Sen głęboki (faza NREM)
Naglącą potrzebę fizycznego odprężenia dzieci zaspokajają w tak zwanym śnie głębokim. W przypadku niedoboru snu faza ta jest wyrównywana jako pierwsza, dopiero po niej następuje faza snu aktywnego. Jednak nawet podczas kolejnych etapów tej pierwszej fazy głębokość snu jest bardzo różna.
U starszych dzieci i dorosłych sen w pierwszych godzinach po zaśnięciu jest bardzo głęboki. W tej fazie jest on również najbardziej odprężający i przeważnie pozbawiony marzeń sennych. Dopiero wraz z upływem nocy fazy snu głębokiego się zmniejszają, a fazy snu płytkiego zwiększają. Z tego powodu dzieci często budzą się o północy, gdy przechodzą z jednej fazy snu do drugiej. Aby to przebudzenie nie stało się regułą, należy wykorzystać naturalną ochronę przed zaburzeniami snu. Na przykład dziecko słyszy różne odgłosy, gdy pojawiają się za pierwszym razem, jednak gdy się powtarzają, mały śpioch stopniowo przestaje na nie zwracać uwagę, aż w końcu w ogóle nie zachodzi reakcja, która go budzi. Mózg nauczył się bowiem oceniać bodziec jako nic nie znaczący sygnał. Dlatego też z czasem dziecko (podobnie jak dorośli) przyzwyczaja się w nocy do hałasu ulicy przenikającego do mieszkania i się nie budzi.
Zobacz też: Jak szybko i skutecznie uśpić niemowlę?
Naukowcy zajmujący się snem odkryli, że marzenie senne (faza REM) u noworodków zajmuje około połowy całkowitego trwania snu, u trzylatków zaś już tylko jedną trzecią.
Słownik śpiochów
Naukowcy zajmujący się badaniem snu rozróżniają w pierwszej kolejności dwie fazy snu: sen głęboki i sen płytki.
Sen głęboki (faza NREM). Podczas fazy snu głębokiego ciało jest całkiem odprężone. Śpiący oddycha równomiernie i odpoczywa. Podczas snu głębokiego można na podstawie określonych oznaczeń EEG (elektroencefalogramu, cz li zapisu czynności mózgu) wyróżnić cztery stadia różnych głębokości snu.
Sen płytki (faza REM, Ra pid Eye Mo vments). Dla płytkiego snu REM, w którym pojawiają się marzenia senne, charakterystyczne są widoczne ruchy gałek ocznych pod powiekami, drgania kończyn, grymasy i śmianie się, a także niższa częstotliwość oddechu. W fa zie REM sen jest płyt ki i w związku z tym można szybciej się obudzić.
Zobacz też: Jak wygląda faza REM u śpiącego niemowlaka?
Sen płytki (faza REM)
Inaczej niż w śnie głębokim, w fazie snu płytkiego dziecko porusza się i często drgają mu mięśnie, jednak się nie budzi. W tej fazie mózg opracowuje nowe wrażenia, które dotarły do niego podczas czuwania, łącząc je z doświadczeniami zgromadzonymi w pamięci. Dzisiaj wiemy, że rozwój mózgu i wzrost dziecka częściowo mają miejsce pod czas snu. Wiele wskazuje na to, że faza REM ma szczególne znaczenie dla uczenia się i dla pamięci.
Nie porównuj swojego dziecka z innymi – punktem odniesienia dla Ciebie jest zawsze twoje dziecko. Każdy maluch jest indywidualnością, każdy ma własne tempo i temperament.
Rytm spania i czuwania
Obserwując dziecko, stwierdzicie, że jego rytm czuwania i snu nie zmienia się dowolnie, lecz w określonej kolejności. Dokładnie mówiąc, w ciągu 24 godzin pojawia się nawet kilka rytmów lub cykli, które odgrywają ważną rolę w osiąganiu przez dziecko dobrego samopoczucia.
Cykl spoczynku i aktywności
W pierwszym roku życia cykl spoczynku i aktywności tworzy strukturę dnia dziecka. Prawie co godzinę zachowanie malucha się zmienia: od stanu spoczynku do stanu aktywności i z powrotem do stanu spoczynku – niezależnie od tego, czy czuwa, czy śpi. Najlepiej można zaobserwować tę zmianę podczas snu, gdy fazy REM i NREM występują w cyklu co 50 do 60 minut: dziecko budzi się wówczas na krótko, lecz niecałkiem. W nocy zjawisko to pojawia się u „normalnie” śpiącego dziecka około dziewięciu razy.
Cykl snu i czuwania
Oprócz cyklu spoczynku i aktywności u dziecka można zaobserwować cykl snu i czuwania. Ten tak zwany cykl ultradialny (długookresowy) wkrótce po narodzinach łączy się z cyklem głodu i zaspokojenia. Zależnie od indywidualnego czasu karmienia, co trzy do czterech godzin powtarza się rytm karmienia, czuwania i spania.
Fazy snu i czuwania obejmują rytm dobowy trwający około 24 godzin i są wyznaczane głównie przez zmianę dzień – noc. Cykl ten u większości osób nie trwa dokładnie jedną dobę, dlatego nazywa się go rytmem circadialnym – okołodobowym (od łacińskiego: circa – około, dies – dzień).
U dzieci od 3. miesiąca życia rozwija się synchronizacja wewnętrznego zegara z zewnętrznymi wyznacznikami czasu. W zależności od czasu trwania rytmu około dobowego dziecko okazuje się „sową” lub „skowronkiem”. Jeśli rytm trwa dłużej niż 24 godziny, najprawdopodobniej macie do czynienia w rodzinie z małym śpiochem, który rankiem z trudem i mozołem otwiera oczy.
Z kolei jeśli rytm okołodobowy jest krótszy niż 24 godziny, dziecko jest rannym ptaszkiem. Wtedy już z samego rana jest rozbrykane i wyciąga rodziców z łóżka. W pierwszych miesiącach życia dominuje ultradobowy rytm snu i czuwania przez całą dobę. Po krótkim czasie w cyklach nocnych część przypadająca na sen się wydłuża, część przypadająca na czuwanie – skraca. Natomiast w dzień jest dokładnie na odwrót.
Fragment pochodzi z książki „Jak nauczyć dziecko spać?”, autorstwa Petra Kunze i i dr Helmuta Keudela (wyd. Harmonia, 2010).
