Słowo „agresja” wywodzi się z łacińskiego aggressio – „napaść”, co oznacza: „zbliżać się do czegoś”, „nacierać na to”, „stawić czoło wyzwaniom”. Agresja oznacza również: zabrać się do czegoś, wgryźć się w coś, stawiać opór.
Rodzaje agresji
Agresja bywa traktowana zarówno jako zjawisko pozytywne (konstruktywne, konieczne i naturalne), służące ochronie i przetrwaniu, jak i jako zjawisko negatywne (destrukcyjne, dewiacyjne), przejawiające się okrucieństwem (będące skrajną formą agresji) i przemocą.
Wśród ujęć agresji wymienia się:
- obiektywne – podkreślające społeczną szkodliwość czynu w formie ataku wyrządzającego krzywdę (fizyczną lub psychiczną);
- intencjonalne – określające agresję jako działanie podejmowane z intencją wyrządzenia krzywdy, której często towarzyszy reakcja emocjonalna – gniew;
- traktujące agresję jako cechę osobowości – przejawianą gotowością do agresywnego reagowania na pewne sygnały wywoławcze, określaną jako postawa wrogości (częściej i poprawniej – mianem agresywności) i przejawianą głównie przez osobowość typu A (charakteryzującą się zachowaniami rywalizacyjnymi, agresywnością i wrogością wobec innych).
Agresja a przemoc
Agresja (rozumiana jako cecha osobowości) może się stać czynnikiem wyzwalającym przemoc, która często utożsamiana jest ze zjawiskiem agresji. Obie kategorie dzieli przede wszystkim kryterium intencjonalności, które w przypadku agresji może być względne, nieodłącznie towarzyszy natomiast zjawisku przemocy.
Z przemocą nie zawsze łączy się pobudzenie emocjonalne – może ona być przejawem dominacji (np. przemoc ekonomiczna, instytucjonalna, symboliczna, psychiczna, zaniedbywanie, przymus), która jest nierozerwalnie związana z agresją.
Wspólne dla wielu definicji agresji jest określenie jej jako "(...) reakcji polegającej na działaniu szkodliwymi bodźcami na inny organizm, inicjowanego ataku powodującego powstanie szkód materialnych lub moralnych, czy też aspołecznego sposobu zachowania się, wynikającego z wrogich reakcji.
Zobacz także: Bici mężczyźni – milczące ofiary kobiet
Definicje agresji
Znaną definicję agresji sformułował Arnold H. Buss. Określił ją jako „reakcję dostarczającą szkodliwych bodźców innemu organizmowi”. Część teoretyków poszerza definicję agresji o jej aspekt poznawczy i odnosi to pojęcie nie tylko do sfery działań, ale również pozbawienia takiego działania (brak opieki, zaniedbywanie, nieudzielenie pomocy) oraz agresywnych intencji, myśli, życzeń.
Szukając wspólnego mianownika dla ponad 250 definicji agresji funkcjonujących w literaturze naukowej, można podkreślić znaczenie dwóch czynników: intencjonalności zachowań oraz negatywnych następstw (fizycznych lub psychicznych) tych zachowań dla ofiary agresji. Także pod tym względem zdania naukowców bywają jednak podzielone, agresja zaś (pomimo intencjonalności wyrządzenia szkody innej osobie) czasem nie jest za taką uznawana, tj. w przypadku gdy zachowanie to jest usprawiedliwione ze społecznego punktu widzenia (np. wymierzenie kary śmierci złoczyńcy lub zabijanie osób z przeciwnego obozu podczas wojny).
Podążając za takim rozumieniem agresji, możemy wyróżnić agresję konstruktywną, której wyznacznikiem jest wyrażana wobec niej akceptacja społeczna (zawsze jest zgodna z oczekiwaniami społecznymi), oraz agresję destrukcyjną, często będącą zachowaniem przestępczym lub niezgodnym z normami moralno-zwyczajowymi.
Fragment pochodzi z książki „Leksykon resocjalizacji” autorstwa A. Jaworskiej (wydawnictwo Impuls, Kraków 2012). Publikacja za zgodą wydawcy.
Zobacz również: Jakie emocje wyraża twarz? (galeria)
