Mity pełniły trzy główne funkcje: poznawczą - pozwalały poznać różne zjawiska, światopoglądową - stanowiły podstawę wierzeń religijnych oraz sakralną - przedstawiały wzorce rytualnych obrzędów ku czci bogów. Ze względu na tematykę można wyróżnić mity: teogoniczne - poświęcone bogom i bóstwom, kosmogoniczne - o stworzeniu świata, antropogoniczne - o pojawieniu się człowieka, genealogiczne - przedstawiające historię rodów.
Świat wierzeń greckich cechowało wielobóstwo oraz znaczne podobieństwo bogów do ludzi. Zaludniają go bogowie, demony, herosi, stwory fantastyczne i ludzie.
Realizm przeplata się z fantastyką, ważną rolę odgrywają alegorie oraz symbole. Bogowie podobni są do ludzi: tak samo zachowują się, kochają i nienawidzą, kłamią, zdradzają oraz buntują się. Różnią się jedynie tym, że są nieśmiertelni.
Ich siedzibą jest Olimp, żywią się ambrozją i nektarem („ambrosia” - oznacza nieśmiertelność, „nektar” - eliksir pokonujący śmierć). Ingerują w życie ludzkie, nawiązują kontakty cielesne z ziemianami, z których rodzą się herosi - półbogowie, obdarzeni wyjątkowymi cechami (np. niezwykle silny Herkules).
W mitach utrwalono pierwsze wzorce ludzkich postaw i zachowań (np. miłość macierzyńską, bunt przeciw bogom, marzenia o lataniu). Te archetypy (pradawne, niezmienne wyobrażenia) tkwią w świadomości zbiorowej każdej społeczności.
Z mitów wywodzą się stałe obrazy i motywy literackie, tzw. toposy (np. Amor przeszywający serce strzałą). Wspólne motywy można odnaleźć w różnych mitologiach starożytnych, np. w mitach sumeryjskich i babilońskich powtarza się topos genezyjski.
Mitologia rzymska opiera się na greckiej. Typowych dla Rzymian opowieści mitycznych powstało niewiele. Rzymianie przejęli głównie bogów od Greków, nadali im tylko własne imiona, np. grecki Zeus u Rzymian nosi imię Jowisz, Hera - to Junona, Afrodyta - to Wenus. Ponadto Rzymianie stworzyli wiele bóstw opiekuńczych, np. własnego boga miała nie tylko wieś, ale również doliny, równiny, każde stadium wzrostu zboża itd.
Pewne motywy, pojęcia i wyrażenia zaczerpnięte z mitologii funkcjonują do dziś w kulturze i sztuce. Przez współczesnego człowieka mitologia jest traktowana jako sfera wierzeń przodków, tkwi w jego świadomości i kulturze, ponieważ traktuje o uniwersalnych czynach i uczuciach.
Zobacz też : Motywy literackie
Mity - bogowie
Świat wierzeń greckich cechuje politeizm czyli wiara w wielu bogów. Są oni podobni do ludzi, mają te same zalety i wady, różnią się jedynie posiadaniem nieśmiertelności. Bogowie są piękni, doskonali, nieśmiertelni, ale czują, myślą, cierpią jak ludzie. Na czele boskiego rodu stoi Zeus (Dzeus), a jego małżonką jest Hera.
Zeus, ojciec Bogów, wybucha gniewem, ciska piorunami, jest kobieciarzem i przeżywa wiele miłostek, których owocem są rzesze herosów i boginek. Podróżuje po świecie, przybiera różne postacie i nawiedza ludzi. Hera, zazdrosna małżonka, często mści się na innych, a cały Olimp obawia się jej ataków złości.
Wśród pozostałych bogów należy wyróżnić grupę tzw. starszych i grupę młodszych.
Do tej pierwszej należą:
Posejdon
Władca morskiego przestworza, przedstawiany z trójzębem w ręku, zawiadujący wiatrami morskimi, burzami, budzący powszechny strach podróżujących po morzu.
Hestia
Siostra Posejdona, bogini boskiego ogniska i wszystkich ognisk domowych, samotna, zrezygnowała z własnego szczęścia i rodziny, by czuwać nad szczęściem innych rodzin.
Hades
Władca podziemnego królestwa, krainy zmarłych. Wejścia do tej krainy strzeże groźny pies Cerber, a przez rzekę Styks przewozi dusze zmarłych Charon, pobierając
za tę podróż opłatę - monetę „obola”.
Demeter
Bogini płodności, ziemi, ziarna i zboża.
Kora - Persefona
Córka Demeter, porwana przez Hadesa do podziemi, odwiedzająca matkę wiosną i latem (wtedy Demeter jest szczęśliwa i ziemia rodzi obficie) i powracająca na zimę do królestwa swego męża.
Do młodszych bogów należą:
Atena (Pallas)
Bogini mądrości i wojny. Mitologia mówi, że Zeus połknął swą pierwszą żonę Metydę, kiedy była brzemienna, a gdy nadszedł czas narodzin Ateny, jeden z bogów rozszczepił nabrzmiałą głowę władcy i wyskoczyła z niej dziewica w pełnej zbroi. Groźna w boju, Atena jest jednocześnie niezwykle mądra i dobra.
Artemida
Bogini lasów, boska łowczyni opiekująca się zwierzyną leśną. Symbol polowania.
Hekate
Opiekunka bogactwa, zwycięstw sportowych i wojennych, biegłości jeździeckiej i rybackiej, mnożenia się trzody oraz dobrego wychowania dzieci. Stała się królową upiorów, czczoną przy drogach (składano jej co miesiąc ofiarę w postaci psiego mięsa).
Apollo
Bóg piękna, patron sztuki i poezji, przewodnik muz, opiekujący się muzyką, ale także chorobą, śmiercią i przepowiedniami.
Eros
Bóg miłości i namiętności, raził strzałami serca ludzkie, rozpalając w nich miłość i pożądanie.
Afrodyta
Bogini piękna, miłości i pożądania, zrodzona z piany morskiej, stała się sprawczynią wojny trojańskiej - to właśnie jej jako najpiękniejszej Parys podarował jabłko, a ona pozwoliła mu porwać Helenę.
Ares
Bóg wojny, walki, morderstwa, wrzawy bitewnej. Patronuje każdej wojnie, nie wnikając w jej słuszność.
Hefajstos
Kulawy i niezwykle pracowity bóg-kowal, patron rzemieślników i pracy ludzkiej. Dziełem jego rąk były zbroje i tarcze wojowników, np. Achillesa.
Hermes
Bóg wędrowców i podróżnych, handlu, kupców i wymiany, ale także złodziei. Przedstawiono go ze skrzydłami u ramion i nóg.
Nike
Bogini zwycięstwa, uosabiana ze skrzydłami u ramion.
To tylko najważniejsi i najbardziej znani bywalcy boskiego Olimpu. Świat bogów, boginek i nimf jest niezwykle rozległy. Wspomnieć jeszcze należy o Muzach - dziewięciu córkach Zeusa i tytanki Mnemosyne (Pamięci), z których każda symbolizowała jakąś dziedzinę sztuki:
- Kaliope - opiekunka epiki (trzyma w ręku rylec i tabliczkę do pisania),
- Klio - muza historii (ze zwojem pergaminu),
- Euterpe - patronka liryki (gra na flecie),
- Taleja - opiekunka komedii (dzierży maskę komiczną),
- Melpomene - patronka tragedii (jej atrybutem jest maska),
- Terpsychore - muza tańca (ma w ręku lirę),
- Erato - muza poezji miłosnej (trzyma kitarę),
- Polihymia - opiekunka poezji na cześć bogów,
- Urania - muza astronomii (z globusem w ręku).
Na Olimpie spotkać można Ganimedesa, porwanego z ziemi chłopca, który został Zeusowym podczaszym. Na dworze króla bogów są również Hory, służebnice Hery oraz Charyty (u Rzymian Gracje).
Zobacz też : Mity - omówienie
