Czym jest diagnoza i kto zajmuje się rozpoznawaniem ADHD?
Pojęcie „diagnoza” (gr. diâgnôsis) oznacza, najogólniej mówiąc, rozpoznanie, wykrycie przyczyn odstępstw od normy, określenie ich zakresu oraz możliwości oddziaływań w celu ich osłabienia bądź zmniejszenia.
Rozpoznanie zespołu ADHD nie jest zadaniem łatwym, ponieważ dokładnie nie wiadomo, gdzie przebiega linia podziału, gdzie kończy się normalność, a zaczyna ADHD.
Wiedzę oraz niezbędne doświadczenie do postawienia właściwej diagnozy mają psycholodzy kliniczni, psycholodzy dziecięcy oraz pediatrzy specjalizujący się w ADHD. Kwalifikacje potrzebne do oceny tego zaburzenia posiada również coraz więcej psychologów szkolnych. W tym miejscu warto nadmienić, że nie ma żadnego testu, który jednoznacznie wskazywałby na ADHD.
Jak rozpoznaje się ADHD?
Aby prawidłowo postawić diagnozę, osoba do tego uprawniona musi wziąć pod uwagę następujące sekwencje kroków, a mianowicie:
1. Dokonać analizy przeszłości danej osoby na podstawie wywiadu. W przypadku dziecka informacje zbiera się zarówno od niego samego, jak i od jego rodziców i nauczycieli, a dotyczą najczęściej:
- rodziców i dziadków oraz innych członków rodziny,
- zaburzeń występujących w rodzinie,
- przebiegu ciąży matki i narodzin dziecka z ADHD,
- rozwoju osoby, u której podejrzewamy ADHD (wiek szkolny, młodzieńczy, okres dorosłości – nauka, praca, historia kontaktów międzyludzkich);
2. Uwzględnić odpowiednie kryteria diagnostyczne.
Kryteria diagnostyczne są podzielone na trzy grupy problemów, tj. zaburzenia koncentracji uwagi, nadruchliwość i impulsywność. Każdej z nich przyporządkowane są objawy, które muszą występować w określonej liczbie, tzn. sześć lub więcej objawów zaburzenia koncentracji uwagi lub sześć łącznie, tj. objawów nadruchliwości i impulsywności, powinno utrzymywać się przez co najmniej pół roku, aby można było mówić o zespole ADHD. Dokładną ich charakterystykę przedstawia tabela poniżej.
Kryteria diagnostyczne zespołu ADHD
|
Zaburzenia koncentracji uwagi |
– dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności, popełnia błędy wynikające z niedbałości; – często ma trudności z utrzymaniem uwagi w trakcie wykonywania zadań i gier; – często wydaje się, że nie słucha tego, co się do niego mówi; – często nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych oraz wypełnieniem codziennych obowiązków; – często ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć; – nie lubi, ociąga się lub unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego, takich jak nauka szkolna lub odrabianie zadań domowych; – często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć; – łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców; – często zapomina o różnych codziennych sprawach;. |
|
Nadruchliwość |
– dziecko często wykonuje nerwowe ruchy rąk lub stóp bądź nie jest w stanie usiedzieć na miejscu; – wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia; – często chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, w których takie zachowanie jest niewłaściwe; – często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem; – często jest w ruchu; – często jest nadmiernie gadatliwe; |
|
Impulsywność |
– zwykle nie potrafi spokojnie czekać na swoją kolej; – często przerywa lub przeszkadza innym; – często wyrywa się z odpowiedzią, zanim pytanie zostanie sformułowane w całości. |
W Polsce stosowana jest Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10 – International Classification of Diseases).
Pisząc o kryteriach, należy zaznaczyć, że istnieją także kryteria diagnostyczne pozwalające rozpoznać zespół ADHD u osób dorosłych. Na podstawie owych kryteriów specjalista może określić, czy dana osoba (dziecko bądź dorosły) ma zespół ADHD, czy też nie.
W ocenę i zarazem terapię zespołu ADHD zaangażowana jest pewna liczba osób, które podejmują wspólny wysiłek. Są to: lekarze specjalizujący się w ADHD, personel szkolny (dyrekcja, pedagog szkolny, nauczyciel) oraz rodzice.
Zobacz także: Dziecko z ADHD - poradnik dla nauczyciela
Kto pomoże dziecku z ADHD?
Spośród wszystkich wymienionych osób zasadniczą rolę odgrywa nauczyciel, gdyż to on jako pierwszy może zauważyć ADHD i natychmiast podjąć odpowiednie środki oraz ustalić metody pracy z takim dzieckiem.
Jako pierwszych można wymienić nauczycieli, gdyż rodzice mogą nieświadomie zbagatelizować zachowanie dziecka, uznając je za nieposłuszne, krnąbrne, złośliwe itp. Dziecko z ADHD – jak już wspomniano – może mieć trudności w nauce, a złe wyniki są postrzegane przez rodziców jako przejaw lenistwa, niechęci do niej itp. Wówczas stosują nieodpowiednie metody wychowawcze, które jeszcze bardziej pogłębiają problem, nie zdając sobie zupełnie sprawy z tego, że może on mieć podłoże neurologiczne, nie jest zaś spowodowany złą wolą dziecka. Istotna jest więc rola nauczyciela jako pierwszego wnikliwego obserwatora dziecka.
Rola psychologa natomiast sprowadza się do wydania opinii w danym przypadku, jak również do udzielenia pomocy rodzicom w formie odpowiedniego szkolenia – terapii rodzinnej. Psycholog pomaga w koordynacji programów szkolno-domowych.
Z kolei psycholog szkolny ma duży wpływ na formułowanie wstępnej oceny oraz organizację spotkania przedstawicieli szkoły, specjalistów z zewnątrz oraz rodziców w celu przeanalizowania edukacyjnych potrzeb dziecka. Jego przewaga w stosunku do psychologa ogólnego tkwi w tym, że może obserwować dziecko w czasie lekcji. Taka obserwacja jest dwustronna – zarówno ze strony nauczyciela, jak i psychologa szkolnego. Wówczas staje się bardziej wnikliwa i obiektywna.
Rola lekarza specjalisty polega na wydaniu zaleceń co do dalszej terapii, która wiąże się często ze stosowaniem odpowiednich środków farmakologicznych.
Zadanie dyrekcji szkoły powinno sprowadzać się do tworzenia warunków sprzyjających edukacji dziecka z ADHD, zachęcania personelu do szkolenia w zakresie metod pracy z dziećmi z ADHD.
ADHD a testy psychologiczne
W celu dokładniejszej diagnozy ADHD, szczególnie u osób, które mają trudności w nauce, przeprowadza się badania psychologiczne. Testy psychologiczne mogą dostarczyć dowodów na poparcie diagnozy o wystąpieniu ADHD.
Najczęściej stosuje się test inteligencji Werschlera, zarówno dla dzieci, jak i dorosłych; w pewnych punktach testu osoba z ADHD uzyskuje z reguły słabe wyniki. Jednak należy podkreślić, że żaden test nie może definitywnie wskazywać lub wykluczać ADHD, a jedynie potwierdzić lub zakwestionować dowód kliniczny.
Szczegółowa analiza wszystkich czynników
Na pewno diagnoza powinna opierać się na wszechstronnej, wyczerpującej historii choroby i rozwoju dziecka, na wywiadach, ocenach zachowania dokonywanych przez rodziców, nauczycieli i inne osoby odgrywające znaczącą rolę w życiu dziecka, na szczegółowej analizie konkretnych problemów i symptomów, danych szkolnych, wyników w nauce oraz na obserwacji zachowania dziecka. Po rozważeniu wszystkich danych można podjąć decyzję, czy problemy z zachowaniem oznaczają zespół zaburzenia uwagi i nadpobudliwości psychoruchowej. Wskazane jest wnikliwe badanie lekarskie, żeby wykluczyć inne czynniki. Po zdiagnozowaniu ADHD należy przystąpić do odpowiedniego leczenia.
Fragment pochodzi z książki „Środowisko rodzinne i szkolne wobec zespołu ADHD u dzieci w młodszym wieku szkolnym” Katarzyny Herdy-Płonki (Impuls, 2012). Publikacja za zgodą wydawcy.
Zobacz też: Jak współpracować z dzieckiem z ADHD?
