Werteryzm
Pojęcie wywodzi się z utworu J.W. Goethego Cierpienia młodego Wertera i oznacza zarówno nowy typ bohatera literackiego, jak i całe zjawisko kulturowe - modę, sposób myślenia, utożsamianie się z bohaterem. Najistotniejszą cechą jest poddanie się wybujałej, przesadnej uczuciowości, która prowadzi do postrzegania świata przez pryzmat marzeń i fantazji. Bohater werteryczny kocha, cierpi, ale jest całkowicie bierny, nieszczęśliwy z powodu nieodwzajemnionej miłości, nie potrafi podjąć konkretnego, zdecydowanego działania.
Jego bunt przeciwko konwencjom obyczajowym i moralnym prowadzi jedynie do głębokiego poczucia bezsensu życia, do potrzeby samozagłady, wreszcie do samobójstwa. Po ukazaniu się książki Goethego w Niemczech zapanowała „moda” na werteryzm. Zaczęto naśladować bohatera w sposobie ubierania się, w lekturach, zachowaniu, miały miejsce liczne samobójstwa.
Bajronizm
Jest to postawa charakterystyczna dla bohaterów utworów G.G. Byrona. Cechuje ją przede wszystkim bunt przeciw istniejącym porządkom oraz samotna walka rozdartego wewnętrznie bohatera z otaczającą go rzeczywistością. Jest to typ człowieka samotnego, dumnego, tajemniczego, pełnego wewnętrznych konfliktów, który w przeszłości popełnił wielką zbrodnię spowodowaną głęboką namiętnością - miłością lub nienawiścią. Bohater bajroniczny, w przeciwieństwie do werterycznego,jest aktywny, podejmuje walkę, przeciwstawia się siłom potężniejszym od niego, lecz najczęściej walkę przegrywa.
Wallenrodyzm
Nazwa postawy wywodzi się od fałszywego nazwiska bohatera poematu A. Mickiewicza Konrad Wallenrod. Jest to człowiek, dla którego najwyższą wartość stanowią ojczyzna i naród. Dla nich poświęca swoje szczęście osobiste i życie. W imię tych wartości naraża swój honor i dobre imię rycerza. Musi bowiem podjąć walkę samotną,
trudną i niezgodną z ogólnie przyjętymi normami etycznymi. Musi posługiwać się fałszem, podstępem i zdradą. Jest to powodem jego rozdarcia wewnętrznego, walki sumienia z obowiązkami, nieszczęścia osobistego i nieszczęścia kobiety, którą kocha, w rezultacie samobójczej śmierci.
Zobacz też : Adam Mickiewicz "Konrad Wallenrod"
Prometeizm
To także postawa absolutnego poświęcenia dla idei, ludzkości i narodu. Nazwa wywodzi się od imienia mitycznego tytana Prometeusza, który pomagał ludziom. Ukradł on ogień bogom z Olimpu, by podarować go istotom ziemskim, za co został skazany na okrutne męki. Bohater literacki przyjmujący taką postawę poświęca się najczęściej dla narodu, gotów jest dla spraw kraju ponieść największe ciężary włącznie ze śmiercią. Taki jest właśnie Konrad z III cz. Dziadów A. Mickiewicza.
Winkelrydyzm
Teoria stworzona przez J. Słowackiego w Kordianie oznacza postawę przeciwną do mesjanizmu Mickiewicza. Według niej Polacy to naród wybrany spośród zniewolonych narodów („Polska Winkelriedem narodów”), skupia na sobie uwagę zaborców, poświęca się (chodzi o powstania narodowe) i w ten sposób umożliwia innym narodom czyny niepodległościowe. Koncepcja Słowackiego, w przeciwieństwie do mesjanizmu Mickiewicza, pozbawiona jest elementu religijno - metafizycznego,
opiera się na podstawach historycznych i politycznych.
Zobacz też : Juliusz Słowacki "Kordian"
