Elementy modelu terapeutycznego
Dla grupy terapeutycznej przygotowuje się odpowiedni model postępowania biblioterapeutycznego. Opiera się on na pewnych stałych elementach, które zostały uwzględnione podczas opracowywania poszczególnych scenariuszy zajęć. Dokonałam niewielkiej modyfikacji terminologicznej, która lepiej odpowiada nazewnictwu stosowanemu w terapii pedagogicznej. Oto elementy modelu:
1. Diagnoza problemów i potrzeb:
– rozpoznawanie problemów i potrzeb dzieci, a także przewidywanie skutków planowego działania terapeutycznego (wywiad, ankieta, obserwacja).
2. Dobór literatury:
– ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną.
3. Postępowanie terapeutyczno-wychowawcze:
– zmiana zaburzonej hierarchii wartości (odbudowa poczucia własnej wartości, odzyskanie wiary we własne możliwości i zdolności poprzez utożsamianie się z bohaterami literackimi).
4. Czytanie indywidualne lub zbiorowe.
5. Słuchanie.
6. Identyfikacja z bohaterem literackim.
7. Refleksja nad czytanym tekstem, nad sobą.
8. Odreagowanie:
- doznanie ulgi,
- odreagowanie napięć psychicznych,
- ekspresja własnych problemów wobec innych.
9. Wgląd (nowe spojrzenie na własny problem).
10. Zmiany w postawach i zachowaniu:
- prezentowanie nowych myśli, nowych postaw.
Z przedstawionego wyżej modelu wynikają zadania biblioterapeuty, który powinien:
- zapoznać się z diagnozą problemów i potrzeb uczestników biblioterapii lub samodzielnie przygotować taką diagnozę;
- organizować zajęcia indywidualne lub zbiorowe w zależności od potrzeb;
- przedstawić w atrakcyjnej formie swój program (by zachęcić do uczestnictwa), dostosowując go jednocześnie do możliwości uczniów;
- wyznaczyć cele terapeutyczne programu, dobrać do nich odpowiedni materiał terapeutyczny i opracować przebieg sesji w postaci scenariuszy zajęć;
- dokonać właściwego doboru miejsca i przygotować je do zajęć w odpowiedni sposób;
- uwzględnić opinie uczestników programu na temat prowadzonych zajęć;
- stworzyć miłą atmosferę spotkań;
- dyskretnie sterować programem bez narzucania własnych opinii;
- na bieżąco dokonywać ewaluacji terapii;
- być przewodnikiem dla uczestników zajęć;
- nieustannie doskonalić swój warsztat pracy.
Z punktu widzenia biblioterapii niezwykle istotna jest diagnoza problemów i potrzeb, która wyznacza kierunek pracy z uczniem poddanym działaniom biblioterapeutycznym. Dlatego ważne jest, aby diagnoza była wszechstronnie i dogłębnie opracowana. Przygotowujemy ją na podstawie opinii, rozmów z rodzicami, pedagogiem szkolnym, psychologiem, wychowawcą,nauczycielami przedmiotów, a przede wszystkim z uczestnikiem terapii.W celu włączenia dzieci do zajęć biblioterapeutycznych można posłużyć się dwoma narzędziami diagnostycznymi. Pierwszy z nich to arkusz obserwacyjny. Drugi to opis umiejętności szkolnych ucznia z dysleksją opracowany przez Martę Bogdanowicz, który można wypełnić na podstawie analizy opinii psychologiczno-pedagogicznej udostępnionej przez rodziców.
Kryteria doboru uczestników
Włączając do zajęć uczniów z dysleksją i uczniów o prawidłowym rozwoju psychoruchowym, należy brać pod uwagę następujące czynniki: problemy z koncentracją uwagi; trudności w czytaniu i pisaniu; niewielkie problemy w zachowaniu; chęć rozwijania twórczej aktywności.
Zobacz też: Hans Christian Andersen – twórczość z błędami
W jakiej formie?
Forma zajęć uzależniona będzie przede wszystkim od psychofizycznych możliwości uczestników i celów, jakie sobie postawimy. Jeśli chcemy pracować nad poprawą koncentracji uwagi oraz czytania i pisania, to zajęcia powinny odbywać się w grupie kilkuosobowej. W sytuacji, gdy koncentracja uwagi uczniów jest wyraźnie osłabiona, muszą to być zajęcia indywidualne. Należy jednak dążyć do tego, aby z czasem włączyć te dzieci do grupy, a w efekcie przygotować je do nauki z całą klasą. Gdy przyjmiemy, że naszym głównym celem będzie kształcenie twórczej aktywności uczniów lub na przykład niwelowanie nieodpowiednich zachowań, to zajęcia możemy przeprowadzić z większą grupą.
Jak długo?
Tutaj trzeba uwzględnić możliwość koncentrowania uwagi przez uczniów. Przy słabej koncentracji zajęcia mogą trwać tylko 45 minut, przy właściwym skupieniu się dziecka na zadaniach spotkania mogą trwać jednorazowo nawet 90 minut. Zajęcia powinny się odbywać przynajmniej dwa razy w tygodniu po jednej godzinie lekcyjnej. Gdy warunki są bardziej sprzyjające, to ich częstotliwość może być większa.
Zobacz też: Czy dysleksja to problem na całe życie?
Jak wygląda struktura zajęcia?
Wszystkie scenariusze sesji terapeutycznych są zbudowane według określonego schematu. Punktem wyjścia zawsze jest dokładnie opracowana diagnoza problemów i potrzeb. Na jej podstawie formułuje się cele terapeutyczne, temat oraz dobiera się odpowiednie materiały (fragmenty znanych opowiadań, lektur szkolnych, wierszy wydanych w sposób tradycyjny lub za pomocą środków alternatywnych). Następnie przygotowuje się kolejne etapy postępowania biblioterapeutycznego, polegające na włączeniu do ćwiczeń ściśle związanych z tematem spotkania i z tekstem biblioterapeutycznym zabaw integrujących, aktywizujących i relaksujących.
Takie zajęcia wyzwalają w uczestnikach ekspresję twórczą, motywują do działania, pozwalają poczuć się kimś ważnym, a zarazem przynależnym do grupy. Dzięki ich zastosowaniu lepiej poznajemy uczestników, ich problemy, troski, a także zainteresowania czy ukryte talenty. Etapem kończącym dane spotkanie jest ewaluacja, czyli ocena sesji przez uczestników oraz prowadzącego.
Moje doświadczenia biblioterapeutyczne wyraźnie wskazują na potrzebę prowadzenia tego typu zajęć. Przede wszystkim, co zaznaczyłam wcześniej, sesje takie posiadają walory terapeutyczno-wychowawcze i relaksujące. Uczniowie bardzo często identyfikują się z bohaterami literackimi. Niektóre cechy i zachowania bohaterów dostrzegają u siebie, na przykład upór w dążeniu do celu, pogrążanie się w marzeniach, impulsywność, wyrozumiałość, rozsądek, wrażliwość, dociekliwość, reagowanie płaczem na trudne sytuacje, optymizm. Uczestnicy dokonują też wglądu w siebie.
Pod wpływem losów bohaterów uczą się rozwiązywać własne problemy i nabierają do nich dystansu. Niektórzy starają się prezentować nowe myśli i kształtować pozytywny obraz samych siebie.
Korzyści płynące z biblioterapii
W atmosferze zabawy, relaksu i zrozumienia są zachęcani do czytania, pisania i wypowiadania się, do samodzielnej nauki, a przede wszystkim są lepiej przygotowywani do funkcjonowania w swoim otoczeniu oraz skomplikowanej rzeczywistości szkolnej i pozaszkolnej. Sytuacja ucznia z dysleksją jest szczególnie trudna właśnie w szkole.
Dlatego i my, biblioterapeuci, włączamy się w nurt wielopłaszczyznowej pomocy przede wszystkim samym zainteresowanym; pośrednio wspieramy także działania rodziców, nauczycieli, wychowawców, pedagogów, psychologów, terapeutów. Postępujemy zgodnie z zasadną ideą głoszoną przez niektórych specjalistów, w myśl której praca na rzecz ucznia z dysleksją powinna być ujęta w jednolity system i oparta na wzajemnym zrozumieniu oraz szacunku.
Fragment pochodzi z książki "Scenariusze zajęć bibliograficznych nie tylko dla uczniów z dysleksją" , Mirosławy Wójtowicz (Wydawnictwo Harmonia, 2010). Publikacja za zgodą wydawcy.
