Spis treści:
- Czym jest choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy?
- Przyczyny choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy
- Objawy choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy
- Choroba wrzodowa – diagnostyka
- Leczenie wrzodów żołądka i dwunastnicy
- Dieta przy wrzodach żołądka i dwunastnicy
- Powikłania choroby wrzodowej żołądka
- Zapobieganie chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy
Czym jest choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy?
Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy jest schorzeniem, w przebiegu którego dochodzi do pojawiania się wrzodów trawiennych w żołądku lub dwunastnicy. Wrzód trawienny to ubytek śluzówki, który penetruje kolejne tkanki aż do błony mięśniowej. Występuje wraz ze stanem zapalnym oraz okoliczną martwicą skrzepową.
Wrzód żołądka lub dwunastnicy jest niebezpieczny, ponieważ może prowadzić do krwotoku lub przewlekłych krwawień, a w rezultacie niedoborów żelaza. Jest bardziej inwazyjny niż nadżerka, która ogranicza się do powierzchniowych tkanek.
Wrzody żołądka i dwunastnicy są częstą przypadłością. Szacuje się, że choroba wrzodowa dotyczy nawet 10% społeczeństwa. Pacjentami są głównie mężczyźni.
Przyczyny choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy
Wrzód trawienny powstaje, gdy dochodzi do naruszenia integralności błony śluzowej żołądka lub dwunastnicy, która staje się wrażliwsza na obecne w drogach pokarmowych kwas solny, żółć czy pepsynę.
Żołądek ma wiele funkcji, to w nim zachodzi trawienie, mechaniczne rozcieranie i niszczenie drobnoustrojów zawartych w tym, co jemy. To w żołądku produkowany jest kwas solny (HCl), który ma za zadanie obniżenie pH soku żołądkowego. Jest to konieczne, aby zadziałały odpowiednie enzymy trawiące. Niestety kwas solny w nadmiarze i przy znacznym obniżeniu pH może uszkodzić błonę śluzową żołądka i/lub dwunastnicy.
Przyczyny choroby wrzodowej - zakażenie bakterią H. pylori i leki
Istnieją dwie główne przyczyny zaburzenia funkcji śluzówki i rozwoju choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy:
- zakażenie bakterią Helicobacter pylori (ponad 50% przypadków),
- długotrwałe stosowanie leków z grupy NLPZ - np. w leczeniu choroby reumatycznej.
Znacznie rzadziej przyczynami wrzodów są: zespół Zollingera i Ellisona (guz wydzielający gastrynę), leczenie na oddziale intensywnej terapii czy stosowanie innych leków (np. chlorku potasu, bisfosfonianów).
Bakteria H. pylori bardzo dobrze funkcjonuje w kwaśnym środowisku żołądka. Najpierw prowadzi do ostrego zapalenia, następnie w ciągu kilku tygodni do przewlekłego stanu zapalnego, aż wreszcie powoduje wytwarzanie dużej ilości gastryny i kwasu solnego i uszkodzenie śluzówki.
Natomiast leki NLPZ (w tym kwas acetylosalicylowy, ibuprofen, naproksen) prowadzą do uszkodzenia błony śluzowej żołądka poprzez hamowanie produkcji prostaglandyn.
Wrzody żołądka i dwunastnicy a stres
Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy uznawana jest również za schorzenie psychosomatyczne. Oznacza to, że nasza podatność na stres może powodować rozwój choroby lub nasilenie objawów. Największe zagrożenie wiąże się z przewlekłym stresem oraz posiadanie tzw. osobowości typu „D” - są to osoby stale tłumiące negatywne emocje w obawie przed odrzuceniem ich przez innych ludzi. Cechami wyróżniającymi osobowości typu „D” są: pesymizm, stałe napięcie, zaniżone poczucie własnej wartości i obwinianie siebie.
Objawy choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy
Wśród dominujących objawów choroby wrzodowej wymienia się:
- ból i dyskomfort w nadbrzuszu 1-3 godziny po posiłku, który zmniejsza się po zjedzeniu czegoś lub zażyciu leku zobojętniającego kwas solny (przy wrzodach żołądka ból może się nasilać po jedzeniu, zaś przy wrzodach dwunastnicy ustępuje po posiłkach),
- ból nadbrzusza pojawiający się rano albo w nocy,
- uczucie pełności, rozpierania po posiłku,
- nudności i wymioty.
Należy pamiętać, że podobne objawy mogą występować przy innych zaburzeniach pracy układu pokarmowego (np. dyspepsji czynnościowej, zgadze).
Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy może też przebiegać bezobjawowo i ujawnić się dopiero w postaci groźnych powikłań: krwotoku lub perforacji (przedziurawienia) ściany przewodu pokarmowego przez wrzód.
Typowe dla choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy jest to, że objawy występują sezonowo z największym nasileniem wiosną i jesienią. Zmniejszenie dolegliwości następuje bardzo szybko, gdy tylko zastosujemy leczenie zmniejszające produkcję kwasu solnego.
Objawy choroby wrzodowej - krwawienie
Zdarza się, że z powstałego wrzodu do światła przewodu pokarmowego wydostaje się krew. Jeśli trwa to długo, to po pewnym czasie doprowadza do wystąpienia niedoboru żelaza i niedokrwistości. Bardziej niebezpieczna jest sytuacja, gdy wrzód uszkodzi duże naczynie i następuje krwawienie.
Objawami takiego poważnego krwawienia przy wrzodach żołądka lub dwunastnicy są przede wszystkim wymioty, które przypominają fusy od kawy lub herbaty, a także smoliste stolce (stolce są czarne jak smoła najczęściej wiążą się z biegunką). Krwawienie z wrzodu żołądka lub dwunastnicy jest stanem zagrożenia życia! Z pozoru niegroźna choroba wrzodowa może okazać się bardzo niebezpieczna, dlatego nie bagatelizujmy jej objawów.
Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy – diagnostyka
Zauważenie objawów, które mogą wskazywać na chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy, powinno skłonić od razu do wizyty u lekarza. Najważniejszym badaniem jest badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego, czyli gastroskopia. Dzięki temu badaniu można obejrzeć stan przewodu pokarmowego od wewnątrz, pobrać wycinki śluzówki do badań mikroskopowych, a także wykryć obecność bakterii Helicobacter pylori .
Po pobraniu wycinka z żołądka wykonywany jest test ureazowy, który polega na umieszczeniu próbki w specjalnej kasetce z testem ureazowym. W ciągu kilkunastu minut jest dostępny wynik. Jest to badanie najdokładniejsze, o wysokim stopniu czułości i rzadko daje wyniki fałszywe.
Najważniejszym nieinwazyjnym testem na H. pylori jest badanie kału w kierunku antygenu H. pylori (test antygenowy). Można również wykonać domowy test z próbki krwi na obecność przeciwciał (do kupienia w aptekach), jednak jest on najmniej dokładny. Samo potwierdzenie obecność bakterii nie świadczy jeszcze o występowaniu wrzodów żołądka czy dwunastnicy.
Leczenie choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy
Leczenie choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy polega na:
- wyeliminowaniu czynnika sprawczego: leczenie antybiotykiem zakażenia H. pylori lub odstawienie leków przeciwzapalnych,
- przyjmowaniu inhibitora pompy protonowej,
- leczeniu chirurgicznym (gdy występują powikłania: perforacja, zwężenie odźwiernika, krwawienie, a także brak efektu leczenia farmakologicznego),
- specjalnej diecie,
- zrezygnowaniu z palenia papierosów,
- psychoterapii, gdy choroba ma podłoże psychologiczne.
Dieta przy wrzodach żołądka i dwunastnicy
Dieta w leczeniu wrzodów żołądka i dwunastnicy ma ogromne znaczenie. Powinna być lekkostrawna, posiłki regularne i mniejsze, nie za gorące i z nie za zimne, bogate w składniki odżywcze.
Przy wrzodach odradzane są produkty pobudzające wydzielanie soku żołądkowego:
- smażone,
- tłuste,
- marynowane i wędzone mięsa oraz ryby,
- o intensywnych aromatach,
- słone i pikantne,
- a także kawa, mocna herbata i napoje gazowane.
Osoba z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy powinna jeść:
- pieczywo jasne czerstwe, ryż, makaron pszenny, kluski lane (ale nie: kluski kładzione, grube kasze, razowe świeże pieczywo),
- chude mleko i ser biały (ale nie: sery dojrzewające, pleśniowe, topione),
- jajka na miękko lub na parze (ale nie: na twardo, sadzone i smażone),
- chude mięsa i ryby,
- olej słonecznikowy, oliwę, świeże masło (ale nie: smalec, słonina, boczek, twardą margarynę)
- gotowane warzywa: marchew, ziemniaki, pietruszkę, buraki, kalafior, dynię (ale nie: kapustowate, ogórek, rzodkiewka, papryka, szczaw),
- dojrzałe owoce bez skórki lub rozcierane jabłka, truskawki, morele, banany (ale nie: owoce surowe, suszone, gruszki, śliwki, czereśnie, agrest),
- cukier, miód, dżem bez pestek (ale nie: czekolada, słodycze z tłuszczem),
- łagodne przyprawy jak koper, majeranek, kminek, sok z cytryny (ale nie: chrzan, ocet, pieprz, kostki bulionowe, musztarda).
Aby stworzyć prawidłowy jadłospis w chorobie wrzodowej żołądka, najlepiej skontaktować się z dietetykiem klinicznym, który pomoże dobrać odpowiednie produkty do indywidualnego stanu i etapu choroby.
Powikłania choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy
Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy może być groźna i prowadzić do bardzo poważnych powikłań takich jak:
- krwotok,
- przewlekłe krwawienie i anemia,
- niedrożność przewodu pokarmowego,
- perforacja ściany żołądka lub dwunastnicy przez wrzód.
Zapobieganie chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy
Chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy można zapobiegać. Oprócz regularnych badań i leczenia zakażenia H. pylori, w ramach profilaktyki choroby wrzodowej należy unikać stresu oraz, jeśli to możliwe, nadużywania leków przeciwzapalnych. Do sposób zapobiegania należy też unikanie palenia papierosów i spożywania alkoholu.
Źródła:
Dieta w chorobie wrzodowej żołądka lub dwunastnicy, materiały przygotowane przez Szpital Uniwersytecki w Krakowie,
M. Janowska, A. Prystupa, Choroba wrzodowa jako jednostka psychosomatyczna, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2012, Tom 18, Nr 4, 330-333,
P. Gajewski (red.), Interna Szczeklika 2017/2018, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017
Czytaj także:
Jak objawiają się stresowe bóle głowy?
Ból brzucha – co oznacza, umiejscowienie bólu, niezbędne badania i leczenie
Ból brzucha u dziecka – co oznacza i kiedy trzeba iść do lekarza
Ból brzucha po jedzeniu - zwykła niestrawność czy objaw choroby?
Nieswoiste zapalenie jelit - rozpoznanie i leczenie
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!