Nadczynność tarczycy to podstępna i groźna choroba. Oto, co trzeba o niej wiedzieć

nadczynność tarczycy fot. Adobe Stock, dream@do
Nadczynność tarczycy to choroba podstępna, ponieważ często rozwija się w utajeniu. Jej charakterystycznymi objawami są powiększenie szyi (wole), wytrzeszcz oczu i przyspieszona praca serca. Nadczynność tarczycy należy leczyć, ponieważ zaniedbana prowadzi do groźnych powikłań, np. przełomu tarczycowego.
/ 26.10.2021 14:38
nadczynność tarczycy fot. Adobe Stock, dream@do

Spis treści:

  1. Tarczyca – co to za narząd?
  2. Nadczynność tarczycy – co to za choroba?
  3. Przyczyny nadczynności tarczycy
  4. Rodzaje nadczynności tarczycy
  5. Nadczynność tarczycy – objawy
  6. Co robić, kiedy pojawiają się objawy?
  7. Nadczynność tarczycy – diagnostyka
  8. Nadczynność tarczycy – leczenie
  9. Nadczynność tarczycy – dieta
  10. Nieleczona nadczynność tarczycy
  11. Nadczynność tarczycy w ciąży
  12. Nadczynność tarczycy u dzieci
  13. Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
  14. Nadczynność tarczycy – grupy ryzyka

Tarczyca – co to za narząd?

Tarczyca to niewielki gruczoł dokrewny wytwarzający ważne dla działania i rozwoju organizmu hormony: tyroksynę (T4) i trójjodotyroninę (T3) oraz kalcytoninę. Położona jest w przedniej części szyi.

Do zadań tarczycy należą: 

  • kontrolowanie przemiany materii,
  • kontrolowanie wykorzystania energii,
  • dbanie o prawidłową prace serca,
  • korzystny wpływ na nastrój,
  • ochrona układu nerwowego.

Tarczyca jest pobudzana przez hormon przysadki mózgowej: tyreotropinę (TSH). Gdy w organizmie pojawia się nadmiar T4 i T3, maleje poziom TSH. Kiedy zaś dochodzi do niedoboru hormonów tarczycy, wówczas TSH wzrasta po to, aby stymulować tarczycę do pracy (czytaj: niedoczynność tarczycy). Dlatego oznaczanie TSH jest podstawowym wskaźnikiem oceniającym, czy tarczyca działa prawidłowo.

Nadczynność tarczycy – co to za choroba?

Nadczynność tarczycy, inaczej hipertyreoza, to zespół objawów będący efektem nadmiernego i długotrwałego wytwarzania hormonów tarczycy. Najczęstsza postać nadczynności tarczycy to choroba Gravesa-Basedowa, choroba autoimmunologiczna występująca rodzinnie, w przebiegu której układ odpornościowy nadmiernie stymuluje tarczycę do wytwarzania hormonów.

Nadczynność tarczycy występuje 10 razy częściej u kobiet, niż u mężczyzn. Ogólnie przyjmuje się, że ma ją 2% społeczeństwa.

Przyczyny nadczynności tarczycy

Istnieją różne mechanizmy sprzyjające rozwojowi choroby. Do głównych przyczyn nadczynności tarczycy należą:

  • Choroba Gravesa-Basedowa (70% przypadków nadczynności tarczycy) – to schorzenie autoimmunologiczne, najczęściej rozpoznawane u ludzi młodych, a czasami u dzieci. Rozpoczyna się nagle, często z całym spektrum objawów. Ta postać nadczynności tarczycy występuje rodzinnie. Charakterystyczne dla choroby Gravesa-Basedowa jest wysokie stężenie przeciwciał, które nadmiernie stymulują tarczycę do wytwarzania hormonów (są to przeciwciała abrTSH, które imitują działanie TSH).
  • Wole guzkowe nadczynne, tzw. toksyczne (30% przypadków nadczynności tarczycy) – najczęściej rozpoznaje się je w wieku dojrzałym. Choroba rozwija się powoli, początkowo manifestuje się niewielką liczbą objawów. Nasila się w przypadku niedoboru jodu. Wole guzkowe toksyczne są spowodowane gruczolakiem (łagodnym nowotworem przysadki).

Inne rzadsze przyczyny nadczynności tarczycy to:

  • faza nadczynności w chorobie Hashimoto (ta choroba początkowo może przebiegać pod postacią nadczynności tarczycy, natomiast później prowadzi do niedoczynności tego gruczołu),
  • zapalenie tarczycy poinfekcyjne,
  • wysoko zróżnicowany rak tarczycy,
  • wtórna nadczynność tarczycy (wskutek obecności gruczolaka),
  • nadczynność polekowa – np. po leczeniu amiodaronem, w wyniku działania dużych dawek jodu (mogą się znajdować w kontrastach, syropach wykrztuśnych, kroplach do oczu),
  • ektopia TSH w guzach trofoblastu,
  • potworniak jajnika wydzielający hormony tarczycy.

Rodzaje nadczynności tarczycy

Na ogół wymienia się dwa rodzaje choroby:

  • jawna nadczynność tarczycy – pacjent odczuwa zarówno dolegliwości fizyczne, jak i zauważa się u niego nieprawidłowości w badaniach hormonalnych,
  • subkliniczna nadczynność tarczycy – TSH jest obniżone, natomiast hormony tarczycy są w normie, a objawy są mało nasilone.

Nadczynność tarczycy – objawy

Nadczynność tarczycy ma zwykle charakterystyczny przebieg z opisaną przez lekarza Karla Basedowa triadą merseburską:

  • wole ­– czyli powiększenie tarczycy, często powiększenie obwodu szyi; jest to zmiana rozlana albo guzkowa; powinna być zbadana w trakcie USG tarczycy, a czasami konieczna jest biopsja tarczycy,
  • tachykardia – szybkie bicie serca,
  • wytrzeszcz oczu – wysunięcie gałek ocznych do przodu w wyniku zmiany metabolizmu i wypełnienia oczodołu nadmiarem tkanki.

Inne objawy nadczynności tarczycy to:

  • wynikające z przyspieszenia procesów fizjologicznych: nadmierne chudnięcie, pocenie się, męczliwość, arytmia, wzmożone pragnienie, nadciśnienie (może pojawić się migotanie przedsionków),
  • psychiczne objawy nadczynności tarczycy: nerwowość, drażliwość, niepokój, płaczliwość, trudności ze snem, stany depresyjne, nadpobudliwość,
  • obrzęki nóg,
  • drobnofaliste drżenie – drżenie wyciągniętych rąk przy zamkniętych oczach u chorego,
  • biegunki – pojawiające się często zaraz po posiłku albo zmiana charakteru wypróżnień z wcześniejszych zaparć,
  • zaburzenia miesiączkowania,
  • obniżenie libido,
  • osteoporoza z nadmiarem wapnia we krwi (hiperkalcemia) – wynika ze zwiększonej resorpcji wapnia z kości,
  • zmiany oczne – oprócz wytrzeszczu mogą wystąpić rozszerzenie szpar powiekowych, łzawienie światłowstręt, obrzęk oczu, podwójne widzenie, nieostre widzenie, odczucie wypychania gałek ocznych, owrzodzenia.

U osób starszych nadczynność tarczycy może mieć inny obraz kliniczny niż u młodszych, ponieważ często występuje z chorobami układu krążenia – może wystąpić wraz z zawałem serca, dusznością, męczliwością – określa się to mianem zespołu tarczycowo-sercowego.

Najgroźniejszą manifestacją choroby jest tzw. przełom tarczycowy, czyli gwałtowne nasilenie objawów choroby, stanowiące stan zagrażający życiu i wymagający pilnej hospitalizacji. Występuje z nasilającym się odwodnieniem, pobudzeniem. Prowadzi do śpiączki. Przełom tarczycowy może wystąpić w przebiegu nieleczonej nadczynności tarczycy albo gdy chory przechodzi operację chirurgiczną a jednocześnie ma nierozpoznaną nadczynność tarczycy.

Wymienione wyżej objawy mogą – ale nie muszą – występować łącznie.

Co robić, kiedy pojawiają się objawy nadczynności tarczycy

W razie zauważenia objawów nadczynności tarczycy, należy udać się do lekarza rodzinnego, który skieruje na podstawowe badania hormonalne. W razie potrzeby zleci również wykonanie USG tarczycy, a także powinien skierować pacjenta do endokrynologa. Zawsze konieczna jest konsultacja ze specjalistą, który oceni, czy wdrożone leczenie jest prawidłowe i czy diagnostyka także została przeprowadzona w sposób wystarczający. W przypadku bardzo nasilonych objawów nadczynności tarczycy, konieczny jest pilny kontakt z lekarzem lub udanie się do szpitala.

Nadczynność tarczycy – diagnostyka. Jakie badania wykonać i jakie są normy?

Aby ustalić rozpoznanie, nie wystarczy zaobserwowanie charakterystycznych objawów, konieczne są badania hormonalne.

Pierwszym podstawowym badaniem w diagnostyce chorób tarczycy jest sprawdzenie stężenia TSH we krwi. W przypadku nadczynności tarczycy TSH będzie poniżej normy  (norma TSH: 0,4–4,0 mIU/l, zakres może się różnić zależnie od laboratorium). Następnie dokonuje się pomiaru FT4 i/lub FT3 – wolnych frakcji tyroksyny i trójjodotyroniny. Nadczynność tarczycy diagnozuje się, gdy występuje obniżone stężenie TSH i podwyższone stężenie FT4 i/lub FT3 (norma FT4: 9,5-20 pg/ml lub 12-24 pmol/l; norma FT3: 2-5,6 pg/ml lub 3-8,5 pmol/l).

W dalszej kolejności wykonuje się badania, które mają służyć rozpoznaniu przyczyny nadczynności:

U osób z nadczynnością tarczycy z reguły występują także niskie stężenie cholesterolu, podwyższone HT (hematokryt), czasami leukopenia (niedobór białych krwinek) i hiperkalcemia (nadmiar wapnia) we krwi.

Należy zaznaczyć, że niska wartość TSH nie zawsze wynika z nadczynności tarczycy. Inne stany, które mogą powodować niskie TSH to stosowanie niektórych leków (np. dopaminy, lewotyroksyny, glikokortykosteroidów), a także stosowanie głodówek, niewydolność nerek, ciężka choroba. Niskie TSH może występować także w depresji endogennej.

Nadczynność tarczycy – leczenie

Leczenie nadczynności tarczycy obejmuje kilka możliwych metod: 

  • leczenie farmakologiczne,
  • leczenie radiojodem (jodem promieniotwórczym),
  • leczenie operacyjne.

Wybór konkretnej metody leczenia zależy od przyczyny nadczynności tarczycy oraz od innych czynników (objawów, wieku pacjenta, stanu zdrowia itd.). Nie ma jednej najlepszej metody, a terapia powinna być ustalana indywidualnie.

Leczenie farmakologiczne

Środki farmakologiczne stosowane w nadczynności tarczycy mają za zadanie hamować produkcję hormonów tarczycy, noszą nazwę tyreostatyków. Należą do nich tiamazol (metimazol) i propylotiouracyl. Efekty leczenia ujawniają się po ok. 2–4 tygodniach. Leki należy zażywać regularnie i wykonywać badania kontrolne. U nieco mniej niż połowy pacjentów po odstawieniu leków dochodzi do ponownej nadmiernej produkcji hormonów przez tarczycę. W takich przypadkach leczenie powinno być prowadzone już do końca życia. Albo stosuje się inne - radykalne metody, jak operacja lub podanie radiojodu.

Leki na nadczynność tarczycy mogą powodować skutki uboczne. Z każdą nową dolegliwością, która pojawi się po rozpoczęciu leczenia, trzeba zgłosić się do lekarza. Działania niepożądane mogą być łagodne, jak świąd skóry, albo groźniejsze, np. obniżenie liczby białych krwinek i osłabienie odporności. 

Leczenie radiojodem

Leczenie radiojodem polega na jednorazowym wypiciu roztworu zawierającego jod radioaktywny. Z racji tego, że tarczyca jest bardzo wrażliwa na napromienianie, wyłapuje jod z krwi i cześć komórek ulega zniszczeniu, w rezultacie trwale obniża się poziom produkowanych przez nie hormonów. Efekt leczenia radiojodem pojawia się w ciągu kilku miesięcy.

Ta metoda leczenia nie jest wskazana u wszystkich grup chorych. Najczęściej jest proponowana osobom w wieku powyżej 40 lat oraz gdy leczenie farmakologiczne nie przyniosło poprawy albo jest przeciwwskazane. Nie wolno stosować radiojodu u kobiet ciężarnych i karmiących piersią, ponieważ środek ten może działać szkodliwie na dziecko.

Operacja usunięcia tarczycy

Chirurgiczne leczenie nadczynności tarczycy polega na częściowym usunięciu tarczycy. Jest to skuteczny i szybki sposób zahamowania produkcji hormonów tarczycy, może jednak spowodować niedoczynność gruczołu. Wówczas konieczne jest przyjmowanie, podobnie jak w niedoczynności tarczycy, leków zastępujących hormon tarczycy, czyli lewotyroksyny. Takie leczenie trwa do końca życia.

Należy wspomnieć, że leczenie nadczynności tarczycy obejmuje także dodatkowe metody, które mają na celu złagodzenie objawów. U chorych stosuje się m.in. beta-blokery, leki uspokajające, a także witaminy z grupy B, w zależności od potrzeb.

Przejściowa nadczynność tarczycy w zapaleniu tarczycy

W przejściowej nadczynności tarczycy nadmiar hormonów tarczycy jest przejściowy. Nie stosuje się więc żadnej z trzech podstawowych metod leczenia nadczynności tarczycy. Terapia polega na zwalczaniu objawów.

Nadczynność tarczycy – dieta

W łagodzeniu objawów nadczynności tarczycy pomaga również odpowiednio dobrana dieta. Oto jej podstawowe założenia:

  • wybieraj posiłki lekkostrawne (niezbyt tłuste, gotowane i pieczone) – to pomoże złagodzić dolegliwości ze strony układu trawiennego,
  • sięgaj po chudy nabiał, ryby i drób – zawarte w nich białko zrekompensuje braki wywołane przez niewłaściwą przemianę materii,
  • jedz porzeczki, brokuły, marchew, zboża, jaja i chude mleko. Dostarczą wapnia oraz witamin A, B1 i C – przy nadczynności wzrasta zapotrzebowanie na te składniki.

Nadczynność tarczycy a tycie

Większość osób z nadczynnością tarczycy ma nadmiernie przyspieszony metabolizm, co w efekcie prowadzi do szybkiej utraty wagi. Leczenie nadczynności pozwoli ją spowolnić i w końcu zahamować. Jesteś w trakcie terapii, ale nadal masz niedowagę? Zwiększ ilość węglowodanów – to podniesie kaloryczność dań i zapewni ci odpowiednią dawkę energii (a potrzebujesz jej więcej niż osoba, która ma hormony tarczycy w normie). Należy unikać cukrów prostych. Ich nadmiar nikomu nie służy. Dobrym wyborem są węglowodany złożone – zawarte w produktach pełnoziarnistych i warzywach.

Nieleczona nadczynność tarczycy – czym może skutkować i jakie dawać powikłania?

Nieleczona nadczynność tarczycy może prowadzić do bardzo groźnych i poważnych stanów, nawet zagrażających życiu. Jednym z nich jest wspomniany już przełom tarczycowy. Nieleczona tarczyca grozi także innymi powikłaniami: osteoporozą, zawałem serca, udarem mózgu, niewydolnością krążenia, a także nasileniem dolegliwości natury psychicznej (depresja, zaburzenia lękowe, ataki paniki).

Nadczynność tarczycy w ciąży

Nadczynność tarczycy w ciąży jest niebezpieczna, ponieważ może prowadzić do stanu przedrzucawkowego, przedwczesnego porodu, niskiej masy urodzeniowej dziecka oraz przełomu tarczycowego, jednak nie zawsze wymaga leczenia.

Samo obniżone TSH w ciąży może występować fizjologicznie w I trymestrze i nie jest wskazaniem do leczenia. Leczenie nie jest wymagane również wtedy, gdy występuje łagodna nadczynność, a poziom hormonów jest minimalnie podwyższony. Wówczas wystarczy kontrolowanie stanu zdrowia. Dopiero jawna postać choroby z podwyższonym stężeniem FT4 i/lub FT3, wymaga terapii.

Stosuje się leki przeciwtarczycowe w możliwe najmniejszej dawce. Zalecanym lekiem do 16. tygodnia ciąży jest propylotiouracyl. Po 16. tygodniu ciąży można zamienić ten lek na tiamazol.

Przeprowadzenie operacji usunięcia tarczycy jest możliwe w trakcie ciąży w wyjątkowych sytuacjach. Ciąża jest natomiast przeciwwskazaniem do podawania radiojodu, ponieważ związek ten przenika przez łożysko i jest wychwytywany przez tarczycę dziecka, co może skutkować trwałą niedoczynnością tarczycy i poważnymi komplikacjami.

U kobiet w ciąży można stosować beta-blokery na objawy związane z pracą serca, jednak należy rozważyć jak najmniejsze dawki konieczne do osiągnięcia efektów leczenia. Najczęściej stosuje się je do momentu wdrożenia leków przeciwtarczycowych.

Kobieta, która ma nadczynność tarczycy, może karmić niemowlę po porodzie, chociaż stwierdzono, że niewielkie ilości leków przeciwtarczycowych dostają się do mleka mamy. Jednak ich ilość jest uważana za bezpieczną dla niemowląt.

Nadczynność tarczycy u dzieci

Nadczynność tarczycy u dzieci najczęściej przebiega pod postacią choroby Gravesa-Basedowa. Szczyt zachorowań występuje między 9-12 rokiem życia. Do głównych objawów należą powiększenie tarczycy (wole), tachykardia, wytrzeszcz oczu. Mogą także pojawić się inne objawy: chudnięcie, drżenie rąk, nerwowość, nadmierne łaknienie.

Leczenie nadczynności tarczycy u dzieci polega początkowo na farmakologicznym hamowaniu wytwarzaniu hormonów tarczycowych. Podaje się dzieciom zazwyczaj tiamazol, następnie obniża dawkę pod kontrolą badań hormonalnych. Gdy nie ma poprawy pomimo leczenia farmakologicznego, jest to wskazaniem do zabiegu chirurgicznego, czyli usunięcia tarczycy, lub podania radiojodu.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie nadczynności tarczycy?

To, czy możliwe jest całkowite wyleczenie nadczynności tarczycy, w dużej mierze zależy od jej przyczyny. Po leczeniu operacyjnym lub podaniu radiojodu często zdarza się, że nadczynność tarczycy przychodzi w niedoczynność tarczycy. W takim przypadku konieczne jest zażywanie lewotyroksyny (leku, który zastępuje hormon tarczycy) do końca życia.

Nadczynność tarczycy – grupy ryzyka. Kto jest narażony na zachorowanie?

Problemy z tarczycą może mieć każdy i w każdym wieku. Statystyki pokazują jednak, że to zdecydowanie domena dorosłych kobiet. Nadczynność tarczycy dotyka kobiet aż 10 razy częściej niż mężczyzn.

Do grupy podwyższonego ryzyka należą także osoby, których rodzice lub rodzeństwo mają niedoczynność lub nadczynność tarczycy. Nieprawidłowy poziom FT3 i FT4 może wystąpić zwłaszcza wtedy, gdy:

  • pojawiają się zaburzenia hormonalne – np. w okresie dojrzewania, podczas ciąży, po porodzie, czy w okresie menopauzy,
  • dojdzie do zapalenia tarczycy wywołanego np. przez wirusy, bakterie, grzyby lub tzw. choroby autoimmunologiczne. Układ odpornościowy niszczy lub uszkadza zdrowe komórki gruczołu.

Źródła:
J.B Latkowski (red.), Medycyna Rodzinna, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2019,
Zdrowa tarczyca. Porady lekarza rodzinnego, Wydawnictwo Literat,
P.Gajewski (red.), Interna Szczeklika 2017/2018, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017,
G.H. Bręborowicz, Położnictwo i Ginekologia, PZWL, Warszawa 2020.

Czytaj także:
Jak niebezpieczna może być nadczynność tarczycy?
Rozpoznanie nadczynności tarczycy
Nadczynność tarczycy a tycie – czy da się schudnąć przy chorej tarczycy?
Niedoczynność a nadczynność tarczycy - co je różni?

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!

Redakcja poleca

REKLAMA