Życie wewnętrzne
Jak zauważa T. Kukołowicz,
[...] wraz z wiekiem, ograniczając swoje kontakty ze światem zewnętrznym, człowiek skierowuje się coraz bardziej ku swemu wnętrzu i rozwija swój własny świat wewnętrzny. Wyłączając się stopniowo z życia zewnętrznego, pojawia się przed nim coraz wyraźniejsza szansa odkrycia życia wewnętrznego i tworzenia go. Przejawia się to w zastanawianiu się nad wszystkim, co czynił, a nad czym nie miał kiedyś czasu myśleć, w refleksji nad swoim losem i swoją istotą, z którą musi rozprawić się, zanim dopadnie go śmierć. Jan Szczepański, zastanawiając się, na czym polega owo wewnętrzne życie człowieka starego, podkreśla, że jest ono „bytowaniem i obcowaniem z sobą samym także, refleksją nad życiem w świecie zewnętrznym, tyle że refleksją czystą i bezinteresowną”. Dzięki wskazanym możliwościom człowiek starszy rozwija się, dokonuje oceny ważności faktów życia, hierarchizuje je, nadaje im właściwą wartość, podsuwa właściwą perspektywę w ich ujmowaniu, zachowuje spokój i dystans, wlewa nadzieję.
Wartości pozytywne i negatywne
Jakie wartości dominują w hierarchiach ludzi starszych? Badania Kolacińskiego, które dotyczyły korelacji między uznawanymi wartościami a bilansem życia, wykazały, że wartościami najbardziej cenionymi, które wypełniają treść życia osób starszych są:
- poczucie użyteczności i miłości,
- spokój i bezpieczeństwo,
- zgoda w rodzinie,
- wartości materialne,
- szacunek ludzi.
Jako przyczyny negatywnego bilansu życiowego najczęściej wymieniano:
- nieszczęśliwe małżeństwo,
- wczesną śmierć najbliższych.
Czytaj też: Jak wzmocnić małżeństwo?
Zdrowie i nie tylko
Natomiast badania E. Trafiałek (1994 r.), dotyczące m.in. priorytetów życiowych osób starszych, wykazały, że najważniejszą wartością dla przedstawicieli najstarszej generacji jest zdrowie i kondycja fizyczna. Dalej kolejno plasują się: szczęście rodzinne, spokojne i bezpieczne życie, satysfakcjonująca praca, zaradność oraz przedsiębiorczość, poszukiwanie przeżyć i przyjemności, władza, dominacja nad innymi, a także aktywny udział w życiu społecznym.
E. Trafiałek przywołuje również badania nad wartościami cenionymi przez osoby starsze prowadzone w latach poprzedzających polską transformację ustrojową, czyli przed 1989 rokiem. W 1986 roku według badań J. Staręga-Piasek dominującymi wartościami dla ludzi starych były: praca, rodzina, autonomia, niezależność, godność i aktywność. Natomiast badania M. Dzięgielewskiej i O. Czerniawskiej, przeprowadzone na terenie miasta Łodzi, pokazały, że najbardziej cenionymi przez seniorów wartościami były: zdrowie, uczciwość, miłość, odwaga i pracowitość.
Mężczyzna nie tak ważny?
Z kolei badania Ryszarda Cibora (przeprowadzone w 2005 roku) wykazały, że
[...] zdecydowanie na pierwszym miejscu sytuują badani „zdrowie” [...]. Na drugim miejscu znajduje się własna rodzina, dzieci, krewni, z wyłączeniem partnera życiowego, umieszczanego na dalszej pozycji, szczególnie przez kobiety. [...] Na dalszych pozycjach badani lokują wartości życiowe związane z własnym rozwojem (intelektualnym, społecznym, materialnym), na samym końcu umieszczając „pracę”, aktywność coraz mniej dostępną, coraz mniej potrzebną i oczekiwaną. [...] Interesujące, że „zaangażowanie religijne” zajmuje pozycję w środkowej części hierarchii wartości, choć ma tendencję wzrostową wraz z wiekiem.
Polecamy: Wiara – jaką rolę pełni na starość?
Rodzina ważniejsza niż praca
W przytoczonych badaniach prowadzonych wśród ludzi starszych pierwsze miejsca zajmowały zdrowie oraz rodzina. Wybór ten zdaje się być naturalny w odniesieniu do badanej grupy, ciekawostką jednak jest to, że
[...] satysfakcjonująca praca [...] w latach poprzedzających przemiany systemowe, zyskiwała w deklaracjach o wiele wyższą rangę niż obecnie, co pozwala wnioskować, że straciła na ważności jako wartość sama w sobie.
Jak słusznie jednak podkreśla Ryszard Cibor, musimy pamiętać, że
[...] systemy wartości obecnych 60-, 70-, 80-latków kształtowały się w pierwszej połowie ubiegłego stulecia, w określonych realiach społecznych, politycznych, gospodarczych i technicznych, jakże różnych od tych, które cechują czasy obecne. Zawsze w nawiązywaniu do systemu wartości osób w schyłkowym okresie życia trzeba uwzględniać ich przeszłość i wzorzec przebiegu życia – historię, od której zależy percepcja i przeżywanie teraźniejszości.
Fragment pochodzi z książki "Życie intymno-emocjonalne osób starszych" Agata Kowgier (Impuls, 2010). Publikacja za zgodą wydawcy.
