Pochodził z rodziny szlacheckiej, ojciec Mikołaj był adwokatem przy sądzie w Nowogródku. Po ukończeniu szkół dominikańskich Mickiewicz rozpoczął w 1815 r. studia uniwersyteckie w Wilnie. Uzyskał tam solidne wykształcenie w zakresie filologii klasycznej. Wszedł w środowisko młodzieży wileńskiej jako działacz społeczny. Wraz z kilkoma przyjaciółmi założył organizację młodzieżową - Towarzystwo Filomatów, które miało na celu podnosić wiedzę swoich członków, rozwijać świadomość społeczną, szerzyć idee demokratyczne. Mickiewicz brał żywy udział w pracach Towarzystwa, łączyły go serdeczne więzi przyjaźni z kolegami, oddany był całą duszą szlachetnym ideom, jakie przyświecały członkom organizacji.
Atmosfera pracy i przyjaźni znalazła odzwierciedlenie w młodzieńczej twórczości poety, pełnej poważnych myśli i radosnego entuzjazmu. Po ukończeniu nauki zmuszony był jako stypendysta wyjechać do Kowna, by uczyć w tamtejszym gimnazjum. Nie zerwał stosunków z przyjaciółmi, pisywał do nich listy, przesyłał utwory. Pierwsze próby literackie - to wzorowane na pisarstwie Woltera wiersze: Mieszko książę Nowogrodu, Kartofla, Darczarka. Wyrazem hołdu złożonego ukochanemu nauczycielowi jest wiersz Do Joachima Lelewela, w którym wyłożył poeta swój pogląd na proces rozwoju historycznego.
W utworze Zima miejska stworzył satyryczny obraz złotej młodzieży wileńskiej, beztrosko spędzającej czas na zabawach. W 1820 r. powstaje Oda do młodości, utwór uznany za manifest programowy młodego pokolenia. Wyraża głęboką wiarę w zwycięstwo dobra nad złem, ukazuje wizję zbliżającej się wolności, która wymaga jedności działania, zdolności do ofiar i poświęceń. Przeciwstawia sobie dwa światy, które ścierają się ze sobą i walczą o dominację: jeden to stary, stworzony przez ludzi oświecenia, drugi - nowy, zapowiadający nadchodzący romantyzm.
Okres wileńsko-kowieński znamionuje również nieszczęśliwa miłość do Maryli Wereszczakówny, którą poznał podczas pobytu na wakacjach w Tuchanowicach. Rodzice panny uznali młodego poetę za partię nieodpowiednią dla ich córki. Dziewczynę wydano za mąż za hrabiego Puttkamera, co Mickiewicz głęboko przeżył, a ten zawód miłosny odcisnął piętno na całej jego twórczości. Okres wileńsko-kowieński przyniósł w 1822 r. Ballady i romanse, cykl utworów opartych na wierzeniach i opowieściach ludowych, które dały początek polskiemu romantyzmowi.
Data wydania ballad została uznana za początek nowej epoki literackiej. Z tego okresu pochodzi również powieść poetycka Grażyna (1823), historia bohaterskiej księżnej litewskiej walczącej z Krzyżakami oraz II i IV cz. Dziadów (1823), dramat romantyczny oparty na motywach ludowych wierzeń i przedstawiający wzorzec romantycznej miłości.
Zobacz też : Adam Mickiewicz "Dziady"
W 1823 r. władze carskie aresztowały członków Towarzystwa Filomatów, dopatrując się w ich działalności cech walki politycznej. W wyniku śledztwa po sześciomiesięcznym pobycie w więzieniu Mickiewicz został zesłany w głąb Rosji. Pobyt w tym kraju dał mu możliwość zetknięcia się z wybitnymi poetami rosyjskimi i działaczami rosyjskiego ruchu dekabrystów, m.in. z Aleksandrem Puszkinem.
Z tego okresu pochodzi cykl Sonety krymskie (1826), arcydzieło przedstawiające obrazy wschodniej przyrody i refleksje nad światem, i losem ludzkim. W Rosji powstaje także Konrad Wallenrod (1828), opowieść o losach samotnego bohatera, który z miłości do ojczyzny poświęca szczęście osobiste i staje w szeregach Krzyżaków, by skuteczniej dokonać na nich zemsty za krzywdy wyrządzone narodowi litewskiemu. W 1829 r., dzięki pomocy przyjaciół, Mickiewicz opuścił Rosję i udał się na zachód Europy.
Wybuch powstania listopadowego zastał go we Włoszech. Zdecydował się wyruszyć do Polski, ale przybył do Wielkopolski dopiero w 1831 r., gdy powstanie już dogasało i nie przedostał się do Królestwa. Wraz z falą emigrantów znalazł się w Dreźnie, potem w Paryżu. W Dreźnie napisał kilka przejmujących wierszy patriotycznych, związanych tematycznie z epizodami powstania, m.in. Reduta Ordona i Śmierć pułkownika.
W Dreźnie powstała także III cz. Dziadów, zwanych drezdeńskimi. Przedstawił w nich przejmujący obraz męczeństwa narodowego (zob. Dziady). W 1832 r. przybył do Paryża i tu osiadł na dłużej. W 1833 objął redakcję pisma Pielgrzym Polski. W swych artykułach apelował o współpracę ludów w walce z despotyzmem. Zajmował stanowisko zdecydowanie demokratyczne. W 1834 ożenił się z Celiną Szymanowską.Również w 1834 r. ukazała się w Paryżu epopeja Pan Tadeusz, największe dzieło poetyckie Mickiewicza.
Ważnym wydarzeniem w życiu poety stał się wyjazd w roku 1839 do Lozanny, gdzie zaproszono go jako wykładowcę literatury łacińskiej. Dzięki dobremu przygotowaniu zdobytemu na uniwersytecie w Wilnie doskonale wywiązał się ze swoich obowiązków, zyskał uznanie profesorów i słuchaczy.
W Lozannie powstał cykl utworów poetyckich, tzw. liryki lozańskie, przepojonych uczuciem smutku wierszy, będących odbiciem stanu wewnętrznego poety-emigranta. Do tego cyklu należą m.in. utwory Polały się łzy - refleksja nad własnym życiem; Gdy tu mój trup, Kochanek druhów... Bolesna nuta brzmi w słowach wyznania, że „serce (...) nigdy z sercem nie gadało”, smutkiem przejmuje udręka płynąca z tęsknoty za krajem. W 1840 rząd francuski powołał Mickiewicza na stanowisko profesora literatury słowiańskiej w College de France w Paryżu.
Wykłady trwały cztery lata. Wykazały one gruntowną wiedzę poety, doskonale potrafił zaprezentować literaturę polską od Kochanowskiego do czasów mu współczesnych. W tym czasie znalazł się pod wpływem A. Towiańskiego, filozofa-mistyka. Towianizm silnie wpłynął na działalność i życie osobiste poety. Z chwilą wybuchu Wiosny Ludów w 1848 r. Mickiewicz udał się do Rzymu, aby tam zorganizować legion polski. Napisał w tym czasie Skład zasad, program przyszłej Polski głoszący wolność wyznań i słowa, równość obywateli, równouprawnienie kobiet.
Wprawdzie legion nie odegrał poważniejszej roli militarnej, pozostał jednak jako oddział bojowników wielkiej idei „Za waszą i naszą wolność”. W 1849 r. poeta staje na czele dziennika politycznego „Trybuna Ludów”, organu emigrantów politycznych różnych narodowości. Na jego łamach propagował idee wolnościowe, atakował despotyczne rządy, głosił hasła współpracy i solidarności ludów.
W 1855 wybuchła wojna krymska między Rosją z jednej strony a Turcją, Anglią i Francją z drugiej. Mickiewicz wyjechał wtedy do Konstantynopola, aby utworzyć tam legion polski walczący z Rosją. W czasie prac przygotowawczych zachorował na panującą w mieście cholerę i zmarł 26 listopada 1855 r. Jego ciało zostało przewiezione do Paryża, obecnie spoczywa w podziemiach katedry wawelskiej.
Zobacz też : Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz"
