Urodził się we Florencji w rodzinie patrycjuszy na tyle zasobnej, by umożliwić mu staranne studia i właściwą pozycję życiową. Od wczesnych lat pisał wiersze. Motywem dominującym w pierwszych utworach zawartych w zbiorze Vita nuova (Nowe życie) jest miłość do Beatrycze.
Sławę zdobywa jednak nie poezją, lecz dziełem Komedia (dopiero później nazwanym Boska Komedia), które powstało po roku 1300. Mimo, że Dante żył w średniowieczu, jego twórczość znacznie wyprzedza epokę, uważany jest za prekursora renesansu.
Boską Komedię zaczął pisać ok. 1307 r. a ukończył kilka tygodni przed śmiercią. Jej treścią jest podróż w zaświaty. Wędrówka podzielona została na trzy etapy odpowiadające trzem regionom zaświatów: piekło, czyściec i raj - takie tytuły noszą poszczególne części dzieła.
Piekło przedstawił Dante jako olbrzymi lej powstały w wyniku upadku Lucyfera. W poszczególnych kręgach przebywają grzesznicy według stopnia popełnionych grzechów; najniżej, czyli na dnie krateru - ci obwinieni o najcięższe grzechy.
Czyściec znajduje się w stożkowatej górze powstałej z ziemi wypartej przez piekło. Natomiast niebo ma konstrukcję wzorowaną na systemie Ptolemeusza. Jest to dziewięć przezroczystych sfer odizolowanych od siebie i rozrzuconych w kosmosie.
Poszczególne sfery rozmieszczone są na planetach (pierwsze jest niebo księżyca, ostatnie - niebo kryształowe, nad którym znajduje się siedziba Boga).
Oprócz przedstawionej konstrukcji zaświatów ciekawa jest również wędrówka żywego człowieka po świecie zmarłych. Najpierw musi on pokonać przeszkodę w postaci trzech bestii, które są alegoriami zawiści, pychy i chciwości.
Ciemny las jest natomiast alegorią duszy zbłąkanej i opuszczonej, pozbawionej światła łaski bożej. Przewodnikiem po piekle i czyśćcu staje się Wergiliusz, symbol rozumu ludzkiego, nauk filozoficznych i poezji, a w podróży po raju jego miejsce zajmuje Beatrycze, uosobienie objawienia, gdyż dostępu do tajemnic boskich nie mogła mieć osoba pozbawiona łaski chrztu.
Najbardziej drastyczny jest obraz piekła. Na bramie napis głosi: „Porzućcie wszelką nadzieję, którzy wchodzicie”. Potem jest przedpiekle przeznaczone dla ludzi biernych, którzy nie popełnili ani złych, ani dobrych uczynków.
Zobacz też : Podłoże społeczno-polityczne epoki
Pierwszy krąg zajmują ludzie bez winy, wzorowi obywatele, wielcy mężowie i filozofowie, którzy nie dostąpili chrztu. Chociaż nie doznają cierpień, ich twarze wyrażają beznadziejność. Kolejne grupy grzeszników (żarłoki, rozrzutnicy, gwałtownicy, samobójcy, zabójcy, zdrajcy ojczyzny) zapełniają następne kręgi i są poddawane dotkliwym karom.
Jednych siecze ostry grad, stąpają w obrzydliwym bagnie, pławią się we krwi lub cuchnącym kale, inni dręczeni są przez ogień lub wstrętne węże szarpiące ich ciało. Niektóre sceny są tak drastyczne, że od nich powstał późniejszy zwrot „sceny dantejskie”. Grozie piekła przeciwstawia autor pokój czyśćca: opisy utrzymane są w łagodnym tonie i budzą nadzieje oraz wiarę w boską sprawiedliwość.
Zobacz też : Publicystyka renesansu
Niezwykle ciekawie natomiast zostało przedstawione niebo. Przykłady: sfera trzecia (niebo Wenery) to elementy świetlne w postaci grających płomyków; w sferze piątej (niebo Marsa) duchy układają się w formie ognistego krzyża; w sferze szóstej anioł Gabriel rozwija ognistą girlandę wokół Matki Boskiej; zaś sfera dziewiąta to niebo mieniące się przepięknymi barwami kryształów.
Boska Komedia wyraża wprawdzie średniowieczny teocentryzm (u szczytu wartości i struktury świata znajduje się Bóg), ale głównym bohaterem dzieła jest człowiek, a utwór został napisany po włosku.
Dlatego Boską Komedię uważa się za pomost pomiędzy epokami, a Dantego - za pierwszego poetę włoskiego. Do tradycji przeszła również Beatrycze - pierwsza muza literatury europejskiej.
