Poemat tworzą 24 księgi opowiadające o tułaczce Odyseusza w drodze spod Troi do ojczyzny Itaki. Główny bohater to jeden z uczestników wojny trojańskiej, dzielny i odważny wódz grecki. To dzięki jego fortelowi z drewnianym koniem udało się Achajom zdobyć Troję.
Prześladowany przez boga Posejdona, błąkał się po morzach przez 10 lat, zaznał wielu przygód, stracił swych towarzyszy i tylko dzięki pomocy Ateny udało mu się wrócić do wiernej żony Penelopy i syna Telemacha. Właściwa akcja Odysei rozpoczyna się, gdy Odys jako rozbitek znalazł schronienie u Feaków i opowiedział im swoje dzieje. Mamy wiec tu do czynienia z retrospekcją czyli spojrzeniem wstecz.
Pożegnawszy zburzoną Troję, Odyseusz ze swoją drużyną wyruszył w podróż do domu. Burza zagnała go do kraju Lotofagów, ludzi żywiących się lotosem, którego działanie wywołuje zapomnienie. Trzeba było towarzyszy siłą wciągać na okręty. Następną krainą okazała się ziemia jednookich olbrzymów, Cyklopów.
Przebiegłemu Odyseuszowi udało się spić winem groźnego Polifema i uciec z jaskini z garstką przyjaciół. Potem nastąpiło spotkanie z Eolem, bogiem wiatrów, który podarował bohaterowi tajemniczy wór z uwięzionymi niepomyślnymi wiatrami.
Ciekawość i głupota towarzyszy doprowadziła do rozwiązania worka i uwolnienia wichrów. Eol nie chciał po raz drugi rozmawiać z Odyseuszem. Z kraju Lajstrygonów, ludożerców, którzy utopili okręty i pożarli ludzi, udało się Odysowi z resztką swej drużyny uciec i trafić na wyspę Ajaję, w odwiedziny do czarodziejki Kirke.
Zobacz też : Homer - biografia, Iliada
W urzekającym zamku cudnie śpiewająca czarodziejka za pomocą wywaru z ziół przemieniła nieostrożnych towarzyszy króla w wieprze. Odyseusz mieczem zmusił ją do ich odczarowania. Pozostał u niej przez rok.
Za radą Kirke udał się do Hadesu w poszukiwaniu Terezjasza, który mógł mu odkryć przyszłość. Spotkał tu matkę oraz duchy innych zmarłych osób, m.in. Achillesa i Agamemnona. Duch wróżbity ostrzegł go, że nie wolno mu tknąć wołów Heliosa na wyspie Trinakii. Potem podróżnicy przepłynęli bezpiecznie obok wysp zamieszkałych przez syreny, które cudownym śpiewem przywoływały ludzi, a potem ich zjadały.
Odys zatkał towarzyszom uszy woskiem, sam zaś kazał się przywiązać do masztu. Gdy dopłynęli do Trinakii, król zasnął, a jego towarzysze zabili kilka wołów. Zostali ukarani śmiercią, ocalał jedynie Odys. Na belce dopłynął do brzegów Ogygii, gdzie przez siedem lat gościła go i kusiła nieśmiertelnością nimfa Kalipso. Dzięki interwencji bogów zostawił ją w końcu i trafił do kraju Feaków, którzy wyposażyli go w statek i wyprawili ku brzegom Itaki.
Tymczasem w Itace wierna Penelopa nie może „opędzić się” od zalotników, którzy pustoszą spiżarnie królewskie i żądają, by wybrała jednego z nich na męża. Telemach wyrusza w podróż, by zasięgnąć wieści o zaginionym ojcu. Powrót Odysa zaskakuje wszystkich. Najpierw w przebraniu żebraczym (dzięki pomocy Ateny) dostaje się na dwór, dając się poznać jedynie synowi i świniopasowi Eumajasowi.
Radzi Penelopie, by wezwała zalotników do strzelania z Odyseuszowego łuku przez ucho toporów. Żaden z oblegających dwór przybyszów nie sprosta temu zadaniu. Wówczas żebrak bezbłędnie wykonuje tę czynność, przemienia swą postać i pokonuje wrogów. Odyseja jest poematem nieco lżejszym w swej treści od Iliady. Wyraża odwieczną ludzką tęsknotę za poznaniem niezbadanych przestrzeni i odkrywaniem nowych lądów.
Rysuje baśniowe obrazy istot zamieszkujących nieznane tereny. Rejestruje i obnaża prawdy o ludzkiej naturze. Przedstawia różne oblicza natury człowieka i różne postawy: zdradę, namiętność, poszukiwanie drogi życia, wierność i walkę z podstępami, strach, odwagę, przebiegłość i spryt.
Główny bohater symbolizuje mądrego i doświadczonego człowieka, który dzięki swym fortelom potrafi pokonać groźne przeszkody natury, nawet sprzeciwić się bogom. Heroiczny ton pierwszej epopei ulega obniżeniu, nawet udział bogów w kierowaniu losami bohaterów - chociaż nadal istnieje - jest znacznie mniejszy.
Zobacz też : Starożytność - wprowadzenie
