Powszechnie uważa się, że Homer żył w VIII w. p.n.e., był pieśniarzem, tj. wędrownym poetą, stworzył dwa wielkie eposy: Iliadę i Odyseję. Imię „Homer” czyli „ślepy” sugeruje, że był niewidomy, lecz ten fakt nie jest pewny. Prawdopodobnie pochodził w wyspy Chios, z miasta o nazwie Smyrnia (wspomina o tym Symonines w jednej ze swych elegii).
Przez całe stulecia toczy się spór na temat istnienia Homera. Francuscy badacze z XVII w. dowodzili, że eposy wywodzą się z twórczości wielu wędrownych śpiewaków.
Później sądzono, że obie epopeje istniały najpierw w przekazie ustnym, a spisane zostały dopiero w VI w. p.n.e. Badacze angielscy z XIX i XX w., Samuel Butler i Robert Graves, twierdzili nawet, że jeśli autorem Iliady jest Homer, to młodszy poemat Odyseję musiała stworzyć kobieta (może córka Homera).
Współcześnie uważa się, że autorem obu dzieł jest jeden i ten sam twórca. Nie mieli co do istnienia Homera żadnych zastrzeżeń ludzie starożytni. Przykładem może być żyjący w I w. n.e. Longinos, krytyk grecki, który sądził, że Iliada jest owocem najtęższej siły Homera, a Odyseja - późniejszych jego lat.
Wcześniej pochwałę Homera wygłosił w IV w. p.n.e. Arystoteles w Poetyce. Fabuła obu utworów osnuta jest wokół wypadków wznieconych przez wielkie wydarzenie, jakim była wojna trojańska. Według tradycji mitycznej przyczyną wojny było uwięzienie przez królewicza trojańskiego, Parysa, pięknej Heleny - żony króla Sparty Menelaosa.
A wszystko zaczęło się od tego, że młody Trojańczyk, poproszony o osądzenie urody trzech bogiń: Hery, Ateny i Afrodyty, jabłko z napisem „dla najpiękniejszej” ofiarował Afrodycie, ta zaś podarowała mu Helenę.
Dziesięcioletnia wojna zakończyła się zburzeniem Troi przez Achajów, a jeden z nich, Odyseusz, w drodze do domu błądził przez następne 10 lat po wyspach i morzach, zanim powrócił do rodzinnej Itaki.
Iliada
Epopeja opowiada historię 40 dni dziesiątego roku oblężenia Troi przez Greków (Achajów). Akcja utworu rozpoczyna się sporem między Achillesem a Agamemnonem, naczelnym wodzem achajskim, o brankę Briseidę. Achilles, syn śmiertelnego króla Peleusa i morskiej bogini Tetydy, prosi o pomoc matkę.
Ta wybłaga u Zeusa obietnicę, że za krzywdę jej syna będzie zsyłać na Achajów klęski. Tymczasem dochodzi do pojedynku Hektora z Menelaosem, który ma rozstrzygnąć, czy Trojańczycy mają oddać Helenę. Za sprawą bogów walka nie kończy się pomyślnie dla żadnej ze stron, tylko rozjątrza przeciwników.
Znów rozpoczyna się bitwa, w której zwycięstwo przechyla się na stronę Troi. Przerażony Agamemnon wysyła poselstwo do Achillesa i chce mu oddać Briseidę. Lecz obrażony heros nie daje się przebłagać i nie chce przystąpić do walki.
Trojańczycy wdzierają się do obozu Achajów. Na prośbę swego przyjaciela Patroklosa Achilles oddaje mu swą sławną zbroję i wyprawia do walki. Wojsko trojańskie sądząc, że to sam wielki heros w swojej zbroi i na swoim rydwanie przystąpił do walki, ucieka przed Patroklosem w popłochu.
Upojony zwycięstwem młody przyjaciel Achillesa zapomina o swym bezpieczeństwie i wpada w wir bitwy. Zostaje zabity przez Hektora. Achilles rozpacza po śmierci swego druha i chcąc ratować jego zwłoki, zamierza wrócić do walki.
Tetyda wybłaga u Hefajstosa, boskiego kowala, nową zbroję dla swego syna. Achilles godzi się z Agamemnonem i mimo, że jeden z jego koni ludzkim głosem przepowiada mu rychły zgon - rusza do boju, rozpędza Trojańczyków i szerzy zagładę. Dochodzi do pojedynku z Hektorem.
Syn Priama ginie z ręki herosa. Teraz Achilles odprawia pogrzeb Patroklosa, zaś zwłoki pokonanego Hektora, sponiewierane, wlecze za swoim rydwanem i hańbi. W walkach między ludźmi udział biorą również bogowie.
Zobacz też : Motywy literackie : Bóg
Na prośbę Tetydy Zeus pomaga Troi, Atena sprzyja Achillesowi, kolejność sukcesów zmienia się w zależności od przychylności mieszkańców Olimpu. Iliada przedstawia uniwersalne postawy, uczucia i wartości ludzkie.
Jej bohaterowie popadają w gniew, pychę lub nienawiść. Epopeja jest źródłem wiedzy o starożytnej Grecji, rejestruje wierzenia i obyczaje, daje obraz realiów epoki, rysuje obraz rycerzy starożytnych, mężnych, posiadających - za sprawą bogów - nadludzkie umiejętności, ambitnych i żądnych sławy.
Iliada na wieki ustaliła wzorzec kompozycyjny eposu: rozpoczęcie inwokacją, przedstawienie ważnych, przełomowych wydarzeń, opisywanych heroicznym, podniosłym stylem pełnym powagi i patosu, słynne homeryckie porównania, realizm szczegółów w opisie.
Zobacz też : Homer - Odyseja
