Testament może zawierać dyspozycje tylko jednej osoby, tzn., że jeśli np. wspólnie sporządzą go małżonkowie, będzie nieważny.
Gdy spadkodawca nie zostawił testamentu, jego bliscy dziedziczą zgodnie z kolejnością przewidzianą w ustawie.
Prawo do spadku mają:
• dzieci i współmałżonek – zasadniczo dziedziczą w częściach równych, ale część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 spadku. Jeżeli dziecko nie żyje, a pozostawiło potomstwo (czyli wnuki spadkodawcy), jemu przypada część należna zmarłemu. Prawo do dziedziczenia mają zarówno dzieci pochodzące z małżeństwa, jak też z wolnego związku, a także adoptowane (gdy nie dziedziczą po swoich rodzicach);
• małżonek i rodzice – gdy spadkodawca nie miał dzieci ani wnuków. Udział małżonka wynosi 1/2 spadku, a każdego z rodziców po 1/4. Gdy małżonek nie żyje – całość pozostawionego majątku dziedziczą rodzice;
• rodzice – dziedziczą wszystko, gdy zmarły nie zostawił małżonka ani zstępnych (dzieci, wnuków);
• rodzeństwo – dziedziczy tylko wtedy, gdy spadkodawca nie miał zstępnych (dzieci, wnuki), a w dodatku jedno z jego rodziców nie żyje. W takiej sytuacji brat lub siostra:
– dzieli się spadkiem z żyjącym współmałżonkiem i pozostałym rodzicem spadkodawcy;
– tylko ze współmałżonkiem zmarłego (gdy oboje rodzice nie żyją);
– dziedziczy samodzielnie, jeśli nie ma ani współmałżonka zmarłego, ani jego rodzica.
Gdy któreś z rodzeństwa nie żyje, część spadku, która by mu przypadała, przechodzi na jego dzieci.
• dziadkowie – w sytuacji, gdy nie ma żadnego z wcześniej wymienionych spadkobierców. A gdy i oni nie żyją – majątek przypada ich dzieciom lub dalszym zstępnym, czyli wujostwu lub kuzynom spadkodawcy;
• pasierbowie – kiedy nie ma innych krewnych uprawnionych do dziedziczenia i pod warunkiem, że nie żyją biologiczni rodzice pasierba;
• gmina – wyłącznie wtedy, gdy spadkodawca nie ma krewnych bliższych lub dalszych.
Uwaga!
Małżonek pozostający ze zmarłym w separacji (orzeczonej przez sąd) lub osoba żyjąca z nim w konkubinacie nie są uprawnieni do dziedziczenia (chyba że zostali uwzględnieni w testamencie).
Kto ma prawo do zachowku
Może się zdarzyć, że spadkodawca przekazał w testamencie swój majątek dalszemu krewnemu lub obcej osobie, pomijając najbliższych. W takiej sytuacji mogą oni ubiegać się o zachowek. Mają prawo o niego wystąpić zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), małżonek i rodzice spadkodawcy, którzy dziedziczyliby zgodnie z ustawą, ale już nie rodzeństwo, dziadkowie czy kuzyni.
Zachowek przysługuje w wysokości:
• 1/2 wartości udziału, jaki przypadłby spadkobiercy z ustawy;
• 2/3 wartości udziału, jeśli spadkobiercą jest osoba małoletnia lub trwale niezdolna do pracy.
Nie dostaniesz jednak zachowku, gdy zostałaś wydziedziczona. Jeśli masz dzieci, to one będą miały do niego prawo.
O zachowek należy wystąpić w ciągu 3 lat od ogłoszenia testamentu. Po tym czasie roszczenie się przedawnia.
Uwaga!
Do wartości spadku dolicza się darowizny uczynione przez spadkodawcę przed śmiercią (z wyjątkiem m.in. drobnych prezentów). Co za tym idzie, uwzględnia się je także w zachowku.
Porady prawne i finansowe - forum >>
Jak załatwić formalności
Jeśli chcesz dysponować otrzymanym w spadku majątkiem, wcześniej musisz potwierdzić, że ci się prawnie należy. Możesz to zrobić:
• W SĄDZIE. Wniosek o stwierdzenie nabycia praw do spadku powinnaś złożyć w sądzie rejonowym (w wydziale cywilnym) właściwym dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Do wniosku należy dołączyć:
- skrócony odpis aktu zgonu spadkodawcy;
- skrócone odpisy aktów urodzenia spadkobierców;
- skrócony odpis aktu małżeństwa (gdy uprawnionym do dziedziczenia jest żona lub zamężna córka);
- testament – jeśli został spisany.
Opłata za wniosek wynosi 50 zł.
Uwaga!
Prawo do spadku nie ulega przedawnieniu. Zatem nawet wiele lat po śmierci spadkodawcy możesz wystąpić z wnioskiem o nabycie spadku po nim.
• U NOTARIUSZA. Spadek możesz potwierdzić także w kancelarii notarialnej. Ale tylko wtedy, gdy wszyscy spadkobiercy stawią się jednocześnie u notariusza i zgodnie zażądają takiego poświadczenia dziedziczenia. Muszą też złożyć taki sam komplet dokumentów jak w sądzie.
W wypadku jakiegokolwiek sporu notariusz nie sporządzi aktu i trzeba będzie iść do sądu.
Za sporządzenie dokumentu notariusz pobiera opłatę w wysokości 150 zł.
Czas na podział
Postanowienie o nabyciu spadku nie wystarczy do jego objęcia. Następny krok to podział majątku. Jeśli między spadkobiercami panuje zgoda co do sposobu podziału majątku, mogą sporządzić umowę o dział spadku przed notariuszem (jest to konieczne, gdy w skład majątku wchodzi nieruchomość lub własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu).
Jeżeli nie ma zgody co do podziału, tę kwestię rozstrzygnie sąd.
Wniosek można złożyć w dowolnym terminie, bo prawo do wystąpienia o podział spadku nie ulega przedawnieniu. Należy do niego dołączyć:
- postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku;
- wykaz przedmiotów spadkowych wraz z propozycją podziału.
Należy też wnieść opłatę w wysokości 500 zł (300 w wypadku zgodnego planu podziału) lub 1000 zł (500 przy zgodnym planie podziału) – jeśli dział spadku połączony jest ze zniesieniem współwłasności.
Trzeba powiadomić fiskus
Fakt nabycia spadku należy zgłosić do urzędu skarbowego. Możesz to zrobić w terminie sześciu miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia o nabyciu praw spadkowych lub sporządzenia poświadczenia notarialnego. Jeśli odziedziczyłaś nieruchomość, zgłoszenie składasz w urzędzie skarbowym właściwym dla miejsca jej położenia. Gdy są to ruchomości – w urzędzie, w którego okręgu mieszkał spadkodawca. Jeśli należysz do najbliższej rodziny spadkodawcy, jesteś zwolniona od podatku od spadku i darowizn. W takiej sytuacji wypełniasz zgłoszenie SD-Z2. Jeżeli natomiast spadek dostałaś od dalszego krewnego lub osoby obcej – formularz SD-Z3. Trzeba też będzie zapłacić podatek od spadku.
Alicja Hass / Przyjaciółka