Sofokles, jeden z najznakomitszych tragików greckich, żył w latach 496-406 przed Chrystusem. Urodził się w sławionej potem przez niego hymnami, zielonej i pełnej kwiatów ateńskiej gminie Kolonos. Otrzymał staranne, tradycyjne wykształcenie, poznał lektury poetów, muzykę, rytmikę, gimnastykę, taniec i śpiew.
Z pierwszymi tragediami wystąpił na scenie w roku 468 i uzyskał pierwsze miejsce, pokonując pięćdziesięcioletniego Ajschylosa. Odtąd cieszył się w Atenach wielką popularnością, powierzono mu nawet stanowiska państwowe (np. stratega - najwyższy urząd wojskowy). Przez całe swoje życie stworzył ok. 120 utworów.
Do dzisiejszych czasów zachowało się niewiele, tylko siedem. Są to:
- Tropiciele - zabawna historia z Hermesem, który jako niemowlę uciekł z powijaków i szybko dorósłszy, uprowadził zręcznie woły z pastwiska.
- Aias - przedstawia samobójczą śmierć tytułowego bohatera, który w sporze o zbroję po Achillesie przegrał z Odyseuszem. Zagniewany, wymordował bydło i barany. Uciekając przed hańbą, rzucił się ze skały na wbity w ziemię miecz.
- Antygona - tragedia wystawiana ok. roku 422 przed Chrystusem.
- Król Edyp - przedstawia poszukiwania zabójcy Lajosa prowadzone przez Edypa (zabójcą okazuje się sam Edyp).
- Elektra - tematem jest historia zemsty Orestesa i Elektry za śmierć ojca Agamemnona, zamordowanego przez matkę Klitajmestrę.
- Trachinki - utwór opowiada o historii miłosnej Heraklesa i jego żony Dejaniry.
- Filoktet (409) - opowieść o samotniku, który otrzymuje wezwanie przybycia pod Troję i udziału w walce.
- Edyp w Kolonos - historia Edypa i jego córek Antygony i Ismeny jeszcze przed wybuchem wojny tebańskiej.
Antygona
Tragedia stanowi nawiązanie do mitu Labdakidów. Dwaj synowie Edypa, Polinejkes i Eteokles, mieli na przemian rządzić krajem. Lecz kiedy Eteokles nie spełnił tego wymogu, Polinejkes napadł na Teby. W boju obaj zginęli. Kreon, który objął władzę po ich śmierci, zarządził, żeby Eteoklesa jako bohatera pochować z należnymi mu honorami, zakazał natomiast grzebania zwłok zdrajcy Polinejkesa, pozostawiając jego ciało na pożarcie psom pod murami miasta.
Zobacz też : Mity - omówienie
Zakazowi króla sprzeciwiła się siostra zmarłych braci, Antygona. Jej czyn, czyli pogrzebanie zwłok brata stanowi temat tragedii. Zwyczajowe prawo greckie nakazywało grzebać zmarłych, gdyż nie pogrzebane budziło u bogów odrazę, a dusza tego zmarłego nie mogłaby dostać się do podziemi Hadesu. Kreon wychodził ze słusznego założenia, że zdrajca ojczyzny musi być ukarany nawet po śmierci. Antygona tymczasem uważała za swą powinność wykonanie ostatniej posługi wobec brata i wobec bogów.
Tę powinność stawia ponad obowiązek posłuszeństwa wobec władzy. W tym momencie zaczyna się tragedia bohaterki. Musi dokonać wyboru między dwiema racjami, z których każda jest sprzeczna z drugą. Jako kochająca siostra i wierna prawu boskiemu wyznawczyni czuje się w obowiązku uratować zwłoki brata przed pohańbieniem. Czyn ten naraża ją na konflikt z królem.
Bohaterka sprzeciwia się bowiem prawom ludzkim, za co czeka ją kara śmierci. Obie możliwości wyboru są tragiczne i prowadzą do tragedii bohaterki. Jednak ona poświęca swoje życie dla spełnienia powinności wyższego rzędu. Inaczej postępuje Ismena. W przeciwieństwie do siostry, obawia się gniewu Kreona i posłusznie podda się jego rozporządzeniu.
Stara się znaleźć inne wyjście z sytuacji: pomodlić się do bogów czy zmarłych o przebaczenie. Według Antygony, jest to tylko zasłanianie tchórzostwa. Również postacią tragiczną jest sam Kreon. Jako krewny zabitego Polinejkesa, musi wybierać między uczuciami rodzinnymi a obowiązkiem władcy. Wydając zakaz grzebania władcy, ma na celu jedynie dobro społeczne.
Efektem jego postępowania jest śmierć syna Hajmona i żony. Mając na względzie szczęście swoich najbliższych, mógłby cofnąć rozkaz, lecz nadszarpnęłoby to jego autorytet, mógłby być posądzony o niesprawiedliwość. Uniwersalność Antygony polega na tym, że tragedia ukazuje ludzkie konflikty i motywy postępowania, które są aktualne w każdej epoce. W każdym społeczeństwie istnieją bowiem niepisane prawa zwyczajowe i religijne, które nie zawsze idą w parze z prawem ludzkim.
Zobacz też : Mity - historie bogów i ludzi
