Definicja fraszki
Fraszka znaczy drobiazg, rzecz niepoważną, błahostkę; jako gatunek jest to niewielki utwór o niezbyt poważnym temacie, wiersz o żartobliwym tonie. Fraszki pisał Kochanowski przez całe życie, dopiero przed śmiercią oddał je do druku. Ukazały się w Krakowie w 1584 r. Cechuje je atmosfera realizmu i codzienności. Są wśród nich erotyki, utwory refleksyjne, epitafia i wierszyki biesiadne.
Typowe wątki tematyczne to pochwała zabawy i przyjaźni, towarzyskiej rozmowy i poezji. Powaga sąsiaduje w nich z żartem, refleksja z humorem, erotyk z epigramatem właściwym.
Większość poeta pisze do kogoś lub czegoś (Do doktora, Do fraszek), na kogoś lub na coś (Na Barbarę, Na dom w Czarnolesie), komuś przeznacza (Nagrobek opiłej babie), o kimś lub o czymś opowiada (O Gąsce, O Miłości). Każda z nich ma swoją pointę. Jest to często dowcipna konkluzja zaobserwowanej sytuacji (np. „Szedłem spać trzeźwy, a wstaję pijany”).
Humor we fraszkach
We fraszkach dominuje humor i dowcip, żarciki przeplatają się z przymówkami. W Na nabożną pojawia się pytanie, dlaczego bohaterka tak często się spowiada, skoro nie grzeszy. We fraszce Do Hanny autor żartobliwie przygaduje pannie, by wraz z pierścieniem zmieniła swe twarde serce. Ciekawa jest fraszka O Kapelanie. Królowa chce uczestniczyć we mszy, lecz nie ma kapelana. Gdy wreszcie zjawia się podpity, na zarzut długiego spania odpowiada: „Jeszczem się dziś nie kładł, co za długie spanie?”
Perełką fraszkopisarstwa jest utwór O doktorze Hiszpanie. Doktor Hiszpan o słabej głowie próbuje uciec kompanom Polakom, ale oni i tak odnajdują go w pościeli i wciągają do pijatyki. Kochanowski wyśmiewa we fraszkach różne wady swego społeczeństwa, np. pijaństwo, dewocję, głupotę. Robi to w sposób pogodny, wesoły, lubi śmiać się z innych i z siebie, kpi z księży, dworzan, dam, słowem - nie omija nikogo.
Fraszki refleksyjne
Odrębną część stanowią fraszki zawierające refleksję o życiu i śmierci. W jednej z nich, zatytułowanej O żywocie ludzkim, Kochanowski stwierdza: „Fraszka to wszystko, cokolwiek myślimy, / Fraszka to wszystko, cokolwiek czynimy”. Nie pomija poeta tematu śmierci i przemijania. W wierszu Do snu mówi, że sen stanowi namiastkę śmierci, uczy umierania, a jednocześnie dystansu do śmierci.
We fraszce Do gór i lasów Kochanowski przedstawia różne fazy swego życia.
Wyznanie to składa przed naturą, gdyż jej widok skłania go do refleksji. Osobliwym kunsztem odznacza się typowo renesansowa fraszka O rozwodzie, oparta na odwróceniu ról i stylów. Chłop prosi biskupa o rozwód, gdyż żona wychodząc za mąż nie była dziewicą. Biskup odsyła go do Kolonii, gdzie przechowywane są kości dziewic pomordowanych przez Hunnów.
Zobacz też : Jan Kochanowski - pieśni
Autorska wizja świata
Bardzo interesujące są autoportrety poety zawarte we fraszkach. Raz ukazuje on siebie w wesołej kompanii, wśród przyjaciół, innym razem jest smutny, szuka zapomnienia, to znów bywa bystrym obserwatorem świata, patrzy na ludzi z dystansem. Często pisze o sobie, o swojej twórczości, o swoich fraszkach. W utworze Do fraszek przyznaje się, że w tych wierszykach umieszcza wszystkie swoje tajemnice.
W Ku Muzom stwierdza, że zależy mu na sławie i nieśmiertelności. O sobie mówi też we fraszce Na lipę. Fraszki J. Kochanowskiego prezentują autorską wizję świata. Poeta wydobywa z otaczającej rzeczywistości te elementy, które wydają się istotne, utrwala je i obdarza komentarzem.
Zobacz też : Jan Kochanowski - biografia
