Artykuł 45 Konstytucji gwarantuje każdemu prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. W praktyce jednak dość często zdarza się, że postępowanie trwa całe wieki, a zapadłe ostatecznie rozstrzygnięcie traci na swoim znaczeniu społecznym i gospodarczym. Przepisy tej ustawy stosuje się do działania lub bezczynności sądu, komornika sądowego w sprawie egzekucyjnej lub innej sprawie dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego, gdy w następstwie takiego zachowania doszło do naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 stycznia 2005 r. III SPP 113/2004 (OSNP 2005/9 poz. 134) – stwierdził, że znajduje ona również zastosowanie do przewlekłości postępowania sądowego istniejącej w dniu wejścia jej w życie, a także do przewlekłości postępowania egzekucyjnego istniejącej w dniu wejścia w życie tej ustawy (uchwała SN z dnia 19 stycznia 2005 r. III SPP 115/2004 OSNP 2005/9 poz. 135).
Jak ustalić czy doszło do nieuzasadnionej zwłoki w rozpoznaniu sprawy (przewlekłości)?
Nie ma jasnej definicji określającej przez pryzmat czasu kiedy możemy mówić o zbytniej opieszałości sądu.
Ustawodawca posługuje się tu takim określeniem (art. 2 ust. 2 ustawy):
„Dla stwierdzenia, czy w sprawie doszło do przewlekłości postępowania, należy w szczególności ocenić terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd w celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do istoty lub czynności podjętych przez sąd lub komornika sądowego w celu przeprowadzenia i zakończenia sprawy egzekucyjnej albo innej sprawy dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego, uwzględniając charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej jej zawiłości, znaczenie dla strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień oraz zachowanie się stron, a w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania.”
Badanie zasadności skargi obywa się więc przez pryzmat trafności i szybkości podejmowanych decyzji przez sąd (którego bezczynność skarżymy) lub komornika. Warto jednak podkreślić, że ocenie podlegają nie tylko czynności sądu – ale również czynności strony – szczególnie tej, która występuje ze skargą. Jeśli strona sama przyczyniła się do przewlekłości to nie może z tego tytułu rościć dla siebie żadnych pretensji.
Kto jest uprawniony do wniesienia skargi:
1) w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe - strona;
2) w postępowaniu w sprawach o wykroczenia - strona;
3) w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary - strona lub wnioskodawca;
4) w postępowaniu karnym - strona oraz pokrzywdzony, nawet jeśli nie jest stroną;
5) w postępowaniu cywilnym - strona, interwenient uboczny i uczestnik postępowania;
6) w postępowaniu sądowo-administracyjnym - skarżący oraz uczestnik postępowania na prawach strony;
7) w postępowaniu egzekucyjnym oraz w innym postępowaniu dotyczącym wykonania orzeczenia sądowego - strona oraz inna osoba realizująca swoje uprawnienia w tym postępowaniu.
Skarga powinna odpowiadać wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, a jej niezbędnymi elementami są: żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie, w której skarga została wniesiona, oraz przytoczenie okoliczności mających uzasadniać zgłoszone żądanie. Okoliczności te wymagają wskazania konkretnych uchybień lub wadliwości, z powodu których doszło do przewlekłości postępowania lub określonej jego części. Wykazanie przyczyn tak długiego czasu trwania postępowania z jednoczesnym przytoczeniem przepisów pozwalających stwierdzić, że prawidłowe zachowanie się organu pozwoliłoby jej uniknąć, może przyczynić się do jej uwzględnienia przez właściwy sąd.
Co nam daje skarga?
Po pierwsze możemy wnosić o wydanie sądowi rozpoznającemu sprawę, której skarga dotyczy, zalecenia podjęcia w wyznaczonym terminie odpowiednich czynności. Zalecenia te jednak nie mogą wchodzić w przedmiot orzekania i naruszać niezawisłość sędziowską. Ponadto skarga może zawierać także żądanie zasądzenia odpowiedniej - jak to określa ustawa (art. 6 ust. 3) - sumy pieniężnej, której wysokość nie może przekroczyć 10.000 zł
Skargę na przewlekłość wnosi się w toku postępowania w sprawie, którego skarga dotyczy, do sądu, przed którym toczy się postępowanie - dotyczące istoty sprawy a dotknięte według skarżącego przewlekłością (art. 5 ust. 1 i 2 ustawy). Skargę na przewlekłość postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego wnosi się do sądu okręgowego, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja lub wykonywane są inne czynności dotyczące wykonania orzeczenia sądowego. Natomiast sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad tym sądem, przed którym toczy się postępowanie dotyczące istoty sprawy
W przypadku uwzględnienia w całości lub w części skargi strona może w odrębnym postępowaniu dochodzić od Skarbu Państwa i komornika naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości – o ile oczywiście wykaże, że nie wydanie na czas stosownego orzeczenia spowodowało powstanie określonej szkody.
