Czym są potrzeby?
A. Kamiński (w ramach pedagogiki społecznej) zdefiniował pojęcie potrzeb ludzkich jako
[...] brak czegoś, wprowadzający jednostkę w niepożądany stan, będący zwykle motywem do działania w kierunku odpowiedniej zmiany tego stanu, czyli zaspokojenia potrzeby.
Natomiast T. Kocowski wyróżnia trzy odmiany znaczeń tego pojęcia i wyróżnia takie potrzeby, jak:
- potrzeba jako stan człowieka lub jego organizmu charakteryzujący się niespełnieniem określonych warunków;
- potrzeba jako subiektywne odczucie braku niezaspokojonych lub też pożądania określonych przedmiotów czy warunków;
- potrzeba jako trwała właściwość (dyspozycja) człowieka polegająca na tym, że bez spełnienia określonych warunków człowiek nie może osiągnąć lub utrzymać pewnych ważnych stanów lub celów.
W powyższej definicji pojawia się rozróżnienie na podejście subiektywne oraz bardziej zobiektywizowane, a oba te podejścia łączą się czasami ze sobą. Jak zauważa L. Frąckiewicz,
[...] pojęcie potrzeb subiektywnych nie zawsze może być traktowane rozłącznie od potrzeb obiektywnych. Przykładem mogą być np. potrzeby ochrony zdrowia, które w warunkach Polski kształtują się w sposób różny w ujęciu subiektywnym i obiektywnym, odmiennie odczuwane są w różnych grupach wieku, płci, przynależności społeczno-zawodowej.
Pięć potrzeb głównych
Jedną z najbardziej znanych i powszechnie uznawanych jest koncepcja potrzeb zaproponowana przez amerykańskiego psychiatrę Abrahama H. Maslowa. Zgodnie z nią istnieje pięć grup potrzeb, tworzących układ hierarchiczny: od potrzeb fizjologicznych, przez potrzeby bezpieczeństwa, przynależności i miłości, po potrzeby szacunku oraz samourzeczywistnienia. Należy przy tym pamiętać, że zaspokojenie potrzeb niższego rzędu jest warunkiem pojawienia się potrzeb rzędu wyższego. Na podstawie klasyfikacji Maslowa można rozróżnić dwa rodzaje potrzeb. Pierwszy z nich to
[...] potrzeby wynikające z niedostatku, traktowane jako podstawowe i wspólne dla całego gatunku ludzkiego. Natomiast drugi rodzaj to potrzeby ludzkiego rozwoju, zwane także potrzebami istnienia, stanowiące indywidualną właściwość jednostki ludzkiej.
Czytaj też: Kiedy kształtuje się potrzeba miłości?
Jakie są potrzeby ludzi starszych?
Czy różnią się one od potrzeb osób na innych etapach życia? B. Pitt, B. M. Puchalska, M. Susułowska twierdzą, że zasadniczo struktura i hierarchia potrzeb człowieka starszego nie ulega zmianie.
W fazie starości zmienia się jednak ważność i intensywność poszczególnych potrzeb, tak jak są one różne w poszczególnych okresach życia. B. Z. Małecka uważa, że potrzeby psychospołeczne człowieka starszego mają specyficzny charakter, a ich natężenie zmienia się na skutek zmniejszających się możliwości ich zaspokojenia, które wynikają ze specyficznej sytuacji życiowej tej kategorii wiekowej. Zdaniem tej autorki potrzeby, które są odczuwane, stają się intensywniejsze.
Człowiek starszy szczególnie mocno odczuwa: potrzebę bezpieczeństwa (ponieważ w tym wieku nasilają się niepokoje, poczucie zagrożenia), potrzebę przynależności do grupy (ponieważ na starość drastycznie ogranicza się liczba kontaktów i głównym problemem staje się osamotnienie), potrzebę niezależności (która jest zagrożona zarówno przez czynniki biologiczne, jak i ekonomiczne) oraz – mimo pojęciowej sprzeczności – potrzebę uzależnienia, ale rozumianą jako poszukiwanie opieki i postrzeganie jej jako obowiązku otoczenia wobec osoby starszej, potrzebę użyteczności (która jest szczególnie zagrożona we współczesnym, szybko modernizującym się społeczeństwie) oraz potrzebę prestiżu (związaną z faktem, że siwe włosy nie są dziś symbolem budzącej szacunek mądrości).
Badania A. Tokaj dowodzą, że
[...] zdecydowana większość badanych (ok. 87% ogółu) sygnalizuje odczuwanie potrzeb wynikających z określonych niedoborów zdrowotnych. Warto zwrócić uwagę, iż intensywny rozwój tego rodzaju potrzeb grozi medykalizacją życia, w tym przypadku okresu starości, który sam w sobie nie jest przecież chorobą.
Potrzeba kontaktu z innymi
Autorka wymienia dalej potrzeby materialno-bytowe, jak również potrzebę kontaktu z innymi osobami. Przytacza słowa jednej z respondentek: „Bardzo ważne dla mnie było zawsze i jest nadal bycie wśród przyjaciół, wielu już odeszło, powstałej pustki nie sposób wypełnić”. Z kolei G. Garrett sądzi, że najbardziej uniwersalną potrzebą ludzi w starszym wieku jest zachowanie niezależności i własnej indywidualności. S. Klonowicz twierdzi natomiast, że potrzeby osób starszych stopniowo się kurczą, jednak jak podkreśla B. M. Puchalska, zmniejszenie nasilenia potrzeb odnosi się jedynie do niektórych, dość specyficznych potrzeb, np. potrzeb seksualnych (tylko u niektórych ludzi).
Polecamy: W jaki sposób słuchanie łączy z innymi ludźmi?
Podsumowując, chciałabym przytoczyć słowa pewnej 75-letniej kobiety:
Zawsze mam coś do zrobienia i to naprawdę mi pomaga. Nie umiałabym żyć, gdybym nie miała planów i celów. Oczywiście nie zawsze dopisuje mi zdrowie. Ale przecież większość ludzi w moim wieku ma podobne kłopoty.
Widać wyraźnie, że priorytetowymi są u tej kobiety potrzeby użyteczności i przynależności. Gdybym przytoczyła inną wypowiedź, byłyby to zapewne inne potrzeby. Hierarchia potrzeb zależy m.in. od płci, poziomu wykształcenia, wykonywanego zawodu, stanu zdrowia, typu osobowości czy też struktury rodziny. Istotne jest też to, że
[...] człowiek starszy w procesie spełniania swych potrzeb napotyka większe trudności niż generalnie ludzie młodsi, aktywni zawodowo, fizycznie sprawniejsi, stabilniejsi społecznie itp.
Dlatego powinniśmy pamiętać słowa Matki Teresy z Kalkuty, która mawiała: „Nie martw się tak bardzo problemami, jakimi żyje świat, ale po prostu odpowiadaj na potrzeby konkretnych ludzi”.
Fragment pochodzi z książki "Życie intymno-emocjonalne osób starszych" Agata Kowgier (Impuls, 2010). Publikacja za zgodą wydawcy.
