
Cholina jest zaliczana do grupy witamin z grupy B – B4. Bierze udział w przemianach tłuszczów i cholesterolu, wchodzi w skład lecytyny. Jest substratem do syntezy acetylocholiny. Ułatwia zapamiętywanie, poprawia pamięć długofalową. Przy wystarczającym spożyciu przeciwdziała depresji i demencji starczej. Oprócz tego cholina zmniejsza toksyczność niektórych leków.
Lecytyna ma właściwości emulgujące, przeciwutleniające i stabilizujące. Wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe, ponieważ powoduje obniżenie poziomu cholesterolu LDL i triacylogliceroli, dodatkowo podnosi poziom cholesterolu HDL. Stanowi składnik m.in. margaryn, czekolad, pieczywa, majonezów.
Probiotyki
Probiotykami określa się żywe mikroorganizmy, które po spożyciu wywierają korzystny wpływ na zdrowie przez poprawę równowagi flory jelitowej. Do tej grupy zaliczane są bakterie fermentacji mlekowej rodzajów Lactobacillus i Bifidobacterium.
Bakterie probiotyczne dostają się do jelita grubego żywe, gdzie osiedlają się i namnażają. Ich pozytywna rola polega na zapobieganiu zaparciom i nowotworom jelita grubego, zmniejszeniu stężenia cholesterolu, a także ochronie przed bakteriami chorobotwórczymi.
Prebiotyki
Prebiotyki, zwane inaczej oligosacharydami, są składnikiem opornym na trawienie przez enzymy w przewodzie pokarmowym. Pozytywnie oddziałują na organizm przez stymulację wzrostu rozwoju określonych gatunków bakterii.
Po spożyciu docierają do jelita grubego, gdzie stanowią substrat do fermentacji dla prebiotyków. W wyniku fermentacji powstają m.in. krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (octowy, propionowy, masłowy), które są źródłem energii dla komórek jelita, dochodzi do zakwaszenia treści jelitowej i zahamowania rozwoju namnażania bakterii chorobotwórczych. Prebiotyki zapobiegają także zaparciom i zmniejszają stężenie cholesterolu we krwi.
Źródłem prebiotyków są karczochy, szparagi, cebula, cykoria, czosnek.
Poliole
Do grupy polioli należą przede wszystkim: sorbitol, maltitol, izomalt, laktitol i ksylitol. Związki te stosowane są jako substancje słodzące – zamienniki cukru, dlatego też przyczyniają się one do zmniejszenia stężenia glukozy we krwi i hamują rozwój próchnicy.
Zobacz także: Składniki mineralne - vademecum
