U osoby autystycznej większość umiejętności społecznych musi zostać wyuczona, gdyż nie wszystkie zachowania społeczne są intuicyjne. Kontakty społeczne wymagają komunikacji na wielu różnych poziomach i gdy te „wiadomości” zostaną źle zrozumiane, u dziecka autystycznego wystąpią trudności z kojarzeniem faktów i interpretacją różnych sytuacji społecznych. We wczesnych fazach rozwoju dzieci często zachowują się w sposób mający na celu zwrócenie uwagi, po czym następuje interakcja. Dzieci autystyczne mają problemy z zadaniami wymagającymi podziału uwagi i rozumienia, co może myśleć inna osoba. To umiejętność niezmiernie ważna, będąca jednym z problemów edukacyjnych ludzi autystycznych. Podobnie zabawa dzieci z autyzmem pokazuje ich znaczące opóźnienie w rozwoju. Od najmłodszych lat takie dziecko potrafi zainteresować się jakimś przedmiotem o wiele bardziej niż innym człowiekiem. Zabawa staje się wówczas bardzo powtarzalna i oparta na stereotypowym zachowaniu. Dzieci autystyczne przejawiają widoczny brak zainteresowania zabawą polegającą na naśladowaniu, a zabawa pomysłowa i zakładająca użycie symboli pojawia się dużo później niż u rówieśników.
Czy dzieci z autyzmem utrzymują kontakty społeczne?
Wiele dzieci autystycznych nie tylko nie szuka, ale też nie toleruje kontaktów społecznych. Jednak nie dzieje się tak we wszystkich przypadkach. Dziecko autystyczne nauczone w jaki sposób powitać członka rodziny może potem zastosować tę samą strategię podczas kontaktu z kimś, kogo zna mniej. Dla większości dzieci z autyzmem nauka zasad panujących w społeczeństwie to proces na całe życie, który zostaje jeszcze bardziej skomplikowany w dorosłości przez bogactwo zasad obowiązujących tylko określonych ludzi. Relacje między uczniami w klasie mogą stwarzać szczególne trudności dziecku, które ma problemy w kontaktach z rówieśnikami, a to z kolei będzie wpływać na reakcje klasy. Dziecko z autyzmem może nie przejawiać ochoty na interakcję z innymi i manifestować to nieodpowiednim zachowaniem. Osoby autystyczne będą stosować różne rodzaje zachowań kompulsywnych i obsesyjnych. Takie zachowania mogą być naprawdę różnorakie i niekoniecznie mieć jakiekolwiek logiczne albo racjonalne wyjaśnienie.
Zobacz także: Jak widzą świat osoby z autyzmem?
Jaka typologię stosuje się wobec dzieci autystycznych?
Na podstawie badań epidemiologicznych przyjmuje się typologię trzech podtypów dzieci autystycznych. Za główne kryterium podziału ujmuje się jakość społecznych interakcji,
w których osoby te uczestniczą.
- Pierwszy podtyp to ludzie pełni rezerwy, trzymający się na uboczu, zdystansowani, zamknięci w sobie, powściągliwi. Do grupy tej zalicza się jednostki, które sprawiają wrażenie przebywających w „zamkniętym kloszu”. W większości przypadków nie okazują żadnych potrzeb o charakterze społecznym. W szkole i w domu są całkowicie nieobecne. Nie mówią, nie nawiązują kontaktu wzrokowego, odmawiają przytulenia, nie szukają wsparcia czy pocieszenia. Nie reagują na matkę, czasem nawet sprawiają wrażenie, jakby jej nie rozpoznawały. Z drugiej strony niektóre z tych osób czasami chętnie wchodzą w kontakt fizyczny, ale gdy same tego chcą. Przeważnie jednostki te sprawiają wrażenie niezainteresowanych czy też nieświadomych interpersonalnych aspektów relacji z innymi ludźmi.
- Drugi podtyp to jednostki pasywne, bierne, które cechuje pełna uległość. Osoby te akceptują społeczne kontakty, ale ich nie szukają, nie nawiązują ich spontanicznie. Kontakt z rówieśnikami ma charakter rutynowy. Robią to, co im polecono, mówią poprawnie odpowiadając na zadawane im pytana. Choć mają łagodne usposobienie – jakakolwiek zmiana lub niewielki strach wywołują niepohamowany atak wściekłości. Jednostki te dają się bez oporu angażować w pewne rodzaje aktywności, ale przyjmują w nich bierną postawę.
- Trzeci podtyp to ludzie aktywni, jednak w pewnym sensie specyficzni. Osoby te akceptują interakcje społeczne, ale często partycypują w nich w sposób ekscentryczny. Same wybierają czas swego udziału w sytuacjach społecznych ignorując inicjatywy innych w tym zakresie. Całość kontaktu zdominowana jest przez osobę autystyczną i ma charakter jednostronny. Pytania przez nią zadawane, często wielokrotnie powtarzane, nie mają na celu zdobycia informacji czy poznania innych. Są to zazwyczaj zachowania stereotypowe, a samo dziecko nie jest w stanie ocenić ich jako niewłaściwe i niepożądane. Jednym z najbardziej charakterystycznych symptomów jest kierowanie się ku światu przedmiotów i ignorowanie ludzi. Widoczny jest też brak zainteresowania rówieśnikami; dziecko autystyczne nie nawiązuje kontaktu z drugim człowiekiem i przedmiotowo traktuje ludzi. Zaburzony jest kontakt wzrokowy – dzieci te nie patrzą w oczy innych osób, ich wzrok jest pusty, szklany. Izolację pogłębia ciągłe dążenie do utrzymania dystansu fizycznego. Stanowczo odrzucają pieszczoty, nawet lekki dotyk bywa odbierany jak ból. Jeśli dążą do kontaktu, to zazwyczaj do silnych doznań dotykowych. Osoby z autyzmem mają zaburzenie zdolności naśladowania, nie potrafią generalizować. Można je wyuczyć wielu czynności i gestów, lecz dzieje się to bardzo powoli, krok po kroku.
Zobacz też: Kilka słów o autyzmie
Fragment pochodzi z książki "Dziecko autystyczne. Prawdziwa opowieść o Maciusiu" autor Beata Zawiślak (wydawnictwo Impuls, Kraków 2012). Publikacja za zgodą wydawcy. Bibliografia dostępna u redakcji.
