To rodzi wiele frustracji, które przeobrażają się mniej lub bardziej długotrwałe zmiany w jakości życia i społecznego funkcjonowania. W psychologii stres definiuje się jako zespół reakcji organizmu na zdarzenia bodźcowe, które zakłócają stan jego równowagi i wystawiają na próbę lub przekraczają jego zdolność radzenia sobie. Do zdarzeń bodźcowych można zaliczyć szeroki zakres warunków wewnętrznych i zewnętrznych, które nazywane są stresorami. Jednym z najczęściej wymienianych środowisk, gdzie dochodzi do sytuacji stresowych, a stresory występują z różną częstotliwością i nasileniem jest środowisko pracy
Stres w pracy jest powszechnie uznawany za wynik relacji pomiędzy wymaganiami środowiska a pracy a możliwościami i potrzebami pracownika. Negatywnymi skutkami stresu może być pogorszenie psychologicznego funkcjonowania jednostki w postaci:
- emocji lęku,
- gniewu,
- podwyższonego poziomu depresji oraz
- wypalenia zawodowego.
Na poziomie fizycznym stres związany z licznymi dolegliwościami układu krwionośnegotrawiennego czy mięśniowo-szkieletowego. Stres zawodowy powoduje także:
- zmniejszenie efektywności pracy,
- spadek wydajności pracownika,
- wzrost liczby wypadków oraz
- absencji.
Wymagania pracy
Jednym z najczęściej pojawiających się czynników wywołujących stres u pracownika są wymagania pracy. Sytuacja stresowa pojawia się wówczas, kiedy te wymagania, niezależnie od tego czy są one fizyczne czy psychiczne, nie są zgodne z możliwościami pracownika. Wymagania stawiane przez pracodawcę powinny być dostosowane do aktualnych zasobów jednostki. Często jednak dzieje się tak, że na danym stanowisku znajduje się nieodpowiedni pracownik. Kiedy wymagania są zbyt wysokie, musi on włożyć wiele wysiłku, by im sprostać. Nieustannie podnosi swoje kwalifikacje, uczy się czegoś nowego, a nie dostaje za to żadnych gratyfikacji, ponieważ, z założenia, powinien on już to umieć. Dany pracownik czuje się wówczas niedowartościowanynieużyteczny oraz niedoceniony, a takie emocje są idealnym źródłem stresu. Takie same odczucia towarzyszą pracownikowi, któremu stawiane są zbyt niskie wymagania. Nie widzi on szansy na rozwój, ponieważ jego zasoby w znacznym stopniu przewyższają zakres obowiązków, które są mu powierzone. Także czuje się niedoceniony przez pracodawcę, co zwiększa prawdopodobieństwo powstawania stresu.
Niejasno określona rola zawodowa
Kolejnym czynnikiem, który wpływa na zmęczenie psychiczne w miejscu pracy jest niejasno określona rola zawodowa. Kiedy pracownik nie został precyzyjnie poinformowany o zakresie swoich obowiązków, o przysługujących mu profitach, również jest podatny na występowanie stresu. Niepewność, która towarzyszy takiej sytuacji, w sposób pośredni lub bezpośredni, staje się stresorem dla danej jednostki, ponieważ nie jest ona w stanie przewidzieć oczekiwań pracodawcy względem siebie.
Bardzo ważnym elementem pracy każdego człowieka jest jej sensowność. Kiedy pracownik jej nie widzi, pojawia się duże prawdopodobieństwo powstawania sytuacji stresowych. Praca powinna być pewnym ciągłym procesem. Jednostka wówczas dostrzega swoje osiągnięcia i może zaplanować dalsze etapy postępowania, które dostarczają właściwej stymulacji oraz dają szansę pracownikowi na wykorzystanie jego umiejętności. W momencie, kiedy nie potrafi zaobserwować sensu swojej pracy, nie jest w stanie planować jej dalszych etapów, a co za tym idzie, nie widzi potrzeby wykonywania swoich obowiązków, gdyż nie prowadzą one do żadnego rezultatu. Człowiek w takiej sytuacji staje się sfrustrowany, pojawiają się u niego negatywne emocje gniewu oraz agresji, co prowadzi do spadku efektywności pracy.
Kiedy pracownik nie dostrzega swojej pozycji w miejscu pracy, ponieważ nie ma na nią żadnego wpływu czyli nie podejmuje żadnych decyzji, nie ma szansy udziału w działaniach organizacyjnych związanych z pracą, także dochodzi do powstawania stresu zawodowego. Zaburzona jest wtedy ocena pracownika, ponieważ nie jest on uznawany za kompetentnego w tej dziedzinie. Zaniżenie wartości pracownika jest ogromnym źródłem powstawania stresu w miejscu pracy.
Zaburzony system komunikacji
Również wtedy, kiedy system komunikacji w środowisku pracy nie jest klarowny jednostka może być poddana obciążeniu psychicznemu. Optymalną sytuacją jest łatwy dostęp do informacji na temat rozwoju dalszej kariery zawodowej. Kiedy ta sfera życia zawodowego jest zaburzona, pracownik nie jest w stanie racjonalnie ocenić czy wykonywany przez niego zakres obowiązków jest pożądany czy nie. Nie czuje potrzeby poprawy jakości pracy, kiedy nie dostaje informacji zwrotnej na temat jego działań. Powstaje wówczas sytuacja niepewna, która rodzi wiele stresorów związanych z pracą.
Interakcje społeczne
Innym istotnym elementem wpływającym na zdrowie psychiczne w miejscu pracy jest możliwość udziału w interakcjach społecznych. Kiedy ta sfera życia zawodowego jest zaburzona, zmniejsza się efektywność pracownika, a powstaje wiele konfliktów wewnętrznych. Duże zakłady produkcyjne często zabraniają swoim pracownikom jakiejkolwiek komunikacji w pracy, co dla poszczególnych osób jest bardzo męczące i nienaturalne. W sposób spontaniczny bowiem nawiązują się pewne kontakty międzyludzkie, które usprawniają pracę w danym miejscu, ponieważ tworzą atmosferę wzajemnej akceptacji i solidarności. Kiedy narzucone jest z góry, że takie kontakty nie są mile widziane, występuje dysonans wewnętrzny, który jest źródłem stresu w pracy.
Wewnętrzne czynniki powstawania stresu
Wymienione wyżej czynniki związane były z organizacją pracy jednostki i dotyczyły zewnętrznych przyczyn powstawania stresu. Istnieją również czynniki wewnętrzne, które są zależne bezpośrednio od danego pracownika i determinują jego sposób spostrzegania i reagowania na stres.
Pierwsza grupa czynników jest związana z osobowością i temperamentem pracownika. Jednostka, która jest pesymistycznie nastawiona do świata zewnętrznego będzie miała więcej trudności w dostosowaniu się do zasad panujących w pracy i będzie szukała negatywnych aspektów pracy. Istnieje zatem duże prawdopodobieństwo, że dostrzeże więcej przyczyn do powstawania sytuacji stresowych.
Druga grupa określająca poziom stresu to system wiedzy i poglądów. Im większa jest wiedza określana poziomem wykształcenia czy liczbą lat nauki, tym większa umiejętność pracownika skutecznego przeciwdziałania stresowi. Osoby takie bowiem potrafią znaleźć rozwiązanie różnego rodzaju zdarzeń, których inni pracownicy nie dostrzegają. Zatem niektóre problemy w pracy w ogóle ich nie dotyczą, ponieważ je na bieżąco rozwiązują.
Trzecią grupą czynników wpływających na poziom odczuwanego stresu w pracy stanowią pewne praktyczne umiejętności radzenia sobie ze stresem, które nabywane są na ogół wraz z doświadczeniem. Uczenie się i stosowanie tych technik zależy w dużej mierze od woli i determinacji pracownika.
