Teoretyczny początek nowej epoce dał w 1818 r. Kazimierz Brodziński w rozprawie "O klasyczności i romantyczności", w której wyłożył główne idee i hasła romantyzmu.
Za „praktyczny” początek romantyzmu polskiego uważa się rok 1822, datę wydania "Ballad i romansów" A. Mickiewicza. Lata 1822-1830 to wstępna faza romantyzmu.
Idee nowej sztuki realizował głównie A. Mickiewicz, zaś obok niego tworzyli Antoni Malczewski i Seweryn Goszczyński. Młodzi twórcy krystalizują swój program, piszą utwory przesycone baśniowością oraz uczuciowością. Powstają takie dzieła jak: Grażyna, Sonety krymskie, Konrad Wallenrod, II i IV cz. Dziadów Mickiewicza, Maria Malczewskiego, Zamek kaniowski Goszczyńskiego.
Lata 1830-1848 to dojrzała faza romantyzmu. Wyznaczają ją dwa ważne wydarzenia: powstanie listopadowe i Wiosna Ludów. Jest to okres Wielkiej Emigracji, gdy polska inteligencja masowo opuszcza kraj w obawie przed represjami zaborców, a ośrodki kultury polskiej tworzą się w Europie Zachodniej. W tym okresie ukazują się najwybitniejsze dzieła Mickiewicza, Słowackiego, Krasińskiego.
Powstają one w warunkach emigracyjnych, ale w kraju również tworzą romantycy, którzy czynem i słowem uczestniczyli w spiskach antycarskich, w powstaniu, byli szykanowani i prześladowani przez zaborców. Są to: Teofil Lenartowicz, Aleksander Fredro, Kornel Ujejski i Władysław Syrokomla.
Lata 1848-1863 to schyłkowa faza romantyzmu. Umierają wielcy twórcy (1849 - Słowacki, 1855 - Mickiewicz, 1859 - Krasiński). Pojawia się jednocześnie nowy talent, spóźniony wobec starszego pokolenia romantyk, Cyprian Kamil Norwid. Swoje powieści historyczne pisze J.I. Kraszewski. Rok 1863 to wybuch powstania styczniowego, jego klęski i utraty nadziei na wyzwolenie kraju; jednocześnie to umowna data końcowa polskiego romantyzmu.
Zobacz też : Adam Mickiewicz "Sonety krymskie"
Chociaż elementy romantyczne będą trwały jeszcze w utworach niektórych twórców, pojawią się nowe, pozytywistyczne koncepcje i programy. Mówiąc o literaturze i sztuce romantycznej, można zauważyć dwa pokolenia romantyków. Pierwsze to pokolenie ludzi urodzonych około roku 1800, którzy blisko roku 1820 opuszczają uniwersytety wileński i warszawski. Ich twórczość wyczerpuje się w połowie stulecia, zaś udziałem przeżyć i wspomnień tych ludzi jest epopeja napoleońska i powstanie listopadowe. Do tego pokolenia należą: Mickiewicz, Malczewski, Goszczyński, Mochnacki, Słowacki, Krasiński a w muzyce F. Chopin.
Drugie pokolenie romantyków to ludzie urodzeni około 1820 roku, których działalność przypada na lata pięćdziesiąte, a ich doświadczenia życiowe stanowią przede wszystkim represje popowstaniowe, potem rozczarowanie spowodowane Wiosną Ludów. Do grupy twórców drugiego pokolenia należą: C.K. Norwid, J.I. Kraszewski, N. Żmichowska, T. Lenartowicz, W. Syrokomla (Ludwik Kondratowicz), K. Ujejski.
Zobacz też : Postawy romantyczne
