fot. Fotolia
W dobie szybkiego rozwoju technologii informacyjnych i komunikacyjnych stawiane są coraz nowe pytania o ich wpływ na zachowanie człowieka. Co więcej, wśród nowych technologii szczególną uwagę badaczy i teoretyków różnych dyscyplin przyciąga internet. Daje on użytkownikom nie tylko możliwość sprawniejszego załatwiania codziennych spraw, zdobywania potrzebnych informacji, lecz także komunikowania się za jego pośrednictwem oraz tworzenia nowych społeczności.
W szczególności psychologów społecznych interesuje specyfika zachowania ludzi w sieci oraz relacje między tymi zachowaniami a życiem użytkowników poza internetem. Między innymi sprawdza się, czy klasyczne teorie psychologiczne można zastosować do wyjaśnienia zachowań obserwowanych w internecie, czy też specyfika tego medium dyktuje nowe wzorce zachowań, np. w odniesieniu do działań pomocnych. (…)
Definicja zachowań pomocnych
(…) Zachowanie pomocne jest działaniem ukierunkowanym na spowodowanie korzyści innych ludzi, działaniem, które nie przewiduje nagrody zewnętrznej. Jest to węższe pojęcie od zachowania prospołecznego, które obejmuje działania „ukierunkowane na korzyści pozaosobiste”.
Zachowanie pomocne oraz płynąca z niego korzyść może mieć charakter materialny (datek, pomoc w wykonaniu zadania), biologiczny (bycie dawcą krwi/organów) oraz psychologiczny (udzielenie wsparcia). (…) Konkretnymi działaniami w obrębie zachowań pomocnych są: dzielenie się, darowanie, pomoc rozumiana jako system działań nastawiony na rozwiązanie problemu lub na czynniki go powodujące, a także wsparcie.
Kiedy jesteśmy świadkami sytuacji kryzysowej, analizujemy ją oraz podejmujemy szereg decyzji o udzieleniu lub zaniechaniu pomocy, a jeżeli pomagamy, nasze zachowanie składa się najczęściej z wielu konkretnych działań, które są wzajemnie powiązane.
Natomiast w internecie, wskutek braku widocznej sytuacji kryzysowej oraz możliwości fizycznego kontaktu z osobą potrzebującą, lecz z widoczną prośbą o pomoc, która najczęściej jest dogłębnie przemyślanym komunikatem w wersji tekstowej, wizualnej (zdjęcie) lub audiowizualnej (nagranie wideo), proces podejmowania decyzji o udzieleniu pomocy jest nieco skrócony oraz inne czynniki wchodzą w grę, gdyż siedząc przed komputerem lub korzystając z internetu w telefonie komórkowym, najczęściej przebywamy w komfortowych warunkach oraz wydzielamy sobie czas na surfowanie w internecie.
Przekazywanie pieniędzy na szczytne cele
Zachowania pomocne za pośrednictwem internetu można umownie podzielić na kilka kategorii. Do pierwszej z nich proponuję zaliczyć najprostszą formę – przekazywanie pieniędzy na rzecz organizacji charytatywnych lub bezpośrednio do osób potrzebujących. Internet w tym wypadku pełni funkcję platformy umożliwiającej udostępnianie dodatkowych informacji o organizacji oraz ułatwia przekazywanie pieniędzy.
(…) Prośba o pomoc materialną może być także ciekawie sformułowana, tak by zachęcić internautę do udzielenia większej pomocy.
Na stronie internetowej wefeedback.org, stworzonej przez Organizację Narodów Zjednoczonych w ramach World Food Programme, wykorzystuje się kalkulator żywności do obliczenia, ile dzieci można nakarmić za kwotę, którą płacimy za nasze ulubione dania, i od razu jesteśmy zachęcani do przekazania jej na rzecz organizacji oraz rozpowszechnienia informacji w obrębie swoich sieci społecznych.
Podobną, lecz bardziej skomplikowaną formą zachowań pomocnych za pośrednictwem internetu są platformy fundraisingowe, np.: polska platforma www.siepomaga.pl, www.justgiving.com w Wielkiej Brytanii lub www.firstgiving.com w Stanach Zjednoczonych, których celem jest zbieranie środków na szczytne cele. Te serwisy umożliwiają tworzenie i zamieszczanie rozmaitych próśb o pomoc, wymianę komentarzy oraz przekazywanie pieniędzy na wybrany cel. (…)
Kosztami udzielenia pomocy w tej kategorii są koszty materialne oraz czas poświęcony na wyszukiwanie osoby czy organizacji, którą chcielibyśmy wesprzeć, a także na dokonanie wpłaty.
Zysków dla osoby pomagającej przez internet w taki sposób jest kilka. Przy założeniu, że osoba pomagająca postępuje zgodnie z własnymi przekonaniami moralnymi, takie zachowanie pomocne może sprzyjać podtrzymywaniu pozytywnego obrazu siebie, osiąganiu własnych ideałów, zaspokajaniu własnych potrzeb oraz pozostawia poczucie moralnego zadowolenia z siebie. (…)
Zobacz też: Internet – medium najbardziej interaktywne
Wzajemne pomaganie w internecie
Do drugiej kategorii proponuję zaliczyć wzajemną pomoc w internecie, np. w grupach internetowych, w tym w grupach wsparcia. Pisząc o pomocy wzajemnej, mam na myśli głównie wsparcie psychologiczne, którego udzielają sobie nawzajem uczestnicy grup wsparcia lub użytkownicy serwisów przeznaczonych dla osób cierpiących na określoną chorobę (…). Inną formą pomagania jest odpowiadanie na pytania na forach dyskusyjnych oraz wszystkie sytuacje, kiedy dołączamy do wirtualnej społeczności oraz wymieniamy się opiniami i radami z innymi jej członkami.
W przypadku takiego typu pomagania wiele korzyści dla osoby proszącej o pomoc, a także pomagającej wynika ze specyfiki komunikacji zapośredniczonej przez komputer, która różni się od porozumiewania się bezpośredniego większym stopniem anonimowości, mniejszym znaczeniem wyglądu fizycznego, większą kontrolą nad czasem i tempem komunikacji oraz łatwością odnajdywania ludzi podobnych do siebie.
Z tego względu osoba prosząca o pomoc, pozostając anonimową, może bardziej bezstresowo ujawnić swoje problemy, ma pełną kontrolę nad sformułowaniem prośby oraz może ją skierować do osób żyjących nawet w najbardziej oddalonych zakątkach świata, nie ponosząc żadnych kosztów z tym związanych. Osoba pomagająca, nawet jeżeli wypowiada się tylko pod pseudonimem, będzie nie tylko zadowolona z siebie, ale także może zostać pewnego rodzaju ekspertem w internecie, jeżeli jej wsparcie i rady okażą się trafne, co będzie sprzyjać wzrostowi poczucia własnej wartości.
Koszty pomocy są w tym wypadku przede wszystkim emocjonalne i czasowe. Co więcej, pomagamy chętnie, gdyż pomaganie w internecie opiera się raczej na zasadzie wymiany uogólnionej, czyli wspierając kogoś, nie oczekujemy niczego w zamian, ale zdajemy sobie sprawę, że nam też ktoś pomoże, gdy będziemy tego potrzebowali. Z kolei osoba otrzymująca pomoc nie ma poczucia długu wdzięczności.
Zobacz też: Skuteczna reklama, czyli jak spoty reklamowe wpływają na odbiorców?
Nowe formy zachowań pomocnych
Trzecią kategorię zachowań pomocnych za pośrednictwem internetu, które stały się powszechne w ostatnich latach, proponuję nazwać nowymi formami, dlatego że pomaganie jest możliwe do zrealizowania tylko dzięki dostępowi do sieci za pośrednictwem internetu. Jednocześnie nie jest wzajemne oraz może przybierać postać rozrywki czy nauki. Osoba, która angażuje się w ten sposób, czerpie korzyści głównie dla siebie, jednocześnie niebezpośrednio pomagając osobom potrzebującym. (…)
Do przykładów działań w sieci, które zachęcają do udzielenia pomocy niebezpośrednio, można zaliczyć:
- projekty ukierunkowane na dożywianie osób głodujących, które w najprostszej formie polegają na klikaniu, np. polski projekt „Pajacyk” organizowany przez Polską Akcję Humanitarną. W bardziej skomplikowanej formie polegają na wykonywaniu łatwych zadań, np. projekt Freerice.com, który jest jedną z inicjatyw Organizacji Narodów Zjednoczonych w ramach World Food Programme. Do tej kategorii można także zaliczyć projekt „Pusta miska”, stworzony przez Krakowskie Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami, ukierunkowany na poprawę bytu bezpańskich zwierząt ze schronisk;
- projekty, których celem jest nagłaśnianie oraz rozpowszechnianie informacji o pewnym problemie społecznym, np. prosta gra na stronie www.darfurisdying.com, stworzona przez mtvU w partnerstwie z Reebok Human Rights Foundation oraz International Crisis Group, zwracająca uwagę na problem ludobójstwa w Darfurze;
- obywatelskie projekty naukowe, m.in. tworzone przez zespół Zooniverse, polegające – na przykład w astronomicznym projekcie Moon Zoo (www.moonzoo.org) – na pomocy zarejestrowanych użytkowników w analizie zdjęć powierzchni Księżyca z sondy kosmicznej NASA.
W internecie można znaleźć wiele przykładów pasujących do każdej z wyżej wymienionych kategorii. W szczególności projekty oparte na klikaniu mogą być tworzone do wspierania dowolnych celów, gdyż ich mechanizm polega głównie na wyświetlaniu reklam sponsorów po każdym kliknięciu. Dla osoby pomagającej koszty pomocy są znikome.
Można jeszcze bardziej ułatwić sobie zadanie, ustawiając wybrany serwis jako stronę startową lub korzystając z serwisu, który łączy większość akcji takiego typu na jednej stronie internetowej, np. www.poomoc.pl.
Zobacz też: Jakie działania zdrowotne podejmuje prasa kobieca?
Fragment pochodzi z książki „Współczesna psychologia mediów” autorstwa A. Ogonowskiej i G. Ptaszka (Impuls 2013). Publikacja za zgodą wydawcy.
