Tradycje nocy świętojańskiej przeżywają renesans popularności. Noc świętojańska to noc przypadająca w przeddzień wspomnienia św. Jana, czyli z 23 na 24 czerwca. Jej pogańskim odpowiednikiem była zawsze tzw. noc Kupały, przypadająca na najkrótszą noc w roku, czyli z 21 na 22 czerwca. Tradycje nocy świętojańskiej i pogańskie tradycje nocy Kupały przenikają się więc często. Ważnym symbolem nocy świętojańskiej jest ogień i woda. Jakie są inne tradycje, zwyczaje i wróżby związane z nocą świętojańską?
Spis treści:
Noc świętojańska - tradycje i zwyczaje
Zwyczajowo zarówno noc świętojańska, jak i noc Kupały, to przede wszystkim święto radości, miłości, płodności, urodzaju, żywiołów i witalności. Tak naprawdę oba te święta od wieków wzajemnie się przenikały, w wielu przypadkach trudno jest oddzielić od siebie ich zwyczaje. Obrzędy nocy Kupały i nocy świętojańskiej są podobne. Rozpalano wtedy ogniska, pleciono wianki i przygotowywano wróżby, które miały zapewnić pomyślność.
Tradycje i zwyczaje nocy świętojańskiej są powiązane z żywiołem wody i ognia. Tradycyjnie kobiety przywdziewały wtedy wianki, a cała noc była radosna, przepełniona wróżbami, tańcami i ludowymi obrzędami wywodzącymi się ze słowiańskiej tradycji.
Ogniska nocy świętojańskiej
Podczas nocy świętojańskiej rozpalano liczne ogniska, przy których trwała całonocna zabawa - tańce, śpiewy i radosne biesiadowanie. Ognisko w noc świętojańską powinno składać się z brzozowego kołka, jesionowej piasty, oraz smolonej słomy. Do ognia wrzucano mieszanki ziół, które miały zapewnić płodność i urodzaj, a także odganiać demony.
Ogień symbolizował oczyszczenie i ochronę przed złem. Zwęglone fragmenty drewna z ogniska, zabierano później do domów - miały one chronić domostwa przed nieurodzajem i klęskami żywiołowymi. Popiół rozsypywano na polach, aby mieć piękne plony. Ważną tradycją nocy świętojańskiej jest również skakanie przez ogniska, które miało przynieść pomyślność, oczyścić i ochronić przed wszelkim złem i nieszczęściem.
fot. Zabawy przy ognisku w noc świętojańską/ Adobe Stock, Evgeniy Kalinovskiy
Kąpiel po nocy świętojańskiej
Według tradycyjnych wierzeń, noc świętojańska rozpoczyna sezon na kąpiele w otwartych wodach i zbiornikach. Poganie wierzyli, że przed nocą świętojańską w wodzie skrywają się demony wodne, a kąpiel przed 24 czerwca (lub 22 czerwca - noc Kupały) może być bardzo niebezpieczna. W otwartych akwenach kąpano się tylko pod osłoną nocy. Po nocy świętojańskiej akweny stawały się bezpieczne. Z powodu sinego powiązania nocy świętojańskiej z wodą, wierzenia chrześcijańskie łączą noc z 23 na 24 czerwca z osobą Jana Chrzciciela.
Wróżby nocy świętojańskiej
Zarówno podczas nocy Kupały, jak i podczas nocy świętojańskiej, popularną tradycją jest puszczanie wianków na wodę - stąd też zresztą inna nazwa świętowania, tzw. Wianki.
Wróżby z wianków w noc świętojańską
Tradycyjnie wszystkie panny plotły wianuszki z ziół i kwiatów, a w nocy wspólnie puszczały je na wodę. Często w wianku na noc świętojańską umieszczano także świeczki. Na przypływające wraz z nurtem rzeki wianki, czekali młodzieńcy. Wyłowienie wianka przez kawalera, zwiastowało szybkie zamążpójście (szczególnie, jeśli wyłowił go ukochany).
Wróżenie z wianków było dla wielu par sposobem na sformalizowanie ich związku. Tradycyjnie małżeństwa były dobierane przez starszyznę rodu. Zaaranżowane sytuacji, w której wybrankowi serca dziewczyny uda się złapać wianek wypleciony przez nią, otwierało drogę do wspólnego życia. Świeżo dobranej przez wróżbę świętojańską parze pozwalano nawet na oddzielenie się od towarzystwa.
fot. Wianki wyplatane na noc świętojańską/ Adobe Stock, Rihards
Jeśli jednak wianek zatonął, wróżbą było staropanieństwo i brak szansy na szczęśliwe życie. Nurt rzeki bywał więc bezlitosny.
Wróżenie z kwiatów rumianku w noc świętojańską
Popularna wróżba nocy świętojańskiej była związana z kwiatami rumianku. Należało udać się na łąkę, zerwać kwiat rumianku, a następnie obrywać pojedynczo płatki z myślą o swoim życzeniu. Przy każdym płatku powinno na przemian paść: spełni się-nie spełni się-spełni się-nie spełni się. Ostatni płatek to symbol pozytywnej lub negatywnej wróżby.
Wróżenie z wody w noc świętojańską
Według tradycyjnych wierzeń, w noc świętojańską woda ma niezwykłą moc. Wróżenie z wody polegało na wrzucaniu różnych przedmiotów do zbiorników wodnych (studni, zalewów, jezior) i odczytywanie przyszłości na podstawie kształtów kręgów na wodzie. Sprawdzało się też, czy przedmioty unoszą się na wodzie, czy toną. Wrzucony do wody pierścień, który unosił się na wodzie, zwiastował szybkie zamążpójście. Jego tonięcie oznaczało możliwe trudności w relacjach.
Interpretacje wróżb świętojańskich z wody są różnorodne i zależą od regionu.
Wróżby z roślin i ziół na noc świętojańską
Wróżby odprawiane w noc świętojańską pomagały poznać przyszłość i często były związane z miłością. Wróżono przede wszystkim z różnych tradycyjnych roślin i ziół słowiańskich, np. z:
- kwiatów dzikiego bzu,
- cząbru,
- szczypiorku,
- krzewu kocierpki,
- bylicy,
- dziurawca.
Samo uczestnictwo w uroczystościach nocy świętojańskiej zapewniało już pomyślność i szczęście w nadchodzącym roku.
Kwiat paproci
Jedna z najbardziej znanych polskich legend powiązanych z nocą świętojańską opowiada o magicznym kwiecie paproci. Według ludowych wierzeń, miał on zakwitać tylko raz do roku. Ten, komu udało się go odnaleźć, mógł liczyć na długowieczność, szczęście i ogromne bogactwo. Wielu śmiałków udawało się co roku na poszukiwania magicznego kwiatu paproci, ale czy któremuś udało się go odnaleźć? Cóż, trudno powiedzieć czy od wieków pozostawał on tylko w sferze marzeń i wyobraźni...
Na podstawie artykułu opublikowanego pierwotnie 21.06.2022 przez Weronikę Kwaśniak.
Czytaj także:
Piękne życzenia na dobranoc
Życzenia na weekend
