Urodził się w Ludzimierzu koło Nowego Targu. Ojciec jego był oficerem w powstaniu 1831 r., przyjacielem i towarzyszem broni Goszczyńskiego. Dzieciństwo i młodość spędził poeta wśród swoich ukochanych gór, którym poświęcił później tyle miejsca w swej poezji. Studiował najpierw w Krakowie, potem w Heidelbergu, poświęcając się z zamiłowaniem literaturze, poezji i filozofii.
Po powrocie z Niemiec osiadł w Krakowie. Pierwsze tomy jego poezji zdobyły wielkie uznanie, dzięki czemu stał się wkrótce jednym z czołowych przedstawicieli młodego pokolenia twórców skupionych wokół krakowskiego czasopisma „Życie”, będącego ogniskiem nowych kierunków w sztuce polskiej.
Pierwszy tom poezji (1891 r.) zawierał jeszcze wiele akcentów liryki patriotycznej wyrosłej z ducha romantyzmu. Przenika je protest przeciwko niewoli i poniżeniu narodu oraz pragnienie walki o wskrzeszenie ojczyzny. Druga seria (1894 r.) zawiera już młodzieńczy zachwyt wywołany życiem, przyrodą, pięknem i miłością do kobiety.
Późniejsze tomy (w latach 1891-1912 ukazało się ich siedem) pozbawione są tej młodzieńczej wiary w życie, w przyszłość, pojawia się natomiast melancholia, smutek, pesymizm, zwątpienie we wszystkie wartości poza sztuką.
W liryce miłosnej pełno jest smutku płynącego z poczucia przemijalności życia, radość zostaje stłumiona mrocznym cieniem śmierci. Najczęstsze motywy Tetmajerowskich wierszy to: sztuka, miłość, przyroda (szczególnie tatrzańska), nirwana i rozpacz istnienia. Poeta całkowicie uległ schyłkowym tendencjom swojej epoki. Pozostawał pod wpływem symbolistów francuskich i belgijskich. Głosił kult filozofii Schopenhauera i wyrażał swój podziw dla Nietzschego, fascynował się nawet filozofią indyjską.
Zobacz też : Kazimierz Przerwa-Tetmajer - liryka opisowa
W liryce Tetmajera często pojawia się motyw samotnej duszy błąkającej się wśród rozpaczy istnienia w mistycznych ekstazach, dążącej do nirwany, do niebytu i rozpłynięcia się we wszechświecie (np. wiersze Hymn do Nirwany, Anioł Pański). Tetmajer głosił kult sztuki jako najwyższego osiągnięcia życia jednostkowego i zbiorowego. Z kultem sztuki zespolił się kult miłości, ukazywanej w licznych niekonwencjonalnych erotykach. Najpiękniejsze wiersze miłosne powstały w wyniku żywego odczuwania rodzimej podhalańskiej przyrody.
Talent poety przejawiał się w plastycznej wyrazistości wizji artystycznych, bogactwie kolorystycznym, mistrzowskim stosowaniu nastrojów oraz umiejętności oddziaływania na wyobraźnię różnymi skojarzeniami zmysłowymi. Niekłamanym zachwytem dla piękna gór radują takie wiersze, jak Melodia mgieł nocnych, Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej, W Kościeliskach w nocy, czy utwory oparte na kulturze ludu góralskiego, jak poetycka opowieść Jak Janosik tańczył z cesarzową. Tetmajer tworzył także utwory prozą.
Cykl obrazów z życia górali Na skalnym Podhalu (1903-1910) to barwne opowiadania, wysnute z ludowych legend o życiu dawnych górali, zbójników i harnasi, surowe klechdy o miłości, śmierci i walce toczonej pośród niedostępnych turni i hal, ludowe gadki i legendy opowiedziane piękną góralską gwarą, zabarwione jędrnym humorem.
Ważne osiągnięcie artystyczne stanowi Legenda Tatr (1912), pierwsza polska powieść historyczno-chłopska. Sięga w niej Tetmajer do powstań chłopskich na Podhalu w XVII w., ukazuje krwawy ucisk panów i bunt ludu, w końcu walki pod wodzą Kostki Napierskiego. W drugim tomie opowiada o czynach legendarnego przywódcy zbójników podhalańskich, Janosika.
Spośród kilkunastu innych powieści Tetmajera na uwagę zasługuje Koniec epopei (1913-1917), utwór osnuty na tle wojen napoleońskich. Pozostawił również po sobie poeta utwory dramatyczne: Zawisza Czarny, Rewolucja, Judasz. Twórczość Tetmajera to bolesny okrzyk pokolenia schyłku wieku i pesymistyczna, dekadencka wizja świata i przyszłości. Ale też opisy pięknej przyrody górskiej będące źródłem przeżyć i przemyśleń nad istotą życia ludzkiego oraz folklor góralski, niezwykle żywy i piękny. Utwory tego poety zapewniły mu trwałe miejsce w historii literatury polskiej.
Zobacz też : Kazimierz Przerwa-Tetmajer - liryka dekadencka
