Urodził się w ubogiej rodzinie szlacheckiej. Ukończył jezuicką akademię we Lwowie. W 1780 r. został sekretarzem Adama Czartoryskiego, potem pełnił obowiązki wychowawcy synów magnackich Sanguszków i Radziwiłłów. Jego twórczość obejmuje sielanki, wiersze miłosne, dumy i elegie, pieśni religijne i patriotyczne oraz różne wiersze okolicznościowe.
Szybko zyskał sławę zdolnego poety, zapraszano go na dwory, zaczął odgrywać znaczącą rolę w życiu kulturalnym środowiska lwowskiego. Tam też w 1780 r. ukazał się tom jego wierszy zatytułowany Zabawki wierszem i przykłady obyczajne, dzięki którym zyskał przydomek „śpiewak Justyny”, potem „poeta serc”. Były to głównie erotyki ujęte w formę sielanek przypominających stylem barokowe utwory pasterskie, zawierające konwencjonalne imiona bohaterów (Laura, Filon, Palmira). Pojawiają się stereotypowe wątki i sytuacje, np. wyrzekania zdradzonego pasterza na niewierność ukochanej, żal po jej utracie lub śmierci, przekomarzanie się zakochanych.
Światem sielanek rządzi uczuciowość i „czułość serca”. Bohaterowie przeżywają cierpienia, żal i melancholię z powodu rozterek miłosnych; rozpamiętują utracone szczęście i chwile spędzone z ukochaną osobą. Zakres tematyki ogranicza się więc do relacji przeżyć wewnętrznych o charakterze intymnym. Ważną rolę pełnią rekwizyty, nieraz drobne szczegóły służące jako hasła wywoławcze do prezentowanych stanów uczuciowych.
Przeżycia są silnie związane z przyrodą, krajobrazem, porą roku i dnia. Natura i przedmioty są aktywnymi uczestnikami przeżywanych przez bohaterów wzruszeń. W rezultacie w sielankach dominuje atmosfera codzienności i przeciętności oraz całkowita rezygnacja z ozdobnego języka poetyckiego, dążenie do maksymalnej prostoty wypowiedzi, nawiązanie do języka mówionego. Do najbardziej znanych sielanek należą: Laura i Filon, Do Justyny. Tęskność na wiosnę, Korydon smutny na śmierć Palmiry, Rozstanie się Medona.
Zobacz też : Franciszek Karpiński - utwory wybrane
Założenia literatury sentymentalnej przedstawił Karpiński w traktacie O wymowie w prozie albo w wierszu (1782). Wymienia tu autor trzy źródła poezji: „pojęcie rzeczy, serce czułe i piękne wzory”. Opierając się na wprowadzonym przez Rousseau pojęciu „głos serca”, Karpiński określa „czułość serca” jako podstawową wartość warunkującą emocjonalny stosunek do drugiego człowieka, do przyrody, do całego świata. Jedynie „czułość” umożliwia „rozważanie tej księgi, którą natura we wszystkich rzeczach stworzonych zawsze nam do czytania podaje”.
Pisał też autor Filona i Laury rzeczy o charakterze dydaktycznym. Przykładem może być oda Do Wolności. Propaguje ona hasło „powrotu do źródeł”, do życia na tle sielskiej przyrody, gdzie ludzie wolni i równi korzystają w pełni z jej zasobów i dlatego są szczęśliwi. Dużą wartość posiadają utwory oparte na folklorze. Mazurek przypomina miłosną pieśń ludową.
Podmiot liryczny operuje ludowym sposobem widzenia świata, formułami i zwrotami zaczerpniętymi z mowy ludu. W Pieśni mazurskiej rozwinięty zostaje motyw skrzywdzonego chłopa, któremu pan uwiódł żonę. W zgodzie z wierzeniami gminnymi pozostaje umieszczona na końcu pointa o karze w ogniu piekielnym. W Pieśni dziada sokalskiego pojawia się ból po stracie wolności kraju i tragedii narodu.
Zobacz też : Ignacy Krasicki - biografia
Akcenty społeczne widać w wierszu Żebrak przy drodze; pojawia się tu krytyka ustroju społecznego opartego na krzywdzie społecznej i niesprawiedliwości. Do najbardziej znanych i przejmujących liryków o tematyce patriotycznej należy wiersz Żale sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta. Poeta przeciwstawia dawną potęgę, porządek, dobrobyt i chwałę kraju jego późniejszej słabości, upadkowi oraz nieszczęściu, gdy ojczyzna, która kiedyś władała „od morza aż do morza” teraz „kawałka ziemi nie ma na mogiłę”.
Zakończenie utworu wyraża rozpaczliwą rezygnację, zupełny brak wiary w odzyskanie niepodległości. W wierszu Na dzień 3 Maja 1791 autor podkreślił znaczenie politycznego i moralnego odrodzenia kraju. Twórców Konstytucji nazywa „szczęścia narodu wodze”, król zaś jest „bogaty milionami serc”, a dzień uchwalenia jest „święcony”, bo powodem do świętowania może być świadomość istnienia obrońców narodu.
Nuta tęsknoty za utraconą wolnością brzmi przejrzyście w utworze Do A.D. z okoliczności przybycia jego z Warszawy na Ruś w Galicji. Ujawnia tu poeta poczucie niewoli narodowej i świadomości przynależności do obcego państwa. Bogaty dorobek literacki Karpińskiego zawiera ponadto: pieśni historyczne (np. Duma Luidgardy, czyli Lukierdy), Pieśni nabożne - cykl utworów religijnych przeznaczonych dla ludu (np. Pieśń wieczorna, Pieśń poranna, kolęda Bóg się rodzi); komedię Czynsz - przykład dramy sentymentalnej osnutej na realiach wsi i panujących w niej stosunków społecznych.
Karpiński zerwał ostatecznie z klasyczną retoryką i ukształtował wzory twórczości sentymentalnej, opartej na elementach ludowych; wypracował nowy styl do wyrażania stosunków emocjonalnych łączących jednostkę ze społeczeństwem, przyrodą i historią.
