Umowa taka może, ale nie musi, poprzedzać zawarcie małżeństwa. Powszechnie się uważa, że istnieje jeden rodzaj intercyzy – taki, który ustanawia całkowitą rozdzielność majątkową małżonków. Jest to błędne mniemanie, którego korzenie sięgają zapewne sporów gwiazd hollywoodzkich. Intercyza bowiem, może zarówno ograniczyć zakres wspólnoty majątkowej jak i go poszerzyć. W niniejszym artykule omówię pokrótce możliwości w tym zakresie oraz formę jaką intercyza powinna przybrać.
Zasady ogólne
Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje, że można zawrzeć następujące typy umowy przedmałżeńskiej:
- umowa rozszerzająca wspólność majątkową
- umowa ograniczająca wspólność majątkową
- umowa ustanawiająca rozdzielność majątkową
- umowa ustanawiająca rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków
Rozszerzenie i ograniczenie wspólności majątkowej
Jeśli zawrzemy małżeństwo bez intercyzy, powstanie tzw. wspólność majątkowa. Obejmuje ona wszystkie przedmioty majątkowe nabyte w trakcie trwania owej wspólności (czyli od momentu jej ustanowienia). Czyli małżonkowie stają się współwłaścicielami tych przedmiotów majątkowych. Jak wspomniałem w poprzednim artykule na ten temat, wspólność nie obejmuje tzw. majątku osobistego każdego ze współmałżonków. Rozróżnienie to jest istotne z dwóch powodów:
- Małżonek samodzielnie zarządza majątkiem osobistym.
- W razie zaciągnięcia samodzielnie przez jednego z małżonków długu, drugi małżonek nie będzie odpowiadał swoim majątkiem osobistym, jeśli nie wyraził zgody na pożyczkę.
Może się zdarzyć, że małżonkowie z jakichś przyczyn chcą ograniczyć zakres majątku wspólnego. W takim wypadku w umowie przedmałżeńskiej wskazuje się dodatkowe kategorie przedmiotów majątkowych, które nie będą objęte wspólnością majątkową. Tutaj prawo nie stawia żadnych przeszkód w wyłączaniu poszczególnych grup.
Ograniczenie wspólności polega na tym, że w umowie wskazuje się, która część majątku wspólnego będzie stanowiła majątek osobisty małżonków.
Przykład: Małżonkowie mogą postanowić, że dochód z akcji (dywidenda) albo dochód z lokaty (odsetki) będą stanowiły majątek osobisty małżonka, który posiada daną lokatę czy dane akcje.
Rozszerzenie wspólności majątkowej
W przypadku, gdyby małżonkowie chcieli rozszerzyć wspólność majątkową na majątki osobiste, ustawodawca zakazuje pewnych działań. Otóż małżonkowie nie mogą rozszerzyć wspólności majątkowej na:
- przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,
- prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
- wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
- niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.
Nie można rozszerzyć wspólności tylko na te kategorie przedmiotów majątkowych, które ze swojej natury mogą przypadać tylko jednej osobie.
Ważne: Jeśli przed rozszerzeniem wspólności, jeden z małżonków zaciągnął dług bez zgody drugiego (bądź zaciągnął ten dług przed ślubem poprzedzonym podpisaniem umowy) a następnie wspólność majątkowa została rozszerzona na wszystkie dozwolone kategorie przedmiotów majątkowych, wtedy wierzyciel i tak będzie mógł się domagać zaspokojenia swojej wierzytelności z tej części majątku, która bez rozszerzenia wspólności stanowiłaby część majątku osobistego zadłużonego małżonka.
Przykład: Najpierw warto przypomnieć o zasadzie, że za długi, które zaciągnął jeden z małżonków bez zgody drugiego a także za długi zaciągnięte przed ślubem, odpowiada tylko ten małżonek swoim majątkiem osobistym, który zaciągnął te zobowiązania. Jeśli więc Jan zadłużył się na 300 000 zł, następnie wziął ślub, potem zaś napisał książkę i po jej napisaniu rozszerzył wspólność majątkową na prawa autorskie, to jego wierzyciel i tak będzie mógł żądać zaspokojenia z tych praw autorskich, mimo że teoretycznie stanowią część majątku wspólnego!
Rozdzielność majątkowa oraz rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków
Rozdzielność majątkowa
Jest to najbardziej znana forma intercyzy. Przyszli lub obecni małżonkowie na podstawie umowy dokonują całkowitego rozdzielenia majątków. W takim wypadku nie ma już majątku wspólnego i każdy z małżonków samodzielnie zarządza swoim majątkiem.
Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków
Jest to specyficzny rodzaj umowy. Podczas trwania tego typu rozdzielności każdy z małżonków samodzielnie zarządza swoim majątkiem. Jednak kiedy rozdzielność ustaje (np. orzeczenie rozwodu), stosuje się specyficzne metody „wyrównania” majątków.
Dorobkiem jest wzrost wartości majątku po zawarciu umowy majątkowej. Przy obliczania dorobku, jeśli umowa nie stanowi inaczej, pomija się przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem umowy oraz:
- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności
- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy oraz przedmioty nabyte w zamian za wyżej wymienione.
- darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych osób,
- usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka,
- nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.
Przykład:
Wbrew pozorom obliczanie dorobku jest proste. Wyjaśnijmy to na podstawie kilku wariantów:
WARIANT 1
Majątek Jana w chwili zawierania małżeństwa był wart 200 000 zł, majątek Moniki był wart 300 000 zł.
W chwili ustania rozdzielności majątek Jana był wart 300 000 zł (zwiększył się o 100 000 zł), Moniki zaś był wart 600 000 zł (zwiększył się o 300 000 zł).
Jan może zażądać wyrównania dorobków. W takim wypadku żeby dorobki były równe, musiałyby wynieść po 200 000 zł (obliczamy to dodając dorobek Jana do dorobku Moniki i dzieląc na dwa: (100 000 + 300 000) / 2 = 400 000 / 2 = 200 000 zł).
Jan może żądać wyrównania dorobku czyli zapłacenia mu przez Monikę 100 000 zł (odejmujemy od tego, ile powinien wynieść dorobek, dorobek Jana: 200 000 – 100 000 = 100 000).
Uwaga: Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać zmniejszenia wyrównania dorobku. Jeśli np. Monika inwestowała w wydatki domowe znacznie większe sumy niż Jan, może żądać zmniejszenia wyrównania dorobków.
Wariant 2
Obliczanie dorobku musi brać pod uwagę wszystkie zastrzeżenia. Czyli jeśli np. znaczną część dorobku Moniki stanowią prawa autorskie (250 000 zł z łącznego dorobku 300 000 zł) to de facto, przy braku odpowiednich zastrzeżeń w umowie przedmałżeńskiej, jej dorobek wyniesie nie 300 000 zł a 50 000 zł i wtedy ona będzie mogła żądać wyrównania dorobku! W takim wypadku Jan może oczywiście powołać się na ważne powody (prawa autorskie) i żądać zmniejszenia wyrównania dorobku.
Wyrównanie dorobku po śmierci małżonka
Prawo reguluje to w bardzo prosty sposób:
§ 1. W razie śmierci jednego z małżonków, wyrównanie dorobków następuje między jego spadkobiercami a małżonkiem pozostałym przy życiu.
§ 2. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z żądaniem zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków tylko wtedy, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.
Michał Jezierski
