Relacje rodzinne mogą spowodować, że nieoczekiwanie spadek wolą zmarłego przypadnie albo tylko niektórym ze spadkobiercom, albo nawet wyłącznie osobie obcej. Prawo pozostawia bowiem całkowitą swobodę testowania i zainteresowany może dowolnie określić kto ma po nim dziedziczyć. Jaka ochrona w takim przypadku przysługuje najbliższej rodzinie zmarłego?
W tej sytuacji aby nie dopuścić do sytuacji, w której najbliżsi zmarłego mogliby zostać pozbawieni środków do życia po śmierci testatora ustawodawca przepisami art. 991 i następnych kodeksu cywilnego wprowadza instytucję ustawowego zabezpieczenia interesów osób najbliższych spadkodawcy w postaci zachowku.
Kto ponosi odpowiedzialność za zachowek?
Głównym zobowiązanym z tytułu zachowku jest spadkobierca. Poza nim odpowiedzialność z tytułu zachowku mogą ponosić także osoby, które otrzymały od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku (więcej na ten temat art. 1000 i 1001 kc).
Kto jest uprawniony do zachowku?
Do grona osób uprawnionych do zachowku zalicza się:
- zstępnych (dzieci, wnuki),
- małżonka,
- rodziców spadkodawcy, Jeżeli jednak spadkodawca pozostawił małżonka lub dzieci, tylko te podmioty nabędą prawo do zachowku. Nie uzyskają go rodzice spadkodawcy, gdyż nie dochodzą oni do dziedziczenia zgodnie z ogólnymi przepisami o dziedziczeniu ustawowym.
Wysokość zachowku
Wysokość należnego zachowku odpowiada połowie wartości udziału, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym.
Wyjątkowa sytuacja dotyczy małoletnich zstępnych oraz dla osób trwale niezdolnych do pracy. Dla tych grup osób zachowek wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który otrzymaliby przy dziedziczeniu ustawowym. Należy również pamiętać o tym, że od należnego zachowku należy odliczyć wartość darowizn uczynionych za życia spadkodawcy na rzecz uprawnionego do zachowku.
Pozbawienie prawa do zachowku
Przepis art. 1008 kc przewiduje instytucję wydziedziczenia. Zgodnie z jego treścią spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Przy czym przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.
Zachowek jest płatny na wezwanie uprawnionego. Dochodzenie roszczeń z tytułu zachowku przedawnia się z upływem lat trzech od ogłoszenia testamentu.
Powództwo o zachowek wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
Pozew o zachowek podlega opłacie w wysokości 5 % wartości przedmiotu sporu, nie mniej jednak niż 30 zł i nie więcej niż 100 000 zł.
