Jeśli jesteś w ciąży lub wychowujesz małe dziecko, możesz liczyć na specjalne przywileje i prawa. Poznaj je, żebyś wiedziała, czego domagać się od swojego pracodawcy.
Gdy jesteś w ciąży
Już z chwilą, gdy poinformujesz pracodawcę o tym, że spodziewasz się dziecka, zyskujesz określone uprawnienia.
Nie każda praca jest dla ciebie
Przepisy prawa jasno określają, jakiego rodzaju prac nie wolno ci zlecać, gdy jesteś w ciąży (dotyczy to także mam wychowujących dziecko w wieku do czterech lat). Zgodnie z kodeksem pracy szef nie może ci nakazać:
► pracy po godzinach i w nocy,
► pracy w systemie przerywanego czasu pracy (gdy w ciągu dnia pracy masz jedną, kilkugodzinną przerwę),
► wyjazdu w delegację,
► nie możesz być też zatrudniona na stanowiskach, gdzie praca jest szczególnie uciążliwa lub szkodliwa dla zdrowia.
Twój szef musi tak zorganizować ci pracę, by wyeliminować zagrożenia dla twojego zdrowia lub bezpieczeństwa. Jeśli nie jest to możliwe na twoim dotychczasowym stanowisku, ma obowiązek przenieść cię do innej pracy. Gdyby okazało się, że zmiana warunków pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, przysługuje ci dodatek wyrównawczy do pensji.
Warto wiedzieć. Jeśli pracodawca nie może zmienić ci godzin pracy ani przenieść na inne stanowisko, powinien zwolnić cię ze świadczenia pracy. W takim wypadku też będziesz dostawać dotychczasowe wynagrodzenie.
Masz prawo do długiego zwolnienia
Nie każda ciąża przebiega bez problemów. Czasem lekarz decyduje, że z uwagi na zdrowie twoje lub dziecka nie możesz chodzić do pracy. Musisz wtedy przedstawić szefowi odpowiednie zaświadczenie lekarskie.
► Na takim zwolnieniu możesz przebywać 182 dni.
► W tym czasie masz prawo do 100 proc. zasiłku chorobowego.
Gdy wg opinii lekarza wygląda, że prawdopodobnie będziesz musiała przekroczyć wymagany limit zwolnienia, złóż wniosek do oddziału ZUS o przyznanie ci świadczenia rehabilitacyjnego. Trzeba to zrobić z odpowiednim wyprzedzeniem (co najmniej parę tygodni przed upływem 182 dni), bo o przyznaniu tego świadczenia decyduje lekarz orzecznik. Świadczenie rehabilitacyjne stanowi kwotę wysokości 100 proc. wynagrodzenia.
Jeśli jesteś zatrudniona w kilku firmach – musisz dostarczyć zwolnienie do każdej z nich.
Warto wiedzieć. Gdy prowadzisz własną firmę, także możesz przebywać na płatnym zwolnieniu pod warunkiem, że w terminie opłacałaś składki dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Zasiłek chorobowy wypłaci ci ZUS. Jego wysokość zależy od kwot zadeklarowanych jako podstawa składki.
Nie musisz bać się wypowiedzenia
Gdy jesteś w ciąży, pracodawca nie może ci wypowiedzieć ani rozwiązać z tobą umowy o pracę. Od tej zasady są jednak wyjątki. Ma prawo to zrobić:
► gdy istnieją przesłanki, by zwolnić cię dyscyplinarnie (bo np. nadużywasz alkoholu),
► gdy jesteś na okresie próbnym (masz umowę na okres jednego miesiąca),
► w przypadku likwidacji lub upadłości zakładu pracy.
Jeżeli jesteś zatrudniona na czas określony, na czas wykonywania konkretnego zadania lub na okres próbny dłuższy niż miesiąc, a umowa kończy się po upływie trzeciego miesiąca ciąży, pracodawca musi przedłużyć ją do dnia porodu.
Warto wiedzieć. Jeżeli jednak jesteś zatrudniona na zastępstwo innego pracownika, możesz stracić pracę, gdy umowa ci się skończy przed porodem.
Maluch jest na świecie
Z chwilą przyjścia dziecka na świat każda mama ma możliwość opiekowania się nim przez pierwsze lata życia.
Możesz iść na urlop macierzyński
Po urodzeniu dziecka masz prawo do urlopu macierzyńskiego. Wynosi on:
► 20 tygodni przy jednym dziecku,
► 31 tygodni, gdy urodzisz bliźniaki,
► 33 tygodnie, gdy masz trojaczki,
► przy pięciorgu lub więcej dzieciach długość urlopu wyniesie 37 tygodni.
Co najmniej dwa tygodnie tego urlopu możesz wykorzystać przed porodem.
Jeżeli dziecko wymaga opieki szpitalnej, a ty wykorzystałaś już 8 tygodni urlopu, pozostałą część możesz wziąć później, gdy maluch opuści szpital.
Prawo do urlopu na zasadach macierzyńskiego masz także wówczas, gdy adoptujesz dziecko lub przyjmiesz je na wychowanie w ramach rodziny zastępczej (chyba że jest to rodzina na zasadach pogotowia rodzinnego – wówczas wolne nie przysługuje). Możesz go wykorzystać do ukończenia przez dziecko 7. roku życia (do 10. – w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego).
Nie musisz wykorzystywać całego urlopu macierzyńskiego. Możesz zrezygnować z dalszej części po wykorzystaniu 14 tygodni. Musisz o tym powiadomić pracodawcę, co najmniej 7 dni przed powrotem do pracy. Zaraz po macierzyńskim masz prawo wziąć urlop wypoczynkowy.
W trakcie urlopu przysługuje ci zasiłek macierzyński w wysokości 100 proc. podstawy wymiaru, czyli 100 proc. twoich przeciętnych zarobków z ostatnich 12 miesięcy przed porodem. Wypłaca go pracodawca (w firmach, które zgłosiły do ubezpieczenia powyżej 20 osób). Jeżeli jednak zakład pracy liczy mniej niż 20 osób, świadczenie będzie ci wypłacał ZUS. Tak samo, gdy masz własną firmę.
Warto wiedzieć. W czasie urlopu macierzyńskiego nie można cię zwolnić, chyba że firma ulega likwidacji lub ogłosiła upadłość.
Możesz skorzystać z urlopu wychowawczego
Po urlopie macierzyńskim i wypoczynkowym możesz skorzystać z urlopu wychowawczego (musisz mieć co najmniej 6-miesięczny staż pracy). Taki urlop może też wziąć ojciec dziecka.
Ile może trwać urlop wychowawczy?
► na jedno dziecko – maksymalnie 3 lata, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez twoją pociechę 4 roku życia;
► na bliźniaki i więcej dzieci – także trzy lata i maksymalnie do ukończenia przez dzieci czwartego roku życia;
► gdy wychowujesz dziecko niepełnosprawne – przysługuje ci maksymalnie 6 lat. urlopu. Masz prawo go wykorzystać najpóżniej do ukończenia przez dziecko 18 lat.
Wniosek o urlop wychowawczy powinnaś złożyć na dwa tygodnie przed planowaną datą jego rozpoczęcia. Nie musisz brać od razu całego urlopu, możesz go wykorzystywać w częściach (czterech). Możesz również podzielić się nim z ojcem dziecka. Trzy miesiące macie prawo być na urlopie razem.
(Jeżeli chcesz się skrócić urlop, musisz powiadomić firmę najpóźniej na 30 dni przed planowaną datą powrotu.)
Na urlopie wychowawczym nie dostajesz pieniędzy. W określonej sytuacji materialnej przysługuje ci specjalny dodatek (piszemy o tym na następnej stronie).
W tym czasie pracodawca nie może cię zwolnić, chyba że zrobi to dyscyplinarnie albo firma ogłasza upadłość lub zostaje zlikwidowana. Z dniem zakończenia urlopu wychowawczego kończy się też ochrona prawna tzn. szef może cię w każej chwili zwolnić z pracy.
Warto wiedzieć. Po powrocie z urlopu wychowawczego szef musi zatrudnić cię na tym samym stanowisku, jakie zajmowałaś przed urlopem lub na równorzędnym. Twoja pensja nie może być niższa od tej sprzed urlopu.
Gdy wracasz do pracy
Przepisy prawa nakładają na pracodawcę obowiązek zapewnienia ci takich warunków, byś pracując, mogła się jak najlepiej opiekować maluszkiem.
Masz prawo do przerwy na karmienie
Dopóki karmisz dziecko piersią, nie możesz być zatrudniana przy pracach szczególnie uciążliwych. Masz także prawo do dodatkowej przerwy na karmienie.
Przysługuje ci:
► gdy pracujesz więcej niż 6 godzin – dwie przerwy po 30 minut każda;
► gdy pracujesz krócej niż 6 godzin – jedna przerwa półgodzinna;
► gdy karmisz więcej niż jedno dziecko – dwie przerwy po 45 minut każda.
Warto wiedzieć. Przerwy możesz łączyć – mieć jedną dłuższą lub wcześniej wychodzić z pracy.
Przysługują ci przywileje opiekuńcze
Gdy wychowujesz dziecko, które nie ukończyło 14 lat, masz prawo do:
► dwóch dni płatnych w ciągu roku na opiekę nad dzieckiem. Niezależnie, ile masz dzieci, zawsze przysługują ci dwa dni. Skorzystać z tego uprawnienia możesz ty lub ojciec dziecka. Dni na opiekę trzeba wykorzystać do końca roku kalendarzowego – nie przechodzą one bowiem na następny rok.
► zasiłku opiekuńczego.
Taki zasiłek dostaniesz gdy:
► dziecko nie skończyło ośmiu lat, jest zdrowe, ale np. zamknięto żłobek i musisz się nim zaopiekować
► małżonek stale opiekujący się dzieckiem zachorował i nie może sprawować pieczy nad pociechą
► dziecko nie ma ukończonych 14 lat, jest chore i wymaga opieki (wtedy dostajesz tzw. zwolnienie na dziecko)
► dziecko skończyło 14 lat, ale z powodu choroby wymaga opieki.
Świadczenie przysługuje przez 60 dni w roku. Jednak w przypadku choroby dziecka, które skończyło 14 lat, jest ono wypłacane tylko przez 14 dni. Zasiłek opiekuńczy dostaniesz w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru tj. twoich przeciętnych zarobków z ostatnich 12 miesięcy przed chorobą dziecka.
Warto wiedzieć. Zasiłek przysługuje jeżeli nie ma innych członków rodziny mogących zapewnić opiekę dziecku. Gdy maluch nie ukończył 2, masz prawo do zasiłku opiekuńczego nawet wówczas, gdy są inne osoby, które mogą się nim zająć.
Pomoc finansowa po porodzie
Mamie, która urodzi dziecko, przysługuje pomoc finansowa. Otrzymasz:
► Becikowe w wysokości 1000 zł. Przysługuje na każde nowonarodzone dziecko, niezależnie od dochodów w rodzinie. Aby je otrzymać musisz wystąpić z wnioskiem do urzędu gminy (miasta i gminy) nie później niż 3 miesiące od dnia urodzenia dziecka.
► Zasiłek rodzinny. Przysługuje, gdy czyli dochód na osobę w twojej rodzinie nie przekracza miesięcznie 504 zł netto (przy dziecku niepełnosprawnym – 583 zł). Świadczenie jest wypłacane w wysokości:
– 48,00 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia;
– 64,00 zł na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 18 roku życia;
– 68,00 zł na dziecko w wieku powyżej 18 roku życia do ukończenia 24 roku życia.
► Dodatek z tytułu urodzenia dziecka – 1000 zł. Możesz się o niego ubiegać, jeżeli masz prawo do zasiłku rodzinnego. Wniosek o jego wypłatę należy złożyć najpóźniej do ukończenia przez dziecko roku życia.
Pieniądze na wychowawczym
Jeśli pobierasz zasiłek rodzinny, możesz starać się o dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego. Przysługuje on w wysokości 400 zł miesięcznie.
Dodatek przysługuje przez okres:
► 24 miesięcy kalendarzowych;
► 36 miesięcy kalendarzowych, jeżeli opiekujesz się bliźniętami, trojaczkami;
► 72 miesięcy kalendarzowych, jeżeli wychowujesz dziecko mające orzeczenie o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Dodatek nie przysługuje, gdy:
► podejmiesz pracę zarobkową na urlopie wychowawczym;
► dziecko przebywa w placówce zapewniającej całodobową opiekę przez co najmniej 5 dni w tygodniu lub w ośrodku szkolno-wychowawczym;
► w okresie urlopu wychowawczego korzystasz z zasiłku macierzyńskiego.
Alicja Hass
