Jak rozpoznać ADHD?

Wpływ ADHD na dorosłe życie

Dotychczas uważano, że zespół ADHD dotyczy tylko dzieci, jednak z nowych badań wynika, iż dotyka on także ludzi dorosłych.

Mimo że rozważania na temat ADHD dotyczą wyłącznie młodszego wieku szkolnego, warto w tym miejscu przybliżyć, jak zespół ADHD wpływa na inne okresy życia człowieka.

ADHD a różne okresy życia dziecka

Na podstawie licznych analiz twierdzi się, że objawy nadpobudliwości psychoruchowej uzewnętrzniają się:

• do trzeciego roku życia – w nadmiernej ruchliwości, ale w tym wieku trudno to ocenić,
• w wieku przedszkolnym – w nadmiernej ruchliwości, impulsywności, a nawet agresji wobec innych dzieci,
• w wieku szkolnym – w zaburzeniach koncentracji uwagi,
• w okresie dorastania – w niepokoju, nieuporządkowaniu.

ADHD a problemy w szkole

Podobny podział proponuje Linda Jo Pfiffner w swojej pracy „Wszystko o ADHD”, w której wymienia:

1. Przedszkole – oznaką pojawienia się ADHD w tym okresie jest wysoka aktywność, która wymaga nieustannego nadzoru ze strony dorosłych. Dzieci są w ciągłym ruchu, często popadają w tarapaty, liczne niepowodzenia są przyczyną narastającej frustracji. Dzieci są chętne do kontaktów z rówieśnikami, ale ich zabawy zwykle kończą się zabieraniem zabawek, popychaniem. Pojawiają się pierwsze niepowodzenia przedszkolne.
2. Szkołę podstawową – ADHD często w tym okresie nie jest jednoznacznie i ostatecznie dobrze zdiagnozowane, ale u takich dzieci widać problemy głównie z zadaniami domowymi, które niejednokrotnie bywają niedokończone, otrzymują więc niskie oceny, są odrzucane przez rówieśników. Dziecko ma poważne problemy ze zrealizowaniem podstawowych wymagań szkolnych.
3. Gimnazjum – szkołę średnią – u dzieci pojawiają się poważne problemy z samokontrolą i poczuciem odpowiedzialności. Większość nastolatków nie spełnia wymagań adekwatnych do ich wieku. Taki stan rzeczy prowadzi do tego, że wielu uczniów nie kończy szkoły średniej.
4. Dorosłość – część osób, u których nie wykryto ADHD w dzieciństwie, dobrze radzi sobie w życiu dorosłym. Czasem „symptomy” stanowią zaletę w ich pracy, ale bywa i tak, że osoby z ADHD mają z nią poważne problemy – albo ją zmieniają, albo pozostają przez dłuższy czas bezrobotne. Według badań trafiają do grup o wysokich współczynnikach wypadków, rozwodów czy aresztowań, u niektórych pojawiają się antyspołeczne zachowania.

Niezwykle ważne jest jak najwcześniejsze zdiagnozowanie ADHD, ponieważ – jak wynika z powyższej charakterystyki – przybiera ono coraz poważniejsze formy

Zobacz także: ADHD trzeba leczyć

ADHD a problemy w szkole

Za pierwszy kluczowy problem u dzieci z ADHD uznaje się trudności w uczeniu się, czyli:

"(...) długotrwały stan, najprawdopodobniej pochodzenia neurologicznego, który w sposób wybiórczy manifestuje się poprzez zakłócenia rozwoju, integracji i realizacji werbalnych oraz niewerbalnych zdolności. (...) trudności w uczeniu się występują jako odmienny rodzaj niepełnosprawności przy zachowaniu przeciętnej lub ponadprzeciętnej inteligencji (...). W ciągu życia mogą wpływać na poczucie własnej wartości i samoocenę, edukację, aktywność zawodową, społeczną oraz czynności dnia codziennego".

Trudności w uczeniu wiążą się z:

• zaburzeniami procesów uwagi i pamięci (dziecku jest trudniej się uczyć, wykorzystywać dotychczasową wiedzę; ma problemy z selekcją informacji),
• zaburzeniami językowymi, tj. trudnościami w budowaniu spójnych wypowiedzi, w posługiwaniu się pojęciami przestrzennymi i czasowymi, występuje częste odbieganie od tematu rozmowy, bardzo głośne i szybkie mówienie, problemy z przestrzeganiem zasad dotyczących prowadzenia rozmowy,
• dysleksją, dysortografią, dysgrafią,
• niezgrabnością ruchową.

Bardziej szczegółowe przedstawienie problemów dziecka z symptomami ADHD dzieli się na trzy kategorie:

Problemy z nauką:

• dziecko nie potrafi zabrać się do pracy,
• osiąga gorsze wyniki,
• pracuje zbyt wolno lub zbyt szybko,
• zapomina polecenia lub wyjaśnienia,
• jest leniwe,
• zostawia wszystko na ostatnią chwilę,
• łatwo się rozprasza,
• zwleka z wykonaniem zadań,
• ma kłopoty z motywacją, łatwo wpada we frustrację,
• ma problemy z kończeniem podjętych zadań,
• jest źle zorganizowane, unika obowiązków.

Problemy z zachowaniem:

• wykazuje postawę roszczeniową,
• przeszkadza innym,
• łatwo wpada we frustrację,
• nie panuje nad sobą,
• jest niespokojne i nie może usiedzieć na miejscu,
• za dużo mówi,
• lubi się rządzić i bywa nieprzewidywalne,
• jest niegrzeczne i często ulega wypadkom,
• ma kłopoty z koncentracją, miewa dobre i złe dni.

Problemy w kontaktach międzyludzkich:

• jest samolubne i egocentryczne,
• jest złośliwe, niegrzeczne i nieczułe,
• zachowuje się w niedojrzały sposób,
• jest przygnębione,
• ma niską samoocenę,
• jest zbyt ciche lub zbyt głośne,
• postępuje bezmyślnie,
• wycofuje się ze świata,
• nie okazuje uczuć,
• nie angażuje się we wspólną pracę lub zabawę.

ADHD a samoocena

Wszystkie trzy grupy problemów nie są niezależne od siebie, wręcz przeciwnie, wzajemnie się uzupełniają. Dwie ostatnie kategorie przyczyniają się do tego, że dziecko z zespołem ADHD jest odrzucane przez grupę, jest mało popularne w klasie, zaś przez dorosłych często krytykowane. To poważny problem, gdyż w grupie rówieśniczej uczeń otrzymuje informacje zwrotne dotyczące tego, jak jest postrzegany przez innych. Jeżeli informacje są negatywne, wówczas stosunek dziecka do samego siebie jest negatywny, co ma swoje odbicie na innych płaszczyznach jego życia.

Dzieci, u których ta choroba nie zostanie odpowiednio wcześnie rozpoznana i leczona, bardziej niż inne narażone są na wiele trudności. W pierwszej kolejności będą to porażki w szkole oraz słabe przystosowanie społeczne, a także problemy rodzinne, emocjonalne i behawioralne. To wszystko wpłynie na niską samoocenę dziecka.

Brak wczesnej diagnozy może także doprowadzić do porzucenia szkoły, wkroczenia w świat przestępczości, zażywania narkotyków oraz wielu innych problemów związanych ze zdrowiem psychicznym. Konieczne jest więc wczesne rozpoznanie i podjęcie odpowiednich działań. Istotną rolę pod tym względem odgrywa szkoła.

Zobacz także: Nadpobudliwość psychoruchowa (ADHD)

Fragment pochodzi z książki „Środowisko rodzinne i szkolne wobec zespołu ADHD u dzieci w młodszym wieku szkolnym” Katarzyny Herdy-Płonki (Impuls, 2012). Publikacja za zgodą wydawcy.