I. Kant określił oświecenie następująco: „wyjście człowieka z niepełnoletniości, w którą popadł z własnej winy”, a określenie „niepełnoletniość” rozumiał jako „niezdolność człowieka do posługiwania się własnym rozumem”. Według niego hasło tego okresu brzmi: „Sapere aude”, to znaczy: miej „odwagę posługiwać się własnym rozumem”.
Określenie to wyraźnie precyzuje epokę. Podstawowym jej pojęciem jest racjonalizm czyli wiara w rozum (ratio). Rozum ludzki traktowany jako naturalne światło wskazujące drogę poznaniu świata, człowieka i jego miejsca w otaczającej rzeczywistości został przeciwstawiony barokowemu upadkowi obyczajów i kryzysowi kultury. Na wiek XVIII przypada gwałtowny rozwój filozofii, nauk eksperymentalnych i przyrodniczych; następują przemiany polityczne, ustrojowe i społeczne.
Oświecenie ukształtowało materialistyczny światopogląd, w centrum zainteresowania znalazł się człowiek, ciało i zmysły, natomiast duch i uczucie zostały odsunięte na plan dalszy. Epokę określa się mianem „rewolucji mechanistycznej”.
Rozwija się myśl techniczna, powstają nowe wynalazki, takie chociażby jak: balon, silnik wodny, teoria rozszczepiania światła i przyciągania ciał Newtona.
Rozum zostaje wyswobodzony z dominacji autorytetu teologicznego i scholastycznych dogmatów, wyzwolony z „przesądów”. Przy jego pomocy dokonano zasadniczej rewizji poglądów, porządku moralnego, norm społecznych.
Zobacz też : Ignacy Krasicki - powieści
Zaatakowano feudalizm i instytucje Kościoła uznając, że wszyscy ludzie są z natury wolni i równi.
Przemiany historyczne i społeczne prowadzą do pojawienia się programów reform i pogłębiania idei demokracji. Obok filozofii rozwija się pedagogika, nacechowana wiarą w postęp rodzaju ludzkiego. Dzięki odkryciom geograficznym rozszerza się wiedza o krajach pozaeuropejskich i ludach pierwotnych.
W zachodniej Europie pierwsze zapowiedzi nowych, oświeceniowych idei pojawiają się w Anglii już pod koniec XVII w., rozwijają się na przełomie wieku XVII i XVIII we Francji oraz Holandii, stamtąd przenikają do pozostałych krajów.
W Polsce rozkwit oświecenia przypada na drugą połowę XVIII w. Fundamenty oświecenia tworzą filozofowie i uczeni. Na charakter epoki największy wpływ mają dwa wielkie prądy umysłowe: racjonalizm i empiryzm. Literaturę i sztukę tworzą trzy główne nurty: klasycystyczny, sentymentalny oraz rokokowy.
Zobacz też : Romantyzm w Polsce
