Heraklit z Efezu (ok. 540 - 480 p.n.e.)
Głosił, że nie ma rzeczy trwałych. Wymyślił teorię, iż wszystko na świecie jest w ciągłym ruchu. Jego słynne powiedzenia: „Panta rhei” - „wszystko płynie”; „niepodobna
dwa razy wejść do tej samej rzeki”. Postrzegał rzeczywistość jako nieustanną walkę przeciwieństw i proces zmian, którym podlega wszystko. Uważał ogień za pierwotną substancję. Był przekonany, że umysł tworzy fałszywą ideę stałości świata na podstawie przelotnych wrażeń, jakich dostarcza życie.
Platon (429 - ok. 347 p.n.e.)
Był uczniem Sokratesa i nauczycielem Arystotelesa. Założył słynną Akademię Platońską, w której wykładał swoje nauki. Poglądy filozoficzne, obejmujące sferę metafizyki, polityki i etyki, przedstawił w formie dialogów z Sokratesem w dziełach Uczta i Fedon. Był twórcą idealizmu obiektywnego. Uważał, że poznanie zmysłowe
jest niepewne i błędne, a świat zmysłowy to złudny pozór, nie zaś byt istotny, który jest niezmienny i może być poznany jedynie przez myślenie pojęciowe.
Świat prawdziwych wartości to świat idei, w którym panuje hierarchia, a najwyższe miejsce zajmuje idea dobra. Świat zmysłowy, w którym żyjemy, jest tylko niedoskonałą kopią owego doskonałego i wyższego, ponadzmysłowego świata idealnego. Myśl tę zobrazował Platon metaforą jaskini: ludzie, siedzący tyłem do ognia, widzą na ścianach jaskini tylko cienie, natomiast prawdziwych osób i przedmiotów, do których te cienie należą, nie dostrzegają.
Inną platońską metaforą jest porównanie duszy ludzkiej do rydwanu zaprzęgniętego w dwa konie, z których jeden zmierza do celów przyziemnych, do zmysłowości, pożądania, zaś drugi - za cel obiera wyższe cnoty; tylko woźnica - rozum potrafi dobrze pokierować końmi, by zachować równowagę.
Pośrednikiem między światem zmysłowym a światem idealnym jest nieśmiertelna dusza ludzka, która kiedyś, zanim została zamknięta w ciele, przebywała w świecie nadzmysłowym, gdzie oglądała idee. Wszelka prawdziwa wiedza jest przypomnieniem tego, z czym człowiek spotykał się w preegzystencji. Tęsknota za światem idealnym przejawia się w miłości, która od stopnia najniższego (miłości zmysłowej) wznosi się po coraz wyższych szczeblach aż do miłości idealnej (miłość platoniczna).
Jak w hierarchii idei naczelne miejsce zajmuje dobro, tak w duszy ludzkiej najwyższą władzą jest rozum. Poglądy polityczne zawarł Platon w dziele Państwo. Postulował system polityczny oparty na podziale społeczeństwa na trzy kategorie, w zależności nie tyle od urodzenia i zamożności, ile od poziomu wykształcenia: na rządzących, stróżów porządku (policja i wojsko) i obywateli. Państwo powinno być strukturą zhierarchizowaną, wartością wyższą od jednostki, powinno czuwać nad obywatelem i dbać o jego prawa.
Zobacz też : Filozofowie greccy - Arystoteles, Diogenes, Demokryt, Epikur
Sokrates (469 - 399 p.n.e.)
Nie pisał traktatów filozoficznych, lecz poglądy swoje rozwijał w rozmowach i dyskusjach na ulicach Aten. Za pomocą zręcznie stawianych pytań starał się, by wydobyć ze swego rozmówcy pogląd głębszy niż ten, jakiego ów rozmówca bronił początkowo. Pytania miały ujawnić prawdę i wskazać rozmówcy błędy w jego rozumowaniu. Metodę tę nazwał Sokrates majeutyczną (położniczą), uważał bowiem, że jego rola polega na udzielaniu pomocy tego samego rodzaju, jakiej udziela akuszerka położnicy, ułatwiając jej wydanie dziecka na świat.
Nauczanie miało być wspólnym dochodzeniem do prawdy. Nauczyciel doprowadzał do narodzin wiedzy, do wydobycia mądrych myśli z umysłu swego ucznia. Jeśli się uzna, że nic się nie wie i nie ufa się przyjętym dogmatom, można rozpocząć poszukiwania prawdy, cnoty i dobra.
Sokrates przeciwstawiał złudne i błędne mniemania pewnej wiedzy rozumowej. Najważniejszy cel jego dociekań zawarty jest w przypisywanym mu powiedzeniu: „Poznaj siebie samego”. Według Sokratesa człowiek postępuje niemoralnie, ponieważ nie przeniknął rozumem prawdy. Kto wie, czym jest dobro, ten będzie również
cnotliwie postępował, albowiem cnota polega na wiedzy.
Chociaż Sokrates sam nic nie napisał, miał duży wpływ na innych uczonych swoich czasów. Znany stał się dzięki swemu uczniowi Platonowi, który zapisał dialogi i nauki mistrza w Uczcie i Fedonie. Oskarżony o deprawowanie młodzieży, bezbożność i wprowadzanie kultu obcych bóstw, Sokrates został skazany na śmierć przez wypicie cykuty. Nie skorzystał ze sposobności ucieczki umożliwionej mu przez uczniów, poddał się ze spokojem wyrokowi i wypił truciznę.
Tales z Miletu (640 - 550 p.n.e.)
Uznany za pierwszego filozofa greckiego, był również wybitnym astronomem i matematykiem (stworzył podstawy geometrii, opracował twierdzenie, zwane dziś twierdzeniem Talesa). Platon wymienia go jako jednego z siedmiu mędrców greckich, Arystoteles uznaje za twórcę filozofii przyrody. Tales uważał, że woda jest prapierwiastkiem, z którego wszystko powstało. Twierdził, że ziemia unosi się na powierzchni oceanu.
Zenon z Kition (335 - ok. 263 p.n.e.)
Uważa się go za twórcę nurtu materialistycznego o nazwie stoicyzm. Około 300 r. p.n.e. założył szkołę filozofii stoickiej. Uczył, że cnota, najwyższe dobro, jest oparta na wiedzy i że tylko mędrcy są prawdziwie cnotliwi. Aby osiągnąć szczęście, człowiek musi zachować równowagę duchową, powagę, spokój i trzeźwość umysłu.
Stoika cechuje harmonia z naturą, wyrzeczenie się dóbr przemijających, spokojne przyjmowanie ciosów i darów losu.
Zobacz też : Mity - omówienie
